Ο ακήρυκτος πόλεμος Ισραήλ-Συρίας και ο αντίκτυπος στη Διεθνή Ασφάλεια

Γράφει η Βικτώρια Παπαδοπούλου

Πρόλογος

  Κατά το πέρασμα των χρόνων, η Μέση Ανατολή αναδείχθηκε σε χώρος σφοδρών συγκρούσεων. Το Ισραήλ εξαπέλυσε ταυτόχρονη πυραυλική επίθεση στις 12/10/2023 στα διεθνή αεροδρόμια της Δαμασκού και του Χαλεπίου  της Συρίας, προκαλώντας σοβαρές ζημιές στους διαδρόμους τους, θέτοντας τους εκτός λειτουργίας. Τα πλήγματα που προκάλεσε το Ισραήλ,  πυροδότησαν φόβους για κλιμάκωση της σύγκρουσης με εμπλοκή και άλλων δυνάμεων της Μέσης Ανατολής. Ανατρέχοντας στα ιστορικά γεγονότα, το Ισραήλ έχει εξαπολύσει επιδρομές σε στόχους που συνδέονται με το Ιράν στη Συρία, συμπεριλαμβανομένων των αεροδρομίων του Χαλεπίου και της Δαμασκού, το αεροδρόμιο του Χαλεπίου, που τοποθετείται στο βόρειο τμήμα της χώρας, έχει επανειλημμένα τεθεί εκτός λειτουργίας ως επακόλουθο των ισραηλινών επιδρομών. Μία από τις ισχυρότερες δυνάμεις του Αραβικού κόσμου θεωρείται μεταξύ άλλων και η Συρία, συνεπώς, οι εξελίξεις στη προαναφερθείσα χώρα είναι βαρύνουσας σημασίας για την ισορροπία ισχύος .

Ιστορικό πλαίσιο συροϊσραηλινών σχέσεων

  Είναι γενικά αποδεκτό ότι οι συροϊσραηλινές σχέσεις είναι τεταμένες. Οι δύο χώρες, από την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ (1948), ήταν σε εμπόλεμη κατάσταση. Καθ’ όλη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου το Ισραήλ συντάχθηκε με τις ΗΠΑ, αξιοποίησε τη γεωστρατηγική του θέση και αναδείχτηκε σε σημαντικό δρώντα της περιοχής, ειδικά σε θέματα, άμυνας και ενέργειας από το 2011 μετά την ανακάλυψη των κοιτασμάτων φυσικού αερίου.

  Οι χώρες έχουν συγκρουστεί σε τρεις μεγάλους πολέμους, οι οποίοι είναι ο Αραβοϊσραηλινός Πόλεμος του 1948, ο Πόλεμος των Έξι Ημερών το 1967 (ο οποίος θεωρείται η απαρχή των συγκρούσεων που φθάνουν έως σήμερα) και ο Πόλεμος του Γιομ Κιπούρ το 1973, ενώ αργότερα συμμετείχαν επίσης στον Εμφύλιο Πόλεμο του Λιβάνου και στον Πόλεμο του Λιβάνου το 1982. Σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν τεθεί σε εφαρμογή συμφωνίες ανακωχής ενώ παράλληλα έχουν γίνει  ανεπιτυχείς προσπάθειες για να επιτευχθεί ειρήνη μεταξύ των γειτονικών κρατών .

  Οι οικονομικοί δεσμοί μεταξύ των δύο των χωρών είναι ολίγιστοι καθώς και οι γενικότερες ενέργειες των ανθρώπων κοντά στα σύνορα είναι ελάχιστες . Η Συρία δεν αναγνωρίζει το κράτος του Ισραήλ και δεν δέχεται ισραηλινά διαβατήρια στη Συρία. Από την άλλη, το Ισραήλ θεωρεί τη Συρία εχθρικό κράτος και  απαγορεύει στους πολίτες του να την επισκέπτονται. Οι δύο χώρες δεν έχουν συνάψει διπλωματικές σχέσεις, από τη σύναψη διπλωματικών σχέσεων στα μέσα του 20ού αιώνα. Η Συρία συνεχίζει να συμμετέχει ενεργά στο αραβικό μποϊκοτάζ κατά του Ισραήλ. Και οι δύο χώρες πραγματοποιούν περιορισμένο εμπόριο μήλων σε χωριά των Δρούζων και στις δύο πλευρές της γραμμής κατάπαυσης του πυρός στα Υψίπεδα του Γκολάν. Ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία ξεκίνησε το 2011 και συνεχίζεται σήμερα, με εντάσεις κατά μήκος των γραμμών κατάπαυσης του πυρός, ωστόσο το Ισραήλ δεν έχει εμπλακεί στη σύγκρουση.

  Από τη λήξη του πολέμου στη Συρία το 2011, το Ισραήλ έχει εξαπολύσει εκατοντάδες επιθέσεις στο συριακό έδαφος, οι περισσότερες των οποίων ήταν αεροπορικές επιδρομές, με στόχο θέσεις των συριακών ενόπλων δυνάμεων και των συμμάχων τους, ιδιαίτερα των ιρανικών δυνάμεων και των φιλοϊρανικών ένοπλων οργανώσεων, ειδικά του σιιτικού κινήματος Χεζμπολάχ του Λιβάνου.

  Δεν έχει  επίσημα επιβεβαιωθεί ότι οι επιχειρήσεις στη Συρία αποτελούν μέρος του ακήρυχτου πολέμου. Αυτή η περίπλοκη ένοπλη σύγκρουση έχει σκοτώσει περισσότερους από μισό εκατομμύριο ανθρώπους και έχει εκτοπίσει εκατομμύρια. Η Τεχεράνη, από την έναρξη της σύρραξης έχει αναπτύξει στρατεύματα για την υποστήριξη του συριακού στρατού ,υπηρετώντας ως εκπαιδευτές ή «σύμβουλοι». Πολλοί από αυτούς σκοτώθηκαν σε ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές.

  Στις αρχές του Ιουλίου, σύμφωνα με το Συριακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το Ισραήλ επιχείρησε ομαδική εισβολή εναντίον εγκαταστάσεων της Χεζμπολάχ και αποθηκών πυρομαχικών στη βορειοδυτική περιφέρεια της Χομς , με συνέπεια να σκοτωθεί Ιρανός, μέλος των Φρουρών της Επανάστασης, και να τραυματιστούν άλλοι τέσσερις άνθρωποι. Σύμφωνα με την ίδια πηγή, το Ισραήλ χτύπησε βάση της αντιαεροπορικής άμυνας στην Κάντμους.

  Τη 19η Ιουλίου, τρεις σύριοι μαχητές σκοτώθηκαν και άλλοι τέσσερις τραυματίστηκαν σε νυχτερινή αεροπορική επιδρομή του Ισραήλ εναντίον  του κυβερνητικού στρατού και ιρανικών οργανώσεων,  κοντά στη Δαμασκό, σύμφωνα με το Συριακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Τα ξημερώματα της 3^ης Αυγούστου, τέσσερις Σύριοι στρατιωτικοί και δύο φιλοϊρανοί μαχητές σκοτώθηκαν εναντίον στρατιωτικών θέσεων και αποθηκών όπλων και πυρομαχικών στην περιφέρεια της Δαμασκού. Το Συριακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ανέφερε ακόμα πως αποθήκες όπλων και πυρομαχικών φιλοϊρανικών οργανώσεων, καταστράφηκαν. Το πρακτορείο SANA, ανάφερε περιληπτικά πως οι επιδρομές προκάλεσαν υλικές ζημιές, προσθέτοντας πως ορισμένοι από τους πυραύλους αναχαιτίστηκαν.

  Το Υπουργείο Άμυνας της Συρίας, ανακοίνωσε ,στις 28 Αυγούστου,  ισραηλινή αεροπορική «επίθεση», η οποία είχε ως αποτέλεσμα να τεθεί εκτός λειτουργίας το διεθνές αεροδρόμιο στο Χαλέπι.  Η επίθεση προκάλεσε υλικές ζημιές στον διάδρομο του αεροδρομίου. Στις 12 Οκτωβρίου, το Ισραήλ εξαπέλυσε επιθέσεις στα αεροδρόμια σε Δαμασκό και Χαλέπι, σύμφωνα με την κρατική τηλεόραση της Συρίας. Το τοπικό κανάλι Sham FM μετέδωσε ότι η συριακή αεράμυνα απάντησε και στις δύο επιθέσεις, αναφέροντας ότι υπήρξαν ζημιές αλλά δεν υπήρξαν θύματα στο αεροδρόμιο του Χαλεπίου, ενώ δεν πληροφόρησαν για την επίπτωση της επίθεσης στο αεροδρόμιο της Δαμασκού. Πηγές ανέφεραν στο Reuters ότι τα πλήγματα στα αεροδρόμια επεδίωκαν τη διακοπή των ιρανικών γραμμών ανεφοδιασμού στη Συρία, όπου η επιρροή της Τεχεράνης έχει αυξηθεί από τότε που υποστήριξε τον πρόεδρο Μπασάρ αλ Ασαντ, στον εμφύλιο πόλεμο (2011).Οι επιθέσεις πραγματοποιήθηκαν μία ημέρα πριν από την επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών του Ιράν, Χοσεΐν Αμιραμπντολαχιάν, στη Συρία.

  Επομένως, παρατηρείται ένα μοτίβο δράσεων του Ισραήλ κατά της Συρίας. Σύμφωνα με κρατικά ΜΜΕ, το αεροδρόμιο στο Χαλέπι είχε τεθεί εκτός λειτουργίας και τον Μάιο σε επιδρομή που σκότωσε έναν στρατιώτη, όπως  και δυο φορές τον Μάρτιο. Σύμφωνα με το Συριακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η πρώτη επιδρομή (7η Μαρτίου) σκότωσε τρεις ανθρώπους, η δεύτερη (22η) προκάλεσε υλικές ζημιές. Ήδη από το 2022, το Ισραήλ εντατικοποίησε τις επιδρομές του εναντίον αεροδρομίων της Συρίας, επιδιώκοντας να εμποδίσει τη χρήση αεροπορικών μέσων από το Ιράν, για τον ανεφοδιασμό με όπλα και πυρομαχικά δυνάμεών του και συμμάχων του στη συριακή επικράτεια και στον Λίβανο.

 Αντίκτυπος ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ στη διεθνή προστασία

  Κύριο μέλημα του Συμβουλίου είναι να δραστηριοποιηθεί κατά των υπευθύνων για τις πολιτικές ή πρακτικές που καταδικάζονται από τη διεθνή κοινότητα, περιορίζοντας ή και εξαλείφοντας ,ταυτόχρονα, τις επιπτώσεις των μέτρων στα υπόλοιπα τμήματα του πληθυσμού και της οικονομίας. Όταν μια καταγγελία που αφορά την απειλή της ειρήνης, υποβληθεί στο Συμβούλιο Ασφαλείας, η πρώτη ενέργεια του Συμβουλίου είναι συνήθως να συστήσει στα αναβαλλόμενα μέρη να προσπαθήσουν να καταλήξουν σε συμφωνία με ειρηνικά μέσα. Για τη διεκπεραίωση του έργου, το Συμβούλιο μπορεί  να ξεκινήσει μια αποστολή, να διορίσει ειδικούς απεσταλμένους και να ζητήσει από τον Γενικό Γραμματέα να χρησιμοποιήσει τις  υπηρεσίες του για μια ειρηνική επίλυση. Ένας εκπρόσωπος κάθε μέλους του Συμβουλίου Ασφαλείας πρέπει να είναι παρών ανά πάσα στιγμή στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών για να έχει τη δυνατότητα το Συμβούλιο να συνεδριάζει, όποτε και αν προκύψει ανάγκη.

  Από την άλλη, όταν μια διαφορά οδηγήσει σε εχθροπραξίες, η πρωταρχική μέριμνα του Συμβουλίου είναι η λήξη τους το συντομότερο. Έτσι, το Συμβούλιο μπορεί να εκδώσει οδηγίες για την κατάπαυση των όπλων που θα συμβάλλουν στην μη κλιμάκωση της σύρραξης και να αποστείλει στρατιωτικούς παρατηρητές ώστε να βοηθήσουν στη μείωση των εντάσεων και να επιβάλουν την τάξη. Σε περίπτωση που το κράτος εξακολουθεί και παραβαίνει τους νόμους του Διεθνούς Δικαίου και δεν συμμορφώνεται στις επικρίσεις, το Συμβούλιο μπορεί να επιλέξει μέτρα επιβολής, όπως οικονομικές κυρώσεις, χρηματικές ποινές, διακοπή διπλωματικών σχέσεων, αποκλεισμό ή ακόμη συλλογική στρατιωτική δράση.

  Σε συνάρτηση με τα παραπάνω γεγονότα, προκύπτει το εύλογο ερώτημα: « Ποια είναι η αντίδραση του ΟΗΕ στη παροχή βοήθειας στη Συρία και ποιά μέτρα είναι αναγκαίο να ληφθούν;». Η ισραηλινή πλευρά έχει προκαλέσει παραβάσεις του διεθνούς δικαίου, ουκ ολίγες φορές. Είναι επιτακτική ανάγκη, τόσο ο ΟΗΕ όσο και το Συμβούλιο Ασφαλείας να λάβουν άμεσα μέτρα προκειμένου να εξαλείψουν ή λήξουν κάθε εγκληματική πολιτική και εχθροπραξία, η οποία θέτει σε κίνδυνο τη Διεθνή ειρήνη και ασφάλεια.

  Στις 10 Ιουλίου, το Συμβούλιο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, τόνισε πως πάνω από 800.000 Παλαιστίνιοι έχουν συλληφθεί αφότου άρχισε η κατοχή Παλαιστινιακών Εδαφών από το Ισραήλ το 1967, ενώ παράλληλα πολλοί καταδικάζονται χωρίς αποδεικτικά στοιχεία, συλλαμβάνονται χωρίς εντάλματα, τίθενται υπό κράτηση χωρίς  να προσαχθούν σε δίκη, ενώ υφίστανται βίαιη μεταχείριση υπό την κράτηση των ισραηλινών αρχών. Ως απάντηση, το Ισραήλ απορρίπτει τις επικρίσεις για την κατάσταση στα παλαιστινιακά εδάφη, από ειδικούς του ΟΗΕ και τις χαρακτηρίζει μονομερείς και προκατειλημμένες.

  Στις 11 Ιουλίου, το Συμβούλιο Ασφαλείας απέρριψε δύο σχέδια ψηφισμάτων που αποσκοπούσαν στην ανανέωση των διασυνοριακών ανθρωπιστικών επιχειρήσεων στη βορειοδυτική Συρία. Το Συμβούλιο Ασφαλείας απέτυχε  να εγκρίνει εκ νέου τον διασυνοριακό μηχανισμό για την παράδοση ανθρωπιστικής βοήθειας στη Συρία, αδυνατώντας να καταλήξει σε συναίνεση για κανένα από τα δύο ψηφίσματα που θα μπορούσε να σώσει  εκατομμύρια ανθρώπους μετά τη λήξη της θητείας του, στις 10 Ιουλίου. Το πρώτο σχέδιο – που υποβλήθηκε από τη Βραζιλία και την Ελβετία – θα παρέτεινε τη χρήση του περάσματος Bab al-Hawa για άλλους εννέα μήνες, αλλά απορρίφθηκε λόγω του βέτο που άσκησε η Ρωσική Ομοσπονδία σε μια ψηφοφορία που είχε συγκεντρώσει 13 ψήφους υπέρ, με 1 αποχή (Κίνα). Συνεπώς, είναι  ανάγκη να  ενεργοποιηθούν οι διασυνοριακές παραδόσεις και να ενισχυθούν τα έργα έγκαιρης ανάκτησης. Το Συμβούλιο πρέπει να ενωθεί και να ανταποκριθεί στις ανθρωπιστικές ανάγκες του συριακού λαού.

  Τα Ηνωμένα Έθνη συνεργάζονται με περισσότερους από 200 ανθρωπιστικούς εταίρους για την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας που σώζει ζωές στα πιο ευάλωτα άτομα μέσω των Σχεδίων Ανθρωπιστικής Αντίδρασης, καλύπτοντας τις ανάγκες εκατομμυρίων ανθρώπων καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Ο ΟΗΕ και οι ανθρωπιστικοί εταίροι εργάζονται για τη βελτίωση του πλαισίου προστασίας για εκατομμύρια ανθρώπους που αντιμετωπίζουν απειλές προστασίας, λειτουργώντας σε επίπεδο  κοινότητας. Με την πάροδο των ετών, ο ΟΗΕ έχει αυξήσει την ανθεκτικότητα των πληγεισών κοινοτήτων βελτιώνοντας την πρόσβαση σε ευκαιρίες βιοπορισμού και βασικές υπηρεσίες, ιδίως μεταξύ των πιο ευάλωτων νοικοκυριών και κοινοτήτων. Η ομάδα χωρών του ΟΗΕ στη Συρία υποστηρίζει επίσης ευκαιρίες βιοπορισμού και πρόσβαση σε ποιοτικές βασικές υπηρεσίες για πάνω από 5 εκατομμύρια ανθρώπους ετησίως, μέσω πολυετών προγραμμάτων στο πλαίσιο του στρατηγικού πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών (SF).Το τρέχον ΔΤ καλύπτει την περίοδο 2022-2024. Ο ΟΗΕ διευκολύνει την πολιτική διαδικασία υπό την ηγεσία της Συρίας, βάσει της απόφασης 2254 (2015) του Συμβουλίου Ασφαλείας, μέσω του έργου του Ειδικού Απεσταλμένου των Ηνωμένων Εθνών για τη Συρία και της ομάδας του.

  Το κοινό σύστημα των Ηνωμένων Εθνών στη Συρία αποτελείται από 16 οντότητες και γραφεία μόνιμους κατοίκους. Το Ανθρωπιστικό Ταμείο των Ηνωμένων Εθνών για τη Συρία (SHF) ιδρύθηκε το 2014, καλύπτοντας κρίσιμα κενά στις ανθρωπιστικές επιχειρήσεις και αυξάνοντας την πρόσβαση μέσω έργων χρηματοδότησης και ανταπόκρισης σε ολόκληρη τη Συρία. Η Ομάδα Χωρών των Ηνωμένων Εθνών (UNCT) διασφαλίζει την πλήρη συμμετοχή όλων των οντοτήτων των Ηνωμένων Εθνών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων σχετικά με στρατηγικές και προγραμματικές προτεραιότητες, λαμβάνοντας υπόψη τις τρομερές ανθρωπιστικές ανάγκες του λαού της Συρίας και διασφαλίζοντας μια βασισμένη σε αρχές και διαφανή προσέγγιση στο σχεδιασμό και την παροχή της βοήθειας των Ηνωμένων Εθνών.

  Ο μόνιμος συντονιστής του ΟΗΕ και ο συντονιστής ανθρωπιστικής βοήθειας προεδρεύουν της UNCT για τη Συρία υπό την ιδιότητά του ως μόνιμου συντονιστή. Το Γραφείο του Μόνιμου Συντονιστή (RCO) στη Συρία παρέχει γραμματειακή, συμβουλευτική και συντονιστική υποστήριξη στην ομάδα χωρών και στις διυπηρεσιακές ομάδες συντονισμού. Το καθοδηγητικό προγραμματικό πλαίσιο που διέπει τη δέσμευση του UNCT στη Συρία είναι το Στρατηγικό Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών (UNSF), που υπογράφηκε με την κυβέρνηση της Αραβικής Δημοκρατίας της Συρίας και ζητήθηκε η γνώμη του από ένα ευρύ φάσμα εθνικών και διεθνών εταίρων.

  Μέσω πολυετών προγραμμάτων και έργων ανθεκτικότητας και ανάκαμψης, το UNSF συμπληρώνει τα Σχέδια Ανθρωπιστικής Αντίδρασης (HRPs) που καθορίζουν το πλαίσιο εντός του οποίου η ανθρωπιστική κοινότητα ανταποκρίνεται στις μεγάλης κλίμακας ανθρωπιστικές ανάγκες και ανάγκες προστασίας στη Συρία, με βάση την ιεράρχηση προτεραιοτήτων που έχουν αναληφθεί σε όλους και εντός των τομέων.

Επίλογος

  Το Ισραήλ είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνο για την ισραηλινό-συριακή σύγκρουση. Πριν από τον πόλεμο του 1948, το Ισραήλ απέρριπτε ευκαιρίες για την επίτευξη ειρηνευτικών συμφωνιών με μετριοπαθείς μονάρχες της Συρίας ή στρατιωτικές κυβερνήσεις, επειδή θα απαιτούσαν το τέλος των ισραηλινών επεκτατικών στόχων που επικεντρώνονταν στα Υψίπεδα του Γκολάν. Η συμμετοχή της Συρίας στους πολέμους του 1967 και του 1973 ήταν εν μέρει το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα των ισραηλινών στρατιωτικών προκλήσεων που σχεδιάστηκαν για να δώσουν στο Ισραήλ το πρόσχημα για να καταλάβει την περιοχή.  Οι μοναρχίες Χαφέζ και Μπασάρ Άσαντ έχουν επανειλημμένα προσφερθεί να τερματίσουν τη σύγκρουση, υπό την προϋπόθεση ότι το Ισραήλ θα επιστρέψει το Γκολάν. Ενώ αρκετοί ισραηλινοί πρωθυπουργοί και κορυφαίοι στρατιωτικοί ηγέτες πίστευαν ότι η ασφάλεια του Ισραήλ θα ενισχυόταν από μια τέτοια συμφωνία, οι διαπραγματεύσεις κατέρρευσαν όταν οι ισραηλινοί πρωθυπουργοί, φοβούμενοι μια δεξιά εγχώρια αντίδραση, στα πρόθυρα μιας συμφωνίας υποχώρησαν. Για το άμεσο μέλλον, ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία, μαζί με την προσάρτηση του Γκολάν από το Ισραήλ, τερμάτισε την προοπτική μιας ειρηνευτικής συμφωνίας.

  Μια κατάπαυση του πυρός σε εθνικό επίπεδο είναι απαραίτητη για μια ουσιαστική πολιτική διαδικασία για την εφαρμογή του ψηφίσματος 2254 (2015). Ο Γενικός Γραμματέας οφείλει να καταδικάσει έντονα κάθε μορφή βίας στη Συρία καθώς και να προτρέψει όλα τα μέρη να σεβαστούν τις υποχρεώσεις τους βάσει του διεθνούς δικαίου.  Τέλος, είναι επιτακτική ανάγκη να τονιστεί  ότι οι άμαχοι και οι μη στρατιωτικές υποδομές πρέπει να προστατεύονται σύμφωνα με το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο ανά πάσα στιγμή.

Πηγές-Βιβλιογραφία

Έντυπη

• Ι. Θ. Μάζης, Η Μεταψυχροπολεμική Πολιτική Της Ρωσίας Στη Μέση Ανατολή, Υπηρεσιακό Υπόμνημα, Ινστιτούτο Αμυντικών Αναλύσεων, Τεύχος 124, Αθήνα (25-10-2005).
  
• Mordechai Bar-On, A Never-ending Conflict: A Guide to Israeli Military History, Greenwood Publishing Group, ISBN 0-275-98158-4 ( 30-11- 2004) .

Άρθρα-Μελέτες

• Miguel de Serpa Soares, Article 7 (1) of Charter of the United Nations, from the original on 10 April 2019 (Ανακτήθηκε 4-9-2017).

• Miguel de Serpa Soares ,Article 24 (1) of Charter of the United Nations ,from the original on 10 April 2019(Ανακτήθηκε 4-9-2017).
  
• NJ Schrijver, Chapter I: Purposes and Principles (Articles 1-2)». United Nations (Ανακτήθηκε 24-4-2022).

  Ηλεκτρονικοί Ιστότοποι

• Wayback Machine, Οι πρωταγωνιστές: Η ηγεσία του αραβικού κόσμου  (Ανακτήθηκε 2012-1-30).
• Europa.eu, Σχέσεις με την Παλαιστινιακή Αρχή (Ανακτήθηκε 12-7-2023).
• Europa.eu, Πρόταση ψηφίσματος σχετικά με την κατάσταση στη Συρία | B8-0139/2018, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Ανακτήθηκε 12-3-2018).
• United Nations Development Programme: why, what, how, where? United Nations Development Programme, OCLC ( Ανακτήθηκε 15- 11-2003).
• UN News, Security Council fails to reach consensus on Syria aid lifeline  (Ανακτήθηκε 11-7-2023).
• The United Nations, United Nations in Syrian Arab Republic (Ανακτήθηκε 15-5-2023).
• The United Nations , The Resident Coordinator Office, United Nations in Syrian Arab Republic(Ανακτήθηκε 15-5-2023).
• The United Nations, Security Council, Implementation of Security Council resolutions (Ανακτήθηκε 21-10-2021).
• Humanitarian Action, Syria Humanitarian Response Plan 2022 – 2023 (Ανακτήθηκε 22-10-2021).

Πηγή φωτογραφίας

• “Επίθεση του Ισραήλ” στην πρωτεύουσα της Συρίας: Τουλάχιστον 6 νεκροί, Capital.gr, 07-08-2023.