Γράφει ο Αλέξανδρος Ιτιμούδης
Είναι γεγονός πως η Ελλάδα, εδώ και τουλάχιστον μία πενταετία, βιώνει έναν ασύμμετρο πόλεμο εκ μέρους της Τουρκίας, ο οποίος διαθέτει, εκτός των άλλων, υβριδικά χαρακτηριστικά, καθιστώντας τον έτσι ιδιαίτερα πολύπλοκο και σε μεγάλο βαθμό μη εύκολα αντιληπτό. Στην συγκεκριμένη ανάλυση θα αναφερθεί ένα ιδιαίτερο κομμάτι των υβριδικών επιθέσεων με την ονομασία Ψυχολογικές Επιχειρήσεις (PsyOps).
Οι ψυχολογικές επιχειρήσεις σαν επιχειρησιακό εργαλείο συγκαταλέγονται σε ένα συγκεκριμένο είδος υβριδικής απειλής που ονομάζεται Πληροφοριακές Επιχειρήσεις (InfoOps) και διαθέτει δύο παρακλάδια: στο πρώτο περιλαμβάνονται δύο λειτουργίες με καθαρά τεχνικό σκέλος, ο ηλεκτρονικός πόλεμος και ο υπολογιστικός – δικτυακός πόλεμος. Το δεύτερο σκέλος αποτελείται από τις επιχειρήσεις επηρεασμού (InfuenceOps), οι οποίες περιλαμβάνουν, εκτός των ψυχολογικών επιχειρήσεων, την επιχειρησιακή ασφάλεια (operational security) και την στρατιωτική παραπλάνηση (military deception).
Οι ψυχολογικές επιχειρήσεις γενικά θεωρούνται ως πολλαπλασιαστής ισχύος και γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο τοποθετούνται στο ίδιο πλάνο με τις πολιτικές και στρατηγικές επιδιώξεις του εκάστοτε δρώντα. Υπάρχουν διάφοροι ορισμοί για το τι καλείται ψυχολογική επιχείρηση. Ο ορισμός που δίνουν οι Αμερικανοί επικεντρώνεται στα συναισθήματα, στα κίνητρα και στην αντικειμενική θεώρηση του στόχου, ενώ ο ορισμός που δίνει ο ΝΑΤΟ δίνει έμφαση στις αντιλήψεις, στις στάσεις, και στις συμπεριφορές των ομάδων.
Ένας ορισμός που μπορεί να δοθεί για τον σκοπό των ψυχολογικών επιχειρήσεων είναι ότι αποτελούν μια συστηματική προσπάθεια που κινητοποιεί όλα τα διαθέσιμα μέσα, ιδίως τα μέσα επικοινωνίας και, πλέον, το διαδίκτυο, προκειμένου μέσω στοχευμένων, σκόπιμων και επιθετικών ενεργειών επικοινωνιακού χαρακτήρα, να υποσκάψει το ηθικό και την ψυχολογία των αντίπαλων κοινών αλλά και των ηγεσιών, καθώς και την θέλησή του να προβάλει αντίσταση σε μια κατάσταση σύγκρουσης. Το πλεονέκτημα που έχει ο συγκεκριμένος νοητικός πόλεμος είναι πως αποτελεί μια αναίμακτη προσπάθεια, που εργαλειοποιεί μη φονικούς τρόπους, προκειμένου η πλευρά που τον εφαρμόζει να αποκτήσει τακτικό και στρατηγικό πλεονέκτημα. Ουσιαστικά, ανακτάται ο έλεγχος των πληροφοριών που δύνανται να κινητοποιήσουν νοητικά και πνευματικά τα άτομα.
Οι ψυχολογικές επιχειρήσεις στοχεύουν, επομένως, κυρίως στο αντίπαλο κοινό, και αποτελούν μια συνεχόμενη διαδικασία, της οποίας τα αποτελέσματα είναι ασύμμετρα και η στοχοθεσία τους ποικίλει από τον επηρεασμό της κοινής γνώμης υπέρ κάποιων θέσεων, μέχρι την αποδιοργάνωση και διαφθορά των αντίπαλων ικανοτήτων, διατηρώντας, παράλληλα, την συνοχή του κοινού του δρώντα. Για να συμβεί αυτό, καθορίζονται τρεις κατηγορίες ψυχολογικών επιχειρήσεων, ανάλογα με τον τρόπο που αυτές εκδηλώνονται: οι «λευκές επιχειρήσεις», που πραγματοποιούνται από φορείς και πρόσωπα τα οποία είναι ανοιχτά στο κοινό και οι στόχοι τους είναι επίσης φανεροί, έπειτα υπάρχουν οι «γκρίζες επιχειρήσεις», με τις οποίες επιχειρείται να μην αποκαλυφθεί η άμεση σύνδεση με την πηγή τους, και, τέλος, οι «μαύρες επιχειρήσεις», σύνθετα δομημένες κινήσεις των οποίων τόσο η πηγή όσο και οι τρόποι διάδοσης επιδιώκεται όχι απλώς να είναι κεκαλυμμένα, αλλά, παράλληλα, επιδιώκεται και η ταύτισή τους με άλλους δρώντες.
Επομένως, βασική στοχοθεσία αυτού του τύπου των επιθετικών ενεργειών είναι η εξασθένηση της ανθρώπινης διανόησης και η αποσύνθεση της ηθικής και πνευματικής ζωής ενός έθνους, μέσω της επιρροής της θέλησής του. Άρα γίνεται λόγος για ένα ιδιαίτερα πολυσύνθετο και άκρως ύπουλο πλαίσιο ενεργειών, οι οποίες δομούνται βάσει μακροχρόνιων σχεδιασμών και τα αποτελέσματα τους υποθάλπουν σιγά σιγά το ηθικό των κοινωνιών – στόχων, και που είναι δύσκολο πολλές φορές να γίνουν αντιληπτές από τα ίδια τα άτομα.
Η Τουρκία, ασφαλώς, έχει ενορχηστρώσει εδώ και χρόνια τέτοιου είδους επιχειρήσεις εναντίον της Ελλάδας, καθώς γνωρίζει πως αυτό ίσως της δώσει ένα πλεονέκτημα σε μια μελλοντική συμβατική σύγκρουση. Ιδιαίτερα με την άνοδο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η διάχυση παραπλανητικών πληροφοριών, ψευδών ειδήσεων και χαλκευμένων γεγονότων, αποτελεί ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο πεδίο, όπου ξεδιπλώνονται τέτοιες ενέργειες.
Η Ελλάδα έγινε δέκτης μιας επιτυχημένης ψυχολογικής επιχείρησης εκ μέρους της Τουρκίας, όταν στην υπόθεση Οτσαλάν, οι τουρκικές μυστικές υπηρεσίες εντέχνως διέρρευσαν μια ψευδή πληροφορία πως οι ελληνικές αρχές είχαν παραδώσει οικειοθελώς τον Κούρδο ηγέτη στις αντίστοιχες τουρκικές αρχές. Αυτό, όπως είναι λογικό, προκάλεσε ένα μεγάλο κύμα αντιδράσεων εκ μέρους των κουρδικών κοινοτήτων, που μεταφράστηκε, μάλιστα, σε συνεχείς διαδηλώσεις και επιθέσεις εναντίον ελληνικών διπλωματικών αποστολών ανά τον κόσμο. Γίνεται λόγος, επομένως, για μια κίνηση που πλήγωσε σε μεγάλο βαθμό την ελληνική πολιτική και διπλωματική αξιοπιστία, ενώ, παράλληλα, κατέδειξε ένα μεγάλο επιχειρησιακό κενό στις ελληνικές υπηρεσίες πληροφοριών εκείνη την περίοδο.
Παρόμοια προσπάθεια «μαύρης επιχείρησης» καταγράφηκε το 2017, όταν κατά την επίσκεψη του Ερντογάν στην Θράκη, άγνωστοι ζωγράφισαν σταυρούς έξω από σπίτια και γραφεία μουσουλμάνων στην Κομοτηνή. Παρατηρείται, έτσι, μια προσπάθεια να στοχοποιηθεί ο ελληνικός πληθυσμός και να προκληθεί, παράλληλα, ένα κύμα αντιδράσεων εκ μέρους του μουσουλμανικού στοιχείου της Θράκης. Εκτός αυτών, παρατηρούνται και «λευκές επιχειρήσεις» προπαγάνδας, όπως, για παράδειγμα, αυτή που μετέδωσε το πρακτορείο Αναντολού, και αφορούσε τις δήθεν αναχαιτίσεις ελληνικών αεροσκαφών από αντίστοιχα τουρκικά. Ο σκοπός στην περίπτωση αυτή ήταν να περάσει το μήνυμα πως η τουρκική πολεμική αεροπορία διατηρεί υψηλό μαχητικό επίπεδο αεροπορικής τακτικής και πως ανταγωνίζεται ισάξια την αντίστοιχη ελληνική. Εντέχνως, δηλαδή, προσπαθεί να προβληθεί η εικόνα μιας πλήρως λειτουργικής αεροπορικής πολεμικής μηχανής εκ μέρους της Τουρκίας, πράγμα που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την πραγματικότητα, εφόσον υπάρχει υποστελέχωση του ανθρώπινου δυναμικού, ειδικά από έμπειρους χειριστές μαχητικών αεροσκαφών, ενώ, παράλληλα, οι προμήθειες ανταλλακτικών γίνονται ολοένα και πιο δύσκολες. Δεδομένου του κρίσιμου ρόλου που παίζει στο σύγχρονο περιβάλλον μάχης η αεροπορική ισχύς, γίνεται εύκολα κατανοητό για ποιον λόγο επιλέγεται να παρουσιαστεί μια τέτοια εικόνα από τους Τούρκους ιθύνοντες, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο διεθνές ακροατήριο.
Ο τουρκικός κρατικός μηχανισμός έχει εργαλειοποιήσει ένα πλήθος μέσων επικοινωνίας, προκειμένου να αποδομήσει την εθνική ασφάλεια της Ελλάδας, τουλάχιστον σε νοητικό επίπεδο. Κάτι τέτοιο δεν έχει στόχο, όπως λέγεται, το εσωτερικό του ακροατήριο, αλλά κατευθύνεται κυρίως προς τον ελληνικό πληθυσμό. Ο τουρκικός πληθυσμός έχει μπει εδώ και χρόνια σε μια νοοτροπία επεκτατικού τρόπου σκέψης και συνεχούς τριβής με τις επιθετικές ενέργειες, στις οποίες προβαίνει το ισλαμικό καθεστώς της Άγκυρας.
Στο σημείο αυτό, βεβαίως, χρήζει να τονιστεί το εξής. Η αύξηση γενικώς των ψυχολογικών επιχειρήσεων σε παγκόσμιο επίπεδο, ακόμα και από μεγάλες δυνάμεις του διεθνούς συστήματος, καταδεικνύει όχι μόνο την πολυπλοκότητα των σύγχρονων συστημάτων ασφάλειας, αλλά και τον φόβο των δρώντων να εμπλακούν σε μακροχρόνιους πολέμους φθοράς. Η Τουρκία ξέρει πως σε στρατιωτικό επίπεδο δεν έχει το πάνω χέρι σε μια πιθανή σύγκρουση με την Ελλάδα. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο χρησιμοποιεί υβριδικές μεθόδους, οι οποίες αποκτούν τον χαρακτήρα «πολιορκίας» κατά της χώρας μας, ώστε να κεφαλαιοποιηθούν, όταν οι συνθήκες είναι κατάλληλες.
Επομένως, η Ελλάδα θα πρέπει να αναπροσαρμόσει το συνολικό δόγμα ασφαλείας της, καθώς, όπως έδειξαν και τα γεγονότα στην Ουκρανία, η οποία συμμετείχε σε εμπλοκή μιας μεγάλης δύναμης όπως η Ρωσία, οι σύγχρονες συγκρούσεις δεν θα πραγματοποιούνται μόνο στο συμβατικό στρατιωτικό επίπεδο, αλλά σε ένα ευρύτερο φάσμα, όπου θα εμπλέκεται ενεργά και ο γενικότερος πληθυσμός της εκάστοτε χώρας.
Το βασικό που πρέπει να γίνει αντιληπτό σε πολιτικό επίπεδο και σε επίπεδο υψηλής στρατηγικής είναι πως στον σύγχρονο επικοινωνιακό κόσμο, όπου όλοι είναι συνδεδεμένοι με τα μέσα επικοινωνίας και εκτεθειμένοι στην επιρροή τους, η ανάπτυξη σχεδίων για την αντιμετώπιση ψυχολογικών επιχειρήσεων αποτελεί επιβεβλημένη ανάγκη στο πλαίσιο των ασύμμετρων πολέμων που δέχεται η χώρα μας. Στο σημείο αυτό, χρήσιμο είναι να αναφέρουμε μια συγκεκριμένη ψυχολογική διεργασία μπορεί να παραλειφθεί και που αποτελεί κρίσιμη παράμετρο της επιτυχημένης ψυχολογικής επιχείρησης: οι άνθρωποι γενικά τείνουν να υπερεκτιμούν συστηματικά την επιρροή ενός επικοινωνιακού μηνύματος σε ό,τι αφορά τους άλλους, ενώ, αντίθετα, την υποτιμούν σε σχέση με τους εαυτούς τους. Το συγκεκριμένο φαινόμενο ονομάζεται «γενικευμένη επιρροή του τρίτου» (third person effect).
Εν κατακλείδι, γίνεται κατανοητό πως η σύγχρονη πληροφοριοκεντρική κοινωνία δεν έχει αναπτύξει ακόμα τις άμυνες εκείνες που θα της επέτρεπαν να οριοθετήσει αποτελεσματικά την νοηματοδότηση των γεγονότων, και αυτό ακριβώς εκμεταλλεύονται οι κρατικοί δρώντες, προκειμένου να προκαλέσουν γνωστική σύγχυση στους πληθυσμούς – στόχους. Καλό είναι, λοιπόν, να ληφθεί πολύ σοβαρά υπόψη αυτό, καθώς αποτελεί μέρος της ευρύτερης εθνικής άμυνας.
Πηγές:
Σήφης Φιτσανάκης, Εθνική Ασφάλεια και Σύγχρονες Υπηρεσίες Κατασκοπείας στην Ελλάδα,
Ποταμός, Αθήνα 2014.
Pascal Marchand, Κοινωνική Ψυχολογία των ΜΜΕ, Πεδίο, Αθήνα, 2009
Eva Ambrus, Of Ends and Means: The Integration of Psychological Operations and Cyber Operations, HDR, 2020, nr.2.
Paul E.Valley, A.Aquino, From PsyOp to Mindwar: the psychology of Victory, 3/11/2003.
Sunil Narula, Psychological Operations (PSYOPS): A Conceptual Overview, Strategic Analysis 28:1, 2004.
Φόβοι για προβοκάτσια κατά την επίσκεψη Ερντογάν στη Θράκη – Ζωγράφισαν σταυρούς, πέταξαν τρικάκια, IEfimerida Δεκέμβριος 8, 2017, διαθέσιμο σε https://www.iefimerida.gr/news/381546/fovoi-gia-provokatsia-kata-tin-episkepsi-erntogan-sti-thraki-zografisan-stayroys-petaxan.
Gozde Bayar, Turkey wards off 6 greek f16 jets in Eastern Med, Anadolu Agency, Αύγουστος 28, 2020, διαθέσιμο σε https://www.aa.com.tr/en/europe/turkey-wards-off-6-greek-f-16-jets-in-eastern-med-/1956693.
Πηγή εικόνας: The Power of Influence, Talents Mine, διαθέσιμο σε: https://www.talentsmine.net/product/the-power-of-influence/ .