Γράφει ο Ελευθέριος Λαδάς
Εισαγωγή
Η έννοια του αναθεωρητισμού στη διεθνή πολιτική αφορά την ενεργό επιδίωξη ενός κράτους ή ενός σχηματισμού κρατών για την αντικατάσταση ισχυόντων κανονισμών και νορμών, με βάση τη μεταβολή στην κατανομή της ισχύος. Η Κίνα διέγνωσε το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 ως την αρχή του τέλους της Αμερικανικής ηγεμονίας και ως εκ τούτου την ανάδυση νέων ευκαιριών στο διεθνές σύστημα για έναν πολυπολικό κόσμο, όπου η Κίνα θα μπορεί να διεκδικήσει έναν πιο ενεργητικό ρόλο. Αποτέλεσμα ήταν μία στρατηγική στροφή στην υψηλή στρατηγική της Κίνας, από την προσπάθειά της να αμβλύνει το αποτύπωμα των ΗΠΑ, στο να οικοδομήσει τη δική της περιφερειακή αρχιτεκτονική εντός της Ασίας.
Προϋπόθεση για την ενεργητική προσέγγιση της Κίνας στη διεθνή πολιτική – κατά τη ρήση του Hu Jintao “Actively Accomplish Something” ήταν η απεμπλοκή από fora των οποίων ηγούνται τα κράτη της ASEAN (Association of Southeast Asian Nations) – συνεπώς ευρισκόμενα υπό δυτική επιρροή – και η δημιουργία παράλληλων δομών, ώστε μέσω εκείνων η Κίνα να μπορεί να ασκεί πιέσεις, να οικοδομεί συναινέσεις και τελικώς να λαμβάνει νομιμοποίηση αναφορικά με τις πρακτικές της. Η στρατηγική αυτή της θεσμικής αμφισβήτησης των υπαρχόντων διεθνών δομών έδινε τη δυνατότητα στην Κίνα να μετατραπεί από ένα κράτος που δέχεται την ατζέντα των υπολοίπων δυνάμεων (agenda receiver state), σε κράτος που επιβάλλει – ή έστω προωθεί – τη δική του.
Μέσω ενός τέτοιου οργάνου, συγκεκριμένα του CICA (Conference on Interaction and Confidence Building Measures in Asia), ο Xi Jinping το 2014 διεμήνυσε ότι: “… άπτεται των λαών της Ασίας να έχουν τoν έλεγχο των υποθέσεων της Ασίας, να λύνουν τα προβλήματα της Ασίας και να διατηρούν την ασφάλεια της Ασίας.” Ο τομέας της ασφάλειας, σε συνδυασμό με εκείνους της ανάπτυξης και του πολιτισμού, αποτελούν τους θεμέλιους λίθους για την οικοδόμηση αυτού που αποκαλεί το Πεκίνο “Κοινότητα του κοινού μέλλοντος για την Ανθρωπότητα” (Community of Common Destiny), δηλαδή, ενός κόσμου που θα αντανακλά τις ηγεμονικές βλέψεις της Κίνας, λειτουργώντας “κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν” της. Στην παρούσα ανάλυση, θα εστιάσουμε στο κομμάτι της ασφάλειας και τον τρόπο με τον οποίοαυτό συμβάλλει στη διαμόρφωση της συνολικής αυτής ατζέντας.
Η Εθνική Ασφάλεια ως ιδεολογικό πρόταγμα
Όπως κάθε αυταρχικό καθεστώς, έτσι και η Κίνα δεν αποκλίνει από τη διαπίστωση ότι το καθεστώς – και εν γένει το κράτος – αντιμετωπίζει εσωτερικούς και εξωτερικούς κινδύνους που απειλούν την επιβίωσή του. Συνεπώς, τα αυταρχικά καθεστώτα δεν έχουν την πολυτέλεια να δέχονται πλήγματα στο κύρος τους, καθώς η εικόνα της κεντρικής πανίσχυρης εξουσίας είναι ουσιαστικά η μοναδική πηγή νομιμοποίησης που διαθέτουν στο εσωτερικό τους και αν αυτή τρωθεί με οποιονδήποτε τρόπο, τότε αρχίζει η αμφισβήτηση. Όπως αντιλαμβάνεται κανείς, η προοπτική της αποσόβησης οποιουδήποτε στοιχείου/γεγονότοςμπορεί να εκληφθεί ως απειλή, οδηγεί αυτά τα κράτη σε ένα καθεστώς παράνοιας και πολλές φορές υπερ-αντιδρούν, θεωρώντας πως με αυτόν τον τρόπο διατηρούν τον έλεγχο, ενώ ουσιαστικά οδηγούν την κατάσταση σε κλιμάκωση παρά σε ύφεση, αυξάνοντας έτσι το ενδεχόμενο ρίσκο αντί να το μειώνουν (βλ. ρωσική εισβολή).
Για να αντιμετωπίσει η Κίνα επιτυχώς τις αναδυόμενες προκλήσεις σε εγχώριο και μη επίπεδο, στηρίζεται σε μία ενοποιημένη θεωρία περί της Εθνικής Ασφάλειας με συνισταμένες αυτό που αποκαλείται “Μεγάλο Νομικό Τείχος” (Legal Great Wall) και τη διαρκή εγρήγορση των λαϊκών μαζών σε ζητήματα κινητοποίησης. Στόχος είναι η πολιτική ασφάλεια του καθεστώτος, με μια αυστηρά ελεγχόμενη κοινωνία, όπου το κόμμα θα προωθεί την αποφασιστικότητα της Κίνας στο εξωτερικό και τη μεγέθυνση του διεθνούς της ρόλου, έναντι της μέχρι πρότινος οικονομικής ευημερίας που τίθεται πλέον εν αμφιβόλω λόγω της συρρικνούμενης οικονομικής ανάπτυξης.
Το Μεγάλο Νομικό Τείχος
Συγκεκριμένα, το καθεστώς υπό τον Xi Jinping χρησιμοποιεί την εθνική ασφάλεια ως “όρο – ομπρέλα”, ανάγοντάς τον σε ιδεολογικό στοιχείο του πυρήνα του κόμματος και κατά συνέπεια του κράτους. Για να επιτύχει κάτι τέτοιο, αξιοποίησε την κληρονομιά των προκατόχων του, προσθέτοντας τις δικές τους αντιλήψεις περί εθνικής ασφαλείας στο ενοποιημένο θεωρητικό πλαίσιο που ο ίδιος εισήγαγε, σε βαθμό όπου το τι θεωρείται πλέον ζήτημα εθνικής ασφάλειας είναι αρκετά ασαφές. Σε αυτό συνέβαλε και η διεύρυνση του νομικού corpus, με την πλειάδα νόμων και κανονισμών που συνιστούν το “Μεγάλο Νομικό Τείχος” να αφορούν στην εθνική ασφάλεια, όπως αυτή αποτυπώνεται με το θεωρητικό πλαίσιο του Xi που περιλαμβάνει συνολικά δεκαέξιδιαφορετικούς τύπους.
Οι ανωτέρω νομικές ρυθμίσεις διέπονται από διφορούμενους ορισμούς περί του τι εστί εθνική ασφάλεια. Πολλοί από αυτούς τους νόμους, όπως ο Νόμος Εθνικής Ασφαλείας του Χονγκ Κονγκ και ο Νόμος εναντίον των Ξένων Κυρώσεων, επιτρέπουν στην Κίνα να στοχοποιεί συμπεριφορές ακόμα και πέραν των συνόρων της. Συχνά, διακηρύξεις περί της εθνικής και δημόσιας ασφάλειας δεν μένουν μόνο σε πολιτικές και κανονισμούς, αλλά αναφέρονται και σε κατευθυντήριες γραμμές που έχει θέσει το κόμμα, π.χ. σχετικά με τη λειτουργία των εταιρειών. Όλοι οι κρατικοί και μη δρώντες είναι υποχρεωμένοι να συνεργαστούν με τις αρχές σε περιπτώσεις συσχετιζόμενες με την εθνική ασφάλεια, με τα όργανα του κράτους να έχουν ενισχυμένες αρμοδιότητες με αδιαφανείς διαδικασίες και χωρίς νομικές επιπτώσεις.
Η παλλαϊκή κινητοποίηση ως θεματοφύλακας της Εθνικής Ασφάλειας
Παράλληλα με το νομικό και θεσμικό οικοδόμημα που διαφυλάσσει την εθνική ασφάλεια, ο κρατικός μηχανισμός δίνει εξίσου μεγάλη έμφαση και σε μία παλλαϊκή προσέγγιση στην υπεράσπιση της εθνικής ασφαλείας. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι ο Εθνικός Νόμος Ασφαλείας του 2015 διαμηνύει πως: “όλοι είναι υπεύθυνοι για την εθνική ασφάλεια”, κάτι που δεν αντανακλά μόνο στη νομοθεσία της χώρας, αλλά ακόμα και στο εκπαιδευτικό της σύστημα, με την 15η Απριλίου να ορίζεται ως “Ημέρα Εκπαιδεύσεως για την Εθνική Ασφάλεια”. Όλοι οι πολίτες, οι εταιρείες και τα όργανα του κόμματος καλούνται να δρουν προορατικά στην παρακολούθηση και αναφορά πιθανών κινδύνων, με ειδική τηλεφωνική γραμμή να έχει καθιερωθεί από το 2022, προσφέροντας χρηματική αμοιβή έναντι πληροφοριών.
Αποτέλεσμα των πρακτικών αυτών είναι το κόμμα να βρίσκεται στον πυρήνα ενός δικτύου επιτροπών που βρίσκονται τόσο εντός της κεντρικής διοίκησης, όσο και σε τοπικό επίπεδο, μέσω των οποίων διαμηνύει τις προτεραιότητες και την ατζέντα του. Επιπλέον, μέσω της συντεταγμένης δράσης αυτών των γραφειοκρατικών δομών, διασφαλίζεται ότι υπουργεία, κρατικά χρηματοδοτούμενοι οργανισμοί, πολίτες και κομματικοί πυρήνες στην εκπαίδευση και στον ιδιωτικό τομέα, συμβάλλουν εξίσου στη διαφύλαξη της εθνικής ασφάλειας, ευρισκόμενοι σε διαρκή επιφυλακή για τον εντοπισμό πιθανών απειλών.
Η Εθνική Ασφάλεια ως εξαγωγικό υπόδειγμα
Ενδεικτικό του πως αντιλαμβάνεται το καθεστώς τη θέση της Κίνας στην ευρύτερη περιοχή, είναι η αναφορά που κάνει σε άρθρο του ο Huang Bin, πρώην διευθυντικό στέλεχος του κρατικού ομίλου αεροδιαστημικής και αμυντικής δραστηριότητας της Κίνας AVIC: “…η Κίνα έχει απαράβατα συμφέροντα στα στενά της Ταϊβάν, στην Νότια Σινική Θάλασσα, στην Ανατολική Σινική Θάλασσα, στα Ιμαλάια, στα στενά της Μάλακα και στο διάστημα, ωστόσο αυτές οι περιοχές μαστίζονται από κινδύνους που σαν λύκοι προσπαθούν να μας περικυκλώσουν.”
Οι τεκτονικές αλλαγές που συντελούνται στο διεθνές περιβάλλον επ’ αφορμή του πολέμου στην Ουκρανία είναι μία πηγή αβεβαιότητας για το καθεστώς, το οποίο επιχειρεί μέσω της δικής του εναλλακτικής πρότασης, όπως αυτή αποτυπώνεται στα πλαίσια της Παγκόσμιας Πρωτοβουλίας Ασφαλείας (Global Security Initiative – GSI), να επαναπροσδιορίσει την ασφάλεια κατά τα πρότυπα του υποδείγματος που υλοποιεί στο εσωτερικό του.
Η Παγκόσμια Πρωτοβουλία Ασφαλείας
Αν και η Κίνα επιλέγει να μην αναφέρεται σε μπλοκ συμμαχιών, παρά μόνο με αρνητική χροιά, αυτό που επί της ουσίας επιχειρεί είναι ο σχεδιασμός μιας φόρμουλας την οποία μπορούν να αξιοποιήσουν και άλλα αναπτυσσόμενα κράτη με αυταρχικά καθεστώτα, ώστε να εξασφαλίσουν την πολιτική τους επιβίωση. Οικοδομώντας ένα πλέγμα συμμαχιών, επιχειρεί να αντλήσει συναίνεση αναφορικά με τις πρακτικές που χρησιμοποιεί, τόσο σε εγχώριο, όσο και σε διεθνές επίπεδο.
Η καχυποψία περί των δυτικών δομών και το αίσθημα απειλής από αυτές, σε συνδυασμό με μία ηθική διάσταση υπό την οποία η Κίνα διαφοροποιεί τον εαυτό της από τη Δύση, διαπνέει ολόκληρο το κείμενο της εν λόγω πρωτοβουλίας. Η αναφορά στον σεβασμό της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας όλων των χωρών, στερείται οποιασδήποτε αναφοράς περί λογοδοσίας στη διεθνή κοινότητα, καθώς υπογραμμίζεται ότι οποιαδήποτε παρέμβαση στα εσωτερικά ζητήματα των χωρών είναι καταδικαστέα.
Την ίδια στιγμή, καλεί σε συμμόρφωση σύμφωνα με τις αρχές του ΟΗΕ, μιλώντας για πραγματική πολυμέρεια, αφήνοντας αιχμές για τις ΗΠΑ και τις μονομερείς κυρώσεις που επέβαλαν στη Ρωσία, ενώ κάνει επίσης λόγο για ειρηνική διευθέτηση των διακρατικών διαφορών και ορθή ανάδειξη ζητημάτων ασφαλείας, χωρίς αυτά να αγνοούνται ή να ενισχύονται συστημικά.
Τέλος, στη GSI εισάγονται όροι όπως “αδιαίρετη ασφάλεια” (Indivisible Security), η οποία αποτελεί το επιστέγασμα όλων των ειδών ασφαλείας, καθώς αυτά αλληλοεπικαλύπτονται και οφείλουν να λειτουργούν ως ένα, ενώ γίνεται επίσης λόγος σε “κοινή, περιεκτική, συνεργατική και βιώσιμη“ ασφάλεια. Πρόκειται για μία ολιστική προσέγγιση της ασφάλειας, που εστιάζει τόσο σε παραδοσιακά, όσο και μη παραδοσιακά πεδία, με σκοπό την προώθηση και ενίσχυση της “ασφαλούς διακυβέρνησης” (Security Governance). Σε διεθνές επίπεδο, η “παγκόσμια ασφαλής διακυβέρνηση” (Global Security Governance), θα συμβάλει στη διατήρηση της ειρήνης και της ανάπτυξης, προσφέροντας βιώσιμες λύσεις στις συνεχείς προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο πλανήτης.
Συμπεράσματα
Σύμφωνα με το θεωρητικό πλαίσιο που έχει δημιουργήσει ο Xi Jinping, υπάρχει μία άτυπη ιεραρχία μεταξύ των τύπων ασφαλείας. Η πολιτική ασφάλεια του καθεστώτος του είναι το θεμέλιο, η οικονομική ασφάλεια είναι η βάση και η στρατιωτική, η πολιτιστική και η κοινωνική ασφάλεια, οι εγγυήσεις.
Το σχήμα αυτό αντανακλάται και σε διεθνές πλαίσιο, με την GSI να παρουσιάζει ένα υπόδειγμα ασφάλειας που καλύπτει ένα εύρος τομέων και στο επίκεντρο βρίσκεται ο κρατικός μηχανισμός. Μπορεί η Κίνα να μην είναι σε θέση να αντικαταστήσει τις ΗΠΑ ως πάροχος ασφαλείας παγκοσμίως (για την ώρα), κάτι τέτοιο, ωστόσο, δεν σημαίνει πως η Κίνα θα σταματήσει να προωθεί τις πολιτικές της – παρουσιάζοντας την ίδια ως ειλικρινή διαμεσολαβητή πολλές φορές, αντλώντας στήριξη από κράτη του λεγόμενου Παγκόσμιου Νότου, στηριζόμενη στη δυσαρέσκεια των τελευταίων για τη Δύση.
Είναι άλλωστε αναγκαίο, εφόσον η Κίνα επιθυμεί να εγκαθιδρύσει το δικό της είδος “παγκόσμιας διακυβέρνησης”, κράτη όπως εκείνα της Αφρικής, της Κεντρικής Ασίας, η Ρωσία, ακόμα και η Ινδία, αν όχι να ασπαστούν πλήρως, τουλάχιστον να μην απορρίψουν εξ ολοκλήρου την GSI. Τα οφέλη από μία τέτοια προσέγγιση άλλωστε είναι διττά, καθώς όχι μόνο αυξάνει το παγκόσμιο αποτύπωμά της και συνεπώς την επιρροή της, αλλά ταυτόχρονα μειώνει εκείνα της φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης, αντικαθιστώντας την σταδιακά, σε επίπεδο θεσμών, κανονισμών και νορμών.
Βιβλιογραφία
Rush Doshi. (2021). The Long Game: China’s Grand Strategy to Displace American Order. Oxford University Press.
Rush Doshi. (2021). Global China: Assessing China’s Growing Role in the World. Brookings Institution Press.
Katja Drinhausen & Helena Legarda. (2022). Confident Paranoia, Xi’s “comprehensive national security” framework shapes China’s behavior at home and abroad.
Mercator Institute for China Studies.Huang Bin. (2023). National Security Lessons for China from the Russia-Ukraine Conflict [俄乌冲突对中国国家安全的启示]. Interpret: China (Original work published 2022).
Alvin Camba. (2023). Will China’s Global Security Initiative Impact ASEAN? The Diplomat. Διαθέσιμο στο: https://thediplomat.com/2023/04/will-chinas-global-security-initiative-impact-asean/
Mordechai Chaziza. (2023). The Global Security Initiative: China’s New Security Architecture for the Gulf. The Diplomat. Διαθέσιμο στο: https://thediplomat.com/2023/05/the-global-security-initiative-chinas-new-security-architecture-for-the-gulf/
Tianyi Wu. (2023). China’s Audacious Bid for its Vision of a Multipolar World. The Diplomat. Διαθέσιμο στο: https://thediplomat.com/2023/05/chinas-audacious-bid-for-its-vision-of-a-multi-polar-world/
Shannon Tiezzi. (2023). What Will China’s New Security Initiatives Look Like? The Diplomat. Διαθέσιμο στο: https://thediplomat.com/2023/06/what-will-chinas-new-security-initiatives-look-like/
R. Evan Ellis. (2023). What China’s Global Security Initiative Tells Us About Its Strategic Engagement with Latin America. The Diplomat. Διαθέσιμο στο: https://thediplomat.com/2023/04/what-chinas-global-security-initiative-tells-us-about-its-strategic-engagement-with-latin-america/
Prashanth Parameswaran. (2022). Southeast Asia and China’s Global Security Initiative: Between Rhetoric and Reality. The Diplomat. Διαθέσιμο στο: https://thediplomat.com/2022/08/southeast-asia-and-chinas-global-security-initiative-between-rhetoric-and-reality/
Rajeswari Pillai Rajagopalan. (2022). China’s Xi Proposes Global Security Initiative. The Diplomat. Διαθέσιμο στο: https://thediplomat.com/2022/05/chinas-xi-proposes-global-security-initiative/
Ovigwe Eguegu. (2022). Will China’s ‘Global Security Initiative’ Catch On? The Diplomat. Διαθέσιμο στο: https://thediplomat.com/2022/06/will-chinas-global-security-initiative-catch-on/