Γράφει ο Αλέξανδρος Φυσέκης
Οι σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τις χώρες της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού(ΑΚΕ) είναι μακροχρόνιες, καθώς ξεκίνησαν από την δεκαετία του 1960 και συνεχίζονται έως και σήμερα. Πιο συγκεκριμένα, η σχέση της ΕΕ με την Αφρική είναι η πιο μακροχρόνια και υπήρξε η πιο στενή από όλες τις εξωτερικές σχέσεις της Ένωσης. Κι αυτό διότι, κατά την περίοδο του ψυχρού πολέμου και μέχρι το 1991, ήταν έντονο το φαινόμενο της αποαποικιοποίησης. Μετά το 1991, έλαβαν χώρα πολλές βίαιες συγκρούσεις.
Το 1957, με την υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης, η Γαλλία και το Βέλγιο πρότειναν την ένταξη των υπερπόντιων κτήσεών τους, κάτι απόλυτα φυσιολογικό. Όμως, όπως αναμενόταν, η Γερμανία και η Ολλανδία απέρριψαν την πρόταση αυτή. Δεν υπήρχε καμία πιθανότητα να δεχτούν την δημιουργία αποικιών, στων οποίων την διοίκηση δεν θα έπαιζαν κανένα ρόλο. Τελικά, αποφασίστηκε οι αποικίες να συνδεθούν με την ΕΟΚ. Αποτέλεσμα αυτού ήταν η ανεξαρτητοποίηση των 2/3 των αφρικανικών χωρών μέχρι το 1960. Τρία χρόνια μετά, υπογράφηκε η Σύμβαση Γιαουντέ. Ήταν η πρώτη συμφωνία που υπέγραψε η ΕΟΚ με 18 αφρικανικές πρώην αποικίες ( κυρίως της Γαλλίας ). Εστίαζε σε ζητήματα εμπορίου και αναπτυξιακής βοήθειας μέσω του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάπτυξης. Η Σύμβαση υπεγράφη το 1963 και τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιουνίου του 1964. Η διάρκεια της είχε προσδιοριστεί στα 5 χρόνια. Με το πέρας αυτών, αναθεωρήθηκε το 1969, με κύριο σκοπό την ρύθμιση των διαπεριφερειακών οικονομικών σχέσεων.
Ένα καθοριστικό γεγονός, το οποίο οδήγησε στην συνεργασία της ΕΕ με τις χώρες ΑΚΕ, ήταν η είσοδος της Βρετανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η αλλαγή αυτή κατέστησε αναγκαία την συνεργασία της ΕΕ με τα αναπτυσσόμενα κράτη, διότι αυξήθηκε η ζήτηση για συνεργασία της Βρετανίας με την ΕΕ μετά την ένταξη της τελευταίας σε αυτήν. Η συνεργασία αυτή εξασφαλίστηκε από την υπογραφή της Σύμβασης Λομέ το 1975, που περιελάμβανε συνεργασία με τις βρετανικές και γαλλικές αποικίες στις χώρες ΑΚΕ. Η Σύμβαση ήταν αναθεωρούμενη κάθε 5 χρόνια ( I μέχρι IV). Η πρώτη υπογράφηκε το 1975 μεταξύ των τότε εννέα κρατών-μελών της ΕΟΚ και 46 αναπτυσσόμενων χωρών ( ΑΚΕ ). Προέβλεπε αδασμολόγητη πρόσβαση των εξαγωγών αγροτικών προϊόντων και πρώτων υλών των χωρών ΑΚΕ στην Ευρωπαϊκή αγορά. Οι άλλες τρεις αναθεωρήσεις έγιναν λόγω απαίτησης για αλλαγές του κειμένου. Ήταν επιτακτική ανάγκη για γρηγορότερη δαπάνη της αναπτυξιακής βοήθειας στις χώρες ΑΚΕ και για αύξηση της πρόσβασης στην ευρωπαϊκή αγορά σε αγροτικά προϊόντα. Τέλος, με την Λομέ IV, επετράπη αυτή η ελεύθερη πρόσβαση των προϊόντων. Όμως αν η είσοδος προκαλούσε πρόβλημα, τα κράτη-μέλη μπορούσαν να απαγορεύσουν την είσοδο. Επομένως, γίνεται φανερή η σημασία της Σύμβασης Λομέ για τις σχέσεις της ΕΕ με τις χώρες ΑΚΕ.
Η Σύμβαση του Λομέ αντικαταστάθηκε από αυτήν του Κοτονού, που αποτελεί το γενικό πλαίσιο των σχέσεων της ΕΕ με τις χώρες ΑΚΕ. Με την Σύμβαση αυτή, η σχέση τους έγινε εταιρική. Είναι η πιο ολοκληρωμένη εταιρική συμφωνία της Ένωσης με αναπτυσσόμενα κράτη και διέπει τις σχέσεις της με 79 κράτη, εκ των οποίων τα 48 ανήκουν στην Υποσαχάρια Αφρική. Η χρηματοδότηση της ΕΕ προς αυτά τα κράτη υπολογίζεται στα 300 δισεκατομμύρια και έγινε από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάπτυξης. Η συμφωνία υπογράφηκε το 2000 στο Κοτονού του Μπενίν και έχει ισχύ μέχρι το 2020, δήλαδη μέχρι φέτος. Η πιο πρόσφατη αναθεώρηση έγινε το 2017.Η Σύμβαση περιλαμβάνει πολιτικό διάλογο, πολιτική συμμετοχή, αναπτυξιακές στρατηγικές και πλαίσιο ανάπτυξης εμπορικών συναλλαγών και διεύρυνσης οικονομικής συνεργασίας. Δόθηκε, επίσης, μεγάλη έμφαση στον εκδημοκρατισμό. Βασικός στόχος της είναι η μείωση και σταδιακή εξάλειψη της φτώχειας στις χώρες ΑΚΕ. Αξίζει να σημειωθεί ότι παραμένει η μεγαλύτερη διεθνής αναπτυξιακή συμφωνία μεταξύ Βορρά-Νότου. Αυτός είναι και ο λόγος που η Σύμβαση είναι διαφορετική από τις υπόλοιπες και η πιο καθοριστική για τις σχέσεις με τις αναπτυσσόμενες χώρες.
Συνεπώς και οι τρεις Συμβάσεις, με κυριότερη αυτή του Κοτονού(η οποία όπως προαναφέρθηκε έχει ισχύ μέχρι το 2020), είναι καθοριστικές για την πορεία των σχέσεων της ΕΕ με τις χώρες ΑΚΕ. Όμως τι θα γίνει στο μέλλον; Αυτό είναι ένα ερώτημα που τίθεται κάθε φορά που μια τέτοια συμφωνία λήγει. Η πρόθεση για ανανέωση της συνεργασίας υπάρχει και από τις δύο πλευρές. Για να γίνει, όμως, αυτό πρέπει να συναφθεί ένα κείμενο προσαρμοσμένο στα σημερινά δεδομένα και στις νέες συνθήκες. Κατά την γνώμη μου, ο βασικός άξονας των διαπραγματεύσεων θα πρέπει να είναι η δημιουργία μιας συμμαχίας με στόχο την διευθέτηση των σύγχρονων ζητημάτων, διότι οι χώρες ΑΚΕ και η ΕΕ περιλαμβάνουν περισσότερα από τα μισά κράτη των Ηνωμένων Εθνών.
Βιβλιογραφία
Αστέρης Δ.Πλιάκος, Το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Έκδοση 2η (Νομική Βιβλιοθήκη) 2018,
Αστέρης Χουλιάρας και Σωτήρης Πετρόπουλος, Η Αφρική Και Οι Άλλοι, Έκδοση: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, 2015
Συλλογικό Έργο, Εξωτερικές Σχέσεις ΕΕ, Εκδόσεις Σιδέρης, 2019
Αστέρης Χουλιάρας, Η μεγάλη πρόκληση: Οι σχέσεις ΕΕ-Αφρικής, Liberal, 28 Σεπτεμβρίου 2019. Διαθέσιμο σε (27/05/2020): https://www.liberal.gr/apopsi/i-megali-proklisi-oi-scheseis-europaikis-enosis-afrikis/268300
The Lome Convention, Organization of African, Caribbean and Pacific States, 17 April 2019. Διαθέσιμο σε (27/05/2020):http://www.acp.int/content/lome-convention
Σχέσεις ΕΕ-ΑΚΕ μετά την λήξη της Συμφωνίας Κοτονού, Hellenic Aid, Δευτέρα 6 Φεβρουαρίου 2017. Διαθέσιμο σε (27/05/2020): https://hellenicaid.mfa.gr/diethnes-plaisio-kai-anaptyxiaki-politiki/europaiki-enosi/skheseis-ee-ake-meta-apo-lexe-tes-sumphonias.html
Σχέσεις ΕΕ-Αφρικής, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, 6 Μαρτίου 2020. Διαθέσιμο σε (28/05/2020): https://www.consilium.europa.eu/el/policies/eu-africa/
Σύμβαση Κοτονού, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, 6 Μαρτίου 2020. Διαθέσιμο σε (28/05/2020): https://www.consilium.europa.eu/el/policies/cotonou-agreement/
Νέα Εταιρική Σχέση ΑΚΕ-ΕΕ μετά το 2020, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 28 Σεπτεμβρίου 2019. Διαθέσιμο σε (29/05/2020): https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/MEMO_18_5903
Πηγή Εικόνας: http://europedirect.eliamep.gr/scheseis-ee-afrikis/