Loading...
Πρόσφατες αναλύσεις
Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική Επικαιρότητα

Οι σχέσεις Ελλάδας- Βόρειας Μακεδονίας μετά τη Συμφωνία των Πρεσπών

Γράφει η Πένυ Πασσάκου

  Η Συμφωνία των Πρεσπών αποτέλεσε μία προσπάθεια οριστικής γεφύρωσης των διαφορών της Ελλάδας με το γειτονικό κράτος της ΠΓΔΜ, καταλήγοντας σε μία κοινά αποδεκτή ονομασία. Αν και η υπογραφή της δεν ήταν εύκολη για καμία πλευρά, καθώς υπήρξαν έντονες αντιδράσεις στο εσωτερικό και των δύο μερών, ήταν ένα βήμα προς εξομάλυνση των σχέσεων και προώθησης μιας πιο στενής συνεργασίας. Το ερώτημα είναι αν τελικά, μετά από 3 χρόνια εφαρμογής της, μπορούμε να δούμε καλυτέρευση στις μεταξύ τους επαφές.

Η Συμφωνία των Πρεσπών και οι ενταξιακές διαδικασίες με τη Δύση.

  Οι δύο χώρες κατά τα 27 χρόνια που πέρασαν από την έναρξη της διαμάχης, η οποία πυροδοτηθήκε από την κήρυξη ανεξαρτησίας των Σκοπίων και την κατάθεση υποψηφιότητας μέλους στον ΟΗΕ υπό την ονομασία «Δημοκρατία της Μακεδονίας», διεξήγαγαν ανά διαστήματα συζητήσεις για επίλυση του ονοματολογικού ζητήματος, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Οι δύο λαοί, παρά τη διαφωνία τους σχετικά με το όνομα, διατηρούσαν καλές σχέσεις, κυρίως λόγω οικονομικών οφελών που προέκυπταν από τον τουρισμό και τις επενδύσεις μεταξύ τους. Είναι χαρακτηριστικό, άλλωστε, ότι οι ελληνικές τράπεζες αποτελούσαν εκ των μεγαλύτερων επενδυτών στη γειτονική χώρα. Οι οικονομικές σχέσεις άνθιζαν, λοιπόν, παρά τις διαφωνίες σε πολιτικό επίπεδο και την ύπαρξη τεταμένων σχέσεων ανά καιρούς, λόγω της απουσίας οριστικής λύσης στο ονοματολογικό ζήτημα.

   Από την πλευρά της, η παγκόσμια κοινότητα έβλεπε τη μη επίτευξη λύσης ως παράγοντα αστάθειας για την περιοχή των Βαλκανίων και  μέσω της παρέμβασης του ΟΗΕ έγινε προσπάθεια ώστε να βρεθεί η χρυσή τομή. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, η δραστηριοποίηση νέων παραγόντων στην περιοχή αναθέρμανε το ενδιαφέρον των μεγάλων δυνάμεων για τη γεωστρατηγική σημασία της, όπως επισήμανε και η Ύπατη Εκπρόσωπος της ΕΕ, Φεντερίκα Μογκερίνι το 2017. Η πιο ενεργή εμφάνιση της Ρωσίας ήταν αυτή που οδήγησε σε ανησυχία τη Δύση, ενώ η προσπάθεια της Τουρκίας να αναμειχθεί και να επηρεάσει τους βαλκανικούς λαούς με πρόσχημα τη θρησκεία, πίεζε την ελληνική πλευρά να βρει συμμάχους στα Βαλκάνια και να απομακρύνει τους γείτονές της από τη Τουρκία. Στην αναζήτησή της αυτή, ήταν λογικό να στραφεί στην Β. Μακεδονία για να λύσουν τη διαφωνία τους.

  Από την άλλη, η  θέληση της Βόρειας Μακεδονίας για επίλυση του ονοματολογικού ζητήματος βασιζόταν στην ανάγκη της να ενταχθεί στους δυτικούς θεσμούς, συμμετέχοντας στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ. Πράγματι η ένταξη της στο ΝΑΤΟ ήρθε το Μάρτιο του 2020 και χαιρετίστηκε από την Ελλάδα, ενώ το ίδιο διάστημα ξεκίνησαν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Ένωση, οι οποίες όμως έκτοτε μπλοκάρονται από τη Βουλγαρία που ζητά από τη Βόρεια Μακεδονία να αναγνωρίσει τις βουλγαρικές ρίζες στη γλώσσας της και την ιστορία της, χωρίς αυτό να γίνεται αποδεκτό. Ωστόσο, είναι αξιοσημείωτο ότι αναμένεται αλλαγή στάσης, μετά από σχετικές δηλώσεις της νέας βουλγαρικής κυβέρνησης.

   Η Ελλάδα συνεχίζει να στηρίζει την ένταξή της στην Ε.Ε., διότι αναγνωρίζει πως η προοπτική αυτή είναι που ενθαρρύνει τη Βόρεια Μακεδονία στο να εφαρμόσει τα συμφωνηθέντα και η πιθανότητα να μην υπάρξει πρόοδος μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ίδια τη Συμφωνία. Οι ετερογενείς απόψεις όμως εντός της Ε.Ε. σε σχέση με το ενδεχόμενο διεύρυνση της δεν βοηθούν στο να προωθηθούν ενταξιακές διαδικασίες και μειώνουν την ελκυστικότητα του ευρωπαϊκού ιδεώδους για τις υπό ένταξη χώρες.

 Η βελτίωση των οικονομικών σχέσεων, οι αθλητικές ομοσπονδίες και τα τρία μνημόνια.

  Η εμβάθυνση των οικονομικών σχέσεων ήταν εξαρχής στόχος των δύο μερών, καθώς πέρα από ότι αναφέρεται ρητά στη Συμφωνία των Πρεσπών είναι και ένα πεδίο που δύναται πιο εύκολα να επιτευχθούν αποτελέσματα. Είναι χαρακτηριστικό ότι η πρώτη επίσημη επίσκεψη του τότε Έλληνα πρωθυπουργού Α. Τσίπρα έγινε με τη συνοδεία 10 υπουργών και 100 επιχειρηματιών που συμμετείχαν σε επιχειρηματικό φόρουμ για βελτίωση της συνεργασίας στον ενεργειακό και σιδηροδρομικό τομέα. Στην ίδια επίσκεψη ο πρωθυπουργός της Βόρειας Μακεδονίας έκανε λόγο για αύξηση κατά 20,7% του εμπορίου μεταξύ των δύο χωρών, σε διάστημα 6 μηνών από την υπογραφή της Συμφωνίας.

  Η οικονομική συνεργασία  επιδρά θετικά στις διμερείς σχέσεις, γιατί αποτελεί κοινό στόχο, «αναγκάζει» έτσι τα μέρη να κάθονται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και να διατηρούν στενές σχέσεις για χάρη της. Η ενέργεια, μάλιστα, πρόσφατα λειτούργησε πυροσβεστικά, με τη συμφωνία κατασκευής διασυνδετήριου αγωγού φυσικού αερίου, όταν και κατάφερε να επισκιάσει τα ζητήματα που είχαν προκύψει σχετικά με την εκατέρωθεν εφαρμογή της Συμφωνίας των Πρεσπών. Η ένταση είχε προκληθεί το καλοκαίρι που μας πέρασε μετά από tweet του Ζ. Ζάεφ όπου αναφέρθηκε σε εθνική ομάδα ποδοσφαίρου της Μακεδονίας, κάτι που εξόργισε  την ελληνική πλευρά. Η τελευταία θεώρησε πως τα περιστατικά παραβίασης του πνεύματος ή ακόμα και του γράμματος της Συμφωνίας το τελευταίο διάστημα έχουν πληθύνει και προχώρησε σε πάγωμα της κύρωσης των τριών μνημονίων συνεργασίας μεταξύ τους, προκειμένου να τα χρησιμοποιήσει ακόμη και μελλοντικά ως μοχλό άσκησης διπλωματικής πίεσης. Η απάντηση του πρωθυπουργού της Βόρειας Μακεδονίας ότι πρόκειται για δήλωση που γράφτηκε έτσι λόγω κεκτημένης ταχύτητας δεν έπεισε την ελληνική κυβέρνηση να αλλάξει τη στάση της. Θεωρήθηκε πως έγινε για τέρψη του εσωτερικού ακροατηρίου του, καθώς φαινόταν πως η εθνικιστική αντιπολίτευση όλο και κέρδιζε έδαφος.

 Μετά από ένα καλοκαίρι εντάσεων, η επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών Ν. Δένδια στη Βόρεια Μακεδονία σηματοδότησε την επανεκκίνηση των σχέσεων τους, στη σκιά της υπογραφής πενταετούς συμφωνίας στρατιωτικής και οικονομικής συνεργασίας μεταξύ Σκοπίων – Άγκυρας, που όπως ήταν λογικό προκάλεσε δυσφορία στην Ελλάδα. Παρά τις διαφωνίες που εκφράστηκαν, το κλίμα ήταν θετικό και η Ελλάδα συνέχισε να υποστηρίζει την ένταξη της Βόρειας Μακεδονίας στην Ε.Ε. Εν μέσω εντάσεων που προκλήθηκαν από τη βαριά ήττα του κυβερνόντος κόμματος στη Βόρεια Μακεδονία, ο πρωθυπουργός Ζ. Ζάεφ θα παραιτηθεί αρχικά το Νοέμβριο, αλλά οριστικά στα μέση Δεκέμβρη, δημιουργώντας αβεβαιότητα για τις σχέσεις των δύο χωρών και την εφαρμογή της Συμφωνίας των Πρεσπών.  Η συνεχώς ενισχυόμενη θέση της εθνικιστικής αντιπολίτευσης, που ναι μεν λέει ότι θα εφαρμόσει τη Συμφωνία, αλλά δεν θα δεχθεί το όνομα που αυτή ορίζει, προξενεί έντονες ανησυχίες στην Αθήνα, ιδιαίτερα για την περίπτωση που διεξαχθούν εκλογές και κερδίσει. Προς το παρόν όμως, το κόμμα του Ζ. Ζάεφ θα παραμείνει στην εξουσία παρά την παραίτηση του ίδιου, και επομένως αναμένεται να μην δούμε αλλαγή σε διμερές επίπεδο, αλλά να συνεχιστεί η στενή συνεργασία για εφαρμογή των συμφωνηθέντων.

  Η αποτίμηση των αποτελεσμάτων μιας συμφωνίας δεν είναι ποτέ εύκολο έργο, πόσο μάλλον όταν βρισκόμαστε τόσο κοντά χρονικά στην περίοδο υπογραφής της. Αδιαμφισβήτητα, δεν θα ήταν ασφαλές να κρίνουμε, λοιπόν, τα αποτελέσματα της Συμφωνίας των Πρεσπών, ωστόσο έχοντας υπόψη τις σχέσεις μεταξύ των δύο κρατών τα χρόνια προ της Συμφωνίας, πλέον υπάρχει πρόσφορο έδαφος για συνεργασία, επικοινωνία και καλυτέρευση των σχέσεων. Αρκεί όμως να υπάρχει θέληση κι από τις δύο πλευρές και να μην επικρατήσουν η καχυποψία και οι ακραίες απόψεις.

Βιβλιογραφία

Ellis, T, North Macedonia: Zaev’s resignation, Greece’s message, Καθημερινή, November 2, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.ekathimerini.com/news/1170909/north-macedonia-zaev-s-resignation-greece-s-message/

Ellis, T, & Nedos, V, North Macedonia must stick to Prespes deal,  Καθημερινή, October 10, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.ekathimerini.com/opinion/interviews/1169442/north-macedonia-must-stick-to-prespes-deal/

Georgievski, B, North Macedonia and Greece: What’s in a compromise?, DW, May 23, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.dw.com/en/north-macedonia-and-greece-whats-in-a-compromise/a-48805542

Marusic, S. J, North Macedonia, Greece PMs Embrace Closer Relationship, Balkan Insight, April 2, 2019.  Διαθέσιμο σε: https://balkaninsight.com/2019/04/02/north-macedonia-greece-pms-embrace-closer-relationship/?gclid=Cj0KCQiA_JWOBhDRARIsANymNOZKwhnAtQc3z5v8utznUUE8e3kpO51ELDNmS5y9r2zHAz1ghRUSPBMaAr25EALw_wcB&fbclid=IwAR1zKMTbBb5VSSEEnQXDUhoxRgB1VLC6MxNCJ_VkTGRug0UjKJ1qXf

Nimetz, M, The Macedonian “Name” Dispute: The Macedonian Question—Resolved? Nationalities Papers, March 2020, σσ. 205-214.

Reuters, «Ναι» Πετκόφ στην ένταξη Σκοπίων, Καθημερινή, December 15, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/world/561630205/nai-petkof-stin-entaxi-skopion/

Έλλις, Α, Βόρεια Μακεδονία: Η παραίτηση Ζάεφ, το μήνυμα της Ελλάδας, Καθημερινή, November 1, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/politics/561566221/voreia-makedonia-i-paraitisi-zaef-oi-kiniseis-tis-elladas/

Μίχος, Π, Επανεκκίνηση των σχέσεων Αθήνας – Σκοπίων σε χαμηλές ταχύτητες, TO BHMA, September 7, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.tovima.gr/2021/09/07/politics/epanekkinisi-ton-sxeseon-athinas-skopion-se-xamiles-taxytites/amp/?fbclid=IwAR3azV-mSVpuFip70XLcLwsmVyNpEz1ZgT_-yPLvUltESet18PLduFvv1k

Μίχος, Π, Η ενέργεια φέρνει Ελλάδα και Βόρεια Μακεδονία πιο κοντά, ΤΟ ΒΗΜΑ, July 10, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.tovima.gr/2021/07/10/politics/i-energeia-fernei-ellada-kai-voreia-makedonia-pio-konta/.

Παπαντωνίου, Σ,  Στον «πάγο» τα μνημόνια με τη Β. Μακεδονία – Οργή Αθήνας για το tweet του Ζάεφ, Καθημερινή, June 23, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/politics/561408073/ston-pago-ta-mnimonia-me-ti-v-makedonia-orgi-athinas-gia-to-tweet-toy-zaef/

Τζίμας, Σ, Βόρεια Μακεδονία: Αναδίπλωση Ζάεφ μετά το μήνυμα της Αθήνας, Καθημερινή, June 24, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/politics/561409468/voreia-makedonia-anadiplosi-zaef-meta-to-minyma-tis-athinas/

 Anastas Vangeli, North Macedonia economy briefing: Prospects for Macedonian-Greek Economic Relations After the Prespa Agreement, China-CEE Institute, September 2, 2019,  Διαθέσιμο σε: https://china-cee.eu/2019/09/02/north-macedonia-economy-briefing-prospects-for-macedonian-greek-economic-relations-after-the-prespa-agreement/?fbclid=IwAR1sssvkKCjgfvr8zULEcKmt_hYOCssLNt9lzh35Ow5hhTg0prOUXKzySq0