Γράφει ο Γιάννης Τσικαλάκης
Οι εντάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο το καλοκαίρι του 2020 έφεραν στο προσκήνιο, πέραν της πολυπλοκότητας των ελληνοτουρκικών σχέσεων, μια σειρά από ζητήματα που φαίνεται να απασχολούν μεγάλο μέρος του δυτικού κόσμου. Μία ιδιαίτερα σημαντική πτυχή αυτών, αποτελούν βεβαίως οι διαχρονικές και κατά γενική ομολογία, αρμονικές σχέσεις της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας με την Τουρκία. Ως αφετηρία των σχέσεών τους θεωρείται το τέλος του 19ου αιώνα, όταν και τα δύο κράτη αποτελούσαν ακόμη αυτοκρατορίες. Ήταν μάλιστα η Γερμανία του Γουλιέλμου Β΄ που άπλωσε το χέρι της στην Οθωμανική Αυτοκρατορία με μια δελεαστική πρόταση για επέκταση του μεταξύ τους σιδηροδρομικού δικτύου, μια κίνηση που αποδέχθηκε θετικά η τελευταία, ειδικά απέναντι στη ψυχρή στάση που διατηρούσαν οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές δυνάμεις απέναντί της. Από τότε, όπως αποδεικνύεται από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, την ανεκτική στάση της Τουρκίας στον Β΄Π.Π απέναντι στον άξονα και την εκ των υστέρων ροή μεταναστών προς τη Γερμανία, τα δύο αυτά κράτη διατηρούσαν αρμονικές σχέσεις. Οι «φιλικές» όμως σχέσεις τα τελευταία χρόνια φαίνεται να βρίσκονται σε δοκιμασία.
Για να κατανοήσει κανείς την έκταση των γερμανοτουρκικών σχέσεων, είναι σκόπιμο να εξετάσουμε τις οικονομικές τους σχέσεις. Περίπου τρία εκατομμύρια άνθρωποι, που κατάγονται από τη Τουρκία, διαβιώνουν στη Γερμανία, έχουν τη γερμανική υπηκοότητα και δικαίωμα ψήφου. Σύμφωνα και με το Υπουργείο Εξωτερικών της Γερμανίας, η ίδια αποτελεί τον «σημαντικότερο εμπορικό εταίρο της Τουρκίας και τον μεγαλύτερο ξένο της επενδυτή», με εισαγωγές αξίας 14,6 δισεκατομμυρίων ευρώ και επενδύσεις στην Τουρκία ύψους σχεδόν 8 δις ευρώ. Παράλληλα, η Τουρκία εντοπίζεται στη 16η θέση των γερμανικών εξαγωγών, η οποία όμως αφορά 18 δις ευρώ κατά το έτος 2019 και οι επενδύσεις της στη Γερμανία ανέρχονται στα 2.1 δις ευρώ. Τα άνωθεν ποσά ερμηνεύονται επίσης κι από το σύνολο των 80.000 γερμανοτουρκικών εταιριών στη Γερμανία, που ευνόητα απασχολούν σημαντικό αριθμό εργαζομένων και αντίστοιχα 7.500 γερμανικών εταιριών στην Τουρκία. Φυσικά, δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε και τις τουριστικές κινήσεις, έναν τομέα από τον οποίο φαίνεται να ευνοείται κυρίως η Τουρκία. Για την τελευταία, ο τουρισμός αφορούσε στο 12.5% του ΑΕΠ της το 2019 και στο σύνολο των 45 εκατ. επισκεπτών, τα 5 ήταν Γερμανοί, γεγονός που υποδεικνύει την ύπαρξη αμφότερα ευνοϊκών σχέσεων. Σε ένα διαφορετικό κλίμα οικονομικών δεσμών, η Τουρκία έχει λάβει υπέρογκα ποσά, άνω των 400 εκατ. ευρώ από τη Γερμανία και την Ε.Ε, για τη φιλοξενία και περίθαλψη των Σύριων προσφύγων εντός των συνόρων της, οι οποίοι αριθμούν περί τα 3.7 εκατομμύρια. Βέβαια, επισημαίνεται ότι οι παραπάνω αριθμοί προέρχονται από μια περίοδο που οι σχέσεις των 2 χωρών συναντούν προβλήματα. Η απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία το 2016, που σηματοδότησε την αλλαγή της γενικότερης συμπεριφοράς του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, έχει οδηγήσει στην αλλαγή της στάσης και της γερμανικής κυβέρνησης, η οποία είναι πιο «ψυχρή» από ότι άλλοτε, χωρίς φυσικά να κλείνουν οι δίαυλοι διπλωματικής επικοινωνίας. Ωστόσο γεγονότα όπως, η παρενόχληση Γερμανών τουριστών, οι μη δημοκρατικές αποφάσεις του Ερντογάν, τα γεγονότα του Έβρου με τους πρόσφυγες το Μάρτιο 2020 και οι πρόσφατες εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο, δεν επικουρούν τη μεταξύ συνεργασία.
Με βάση τα παραπάνω ενδιαφέρει να κοιτάξουμε τις εξελίξεις και τις εντάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά πλέον με μια, κατά το δυνατόν, γερμανική οπτική. Προφανώς οι όποιες κινήσεις της Γερμανίας στις εξελίξεις είναι ιδιαίτερα προσεκτικές από διπλωματική άποψη, δεδομένου ότι η σύγκρουση κυμαίνεται μεταξύ ενός κράτους-μέλους της Ε.Ε. και ενός τρίτου κράτους, που όμως έχουν ευαίσθητες σχέσεις και διακυβεύονται αμφότερα πολλά συμφέροντα. Έτσι παρατηρούμε ότι ακόμα και σε αυτή τη στάση, της «αναθεωρητικής» Τουρκίας, η Γερμανία δεν τηρεί ακλόνητη στάση, αντίθετη με τη πολιτική του προέδρου Ερντογάν, αλλά αρέσκεται σε δηλώσεις και συστάσεις για αποκλιμάκωση και διαπραγματεύσεις, με τον υπουργό εξωτερικών της να πραγματοποιεί επισκέψεις σε Ελλάδα και Τουρκία. Όπως κι άλλα κράτη επιδιώκουν, έτσι και η Γερμανία επιλέγει το ρόλο του διαμεσολαβητή, με τη προάσπιση των συμφερόντων της πάντα στην ατζέντα της. Υποστηρίζεται μάλιστα ότι η διαλλακτική στάση της Γερμανίας απέναντι στη Τουρκία έρχεται ως απάντηση στην αναβάθμιση της θέσης της Γαλλίας στα θέματα της Μεσογείου. Η Γερμανία, καθώς η ίδια αν και ισχυρή οικονομικά, είναι στρατιωτικά περιορισμένη και στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στο ΝΑΤΟ, πολλοί υποστηρίζουν, ότι στις φιλικές της σχέσεις με τη Τουρκία βλέπει και το κράτος εκείνο που θα συμβάλει στην προάσπιση των συμφερόντων της στη Μεσόγειο. Άλλωστε, οι εξαγωγές στρατιωτικού εξοπλισμού στη Τουρκία αφορούν σημαντικό κομμάτι των εμπορικών της συναλλαγών. Από την άλλη, μέσα στο κλίμα έντασης που επικρατεί, η Τουρκία εμφανίζεται ιδιαίτερα αντιδραστική σε όποια προσπάθεια της γερμανικής κυβέρνησης να προωθήσει τον διάλογο με την Ελλάδα.
Eν κατακλείδι, η γερμανική πολιτική έχει αποδειχθεί τουλάχιστον μετριοπαθής απέναντι σε ότι αφορά την Τουρκία, αλλά αυτό αντικατοπτρίζει και την ιδιαίτερη σχέση που χαρακτήριζε και χαρακτηρίζει και τη μεταξύ τους διπλωματία. Ως εκ τούτου ίσως η στάση της Γερμανίας απέναντι στις προκλήσεις του προέδρου Ερντογάν στην Ανατολική Μεσόγειο αν όχι δικαιολογημένη, είναι τουλάχιστον κατανοητή με πολλούς τρόπους, που όλοι συγκλίνουν τελικά στο κρατικό συμφέρον. Ενδεχομένως θα έπρεπε να αναρωτηθούμε αν οι οικονομικές σχέσεις δύο κρατών, εκ των οποίων το ένα είναι και ουσιαστικό κράτος-μέλος της Ε.Ε., θα αποτελέσουν ακόμα έναν σοβαρό παράγοντα που θα κλονίσει την εμπιστοσύνη και τη συνεργασία εντός της Ε.Ε.
Βιβλιογραφία:
German Federal Foreign Office, Germany and Turkey: Bilateral Relations, Αύγουστος 25, 2020. Διαθέσιμο σε
https://www.auswaertiges-amt.de/en/aussenpolitik/laenderinformationen/tuerkei-node/turkey/228290
German Federal Foreign Office, Maas in Athens and Ankara: Dialogue is necessary, Αύγουστος 25, 2020. Διαθέσιμο σε
https://www.auswaertiges-amt.de/en/aussenpolitik/maas-turkey-greece/2377486
Αλέξανδρος Δρίβας, Η ακτινογραφία των σχέσεων Γερμανίας-Τουρκίας και η γερμανική διαμεσολάβηση, Έθνος, Ιούλιος 25, 2020. Διαθέσιμο σε
Κώστας Μελάς, Οι διαχρονικές στενές σχέσεις Γερμανίας-Τουρκίας, Defence Review, Μάρτιος 3, 2020. Διαθέσιμο σε
https://defencereview.gr/oi-diachronikes-stenes-scheseis-german/
Ναυτεμπορική, Handelsblatt: Τι κρύβει η ταξιδιωτική απαγόρευση για την Τουρκία, Ιούνιος 15, 2020. Διαθέσιμο σε
Sinem Cengiz, Germany plays peacemaker in dispute between Greece and Turkey, Arab News, Ιούλιος 17, 2020. Διαθέσιμο σε
https://www.arabnews.com/node/1706196
Cathrin Schaer, What’s behind Germany’s special relationship with Turkey?, The New European, Αύγουστος 27, 2020. Διαθέσιμο σε