Γράφει ο Χρίστος Σαββουλίδης
Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που απασχόλησαν τον Καρλ Μαρξ, το οποίο μάλιστα καθόρισε την μορφή και τον τόπο πραγμάτωσης της μαρξικής θεωρίας, ήταν η πραγματοποίηση της της φιλοσοφίας. Οι περιορισμένη απήχηση της επιστημονικής σκέψης, έρχεται σε σύγκρουση με την πεποίθηση του Μαρξ πως η φιλοσοφία, δεν αρκεί να λειτουργεί ως αυτοσκοπός, αλλά αντιθέτως θα πρέπει να διεκδικεί να βρει ανταπόκριση στο κοινωνικό σύνολο ώστε να δικαιολογείται η ύπαρξη και ο σκοπός της. Αυτός ήταν και ένας εκ των κυριότερων λόγων, για τους οποίους ο Μαρξ στρέφεται, σε μια εξαιρετικά κρίσιμη χρονική περίοδο για το έργο του, στον καθημερινό τύπο και την αρθρογραφία με σκοπό να προσεγγίσει ένα ευρύτερο κοινό.
Το μαρξικό έργο, και ειδικά η κριτική του Μαρξ στην πολιτική οικονομία, λόγω της αδυναμίας και της απροθυμίας των εθνικών κυβερνήσεων να ελέγξουν και να αντιμετωπίσουν τις παθογένειες που προέκυψαν από την εκβιομηχάνιση της κοινωνίας, παρέμεινε για σημαντικό χρονικό διάστημα άγνωστο στην οικονομική και κοινωνική τάξη που ο Μαρξ αποκάλεσε προλεταριάτο. Στις παραπάνω δυσκολίες έρχεται να προστεθεί και η «αφιλόξενη» μορφή του τύπου της εποχής, απέναντι σε μια επιστημονική άποψη. Ήδη από νεαρή όμως ηλικία ο Μαρξ αντιλαμβάνεται πως ο τύπος είναι ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος ώστε να προσεγγίσει το κοινό που τον ενδιαφέρει, κι έτσι αναγκάζεται να τροποποιήσει κατάλληλα το έργο του.
Σε πρώτο στάδιο, τροποποιείται η μορφή της φιλοσοφίας. Με απώτερο σκοπό να μετατρέψει την επιστημονική του έρευνα, σε μια άποψη προσιτή σε όλους, ο Μαρξ προσπαθεί να περιορίσει την αβεβαιότητα και την απουσία απόλυτης αλήθειας στη φιλοσοφία, και προσθέτει έτσι στοιχεία ριζοσπαστισμού και έντονης κριτικής, με αποτέλεσμα να καταλήξει σε ένα πιο άμεσο και εύπεπτο κείμενο.
Η δεύτερη σημαντική αλλαγή, εμφανίζεται όπως ήταν αναμενόμενο στο περιεχόμενο της φιλοσοφίας. Η απόπειρα μεταφοράς της φιλοσοφίας από το θεωρητικό πεδίο στο πρακτικό πεδίο, έχει αποδειχθεί ιστορικά ως μια διαδικασία φθοράς, φθείροντας τόσο την ιδέα όσο και αυτόν που την συλλαμβάνει. Το περιεχόμενο της φιλοσοφίας συλλαμβάνεται και εξελίσσεται με ορθολογικό τρόπο, προκειμένου όμως να φτάσει στον ανορθολογικό υλικό κόσμο των συμφερόντων και των παθών, θα χρειαστεί σε κάποιο βαθμό να υποστεί ανορθολογικές ζυμώσεις με κίνδυνο να διαστρεβλωθεί. Το κόστος αυτό, ελαχιστοποιείται στην περίπτωση του Μαρξ, καθώς τα ζητήματα που άπτονται του περιεχομένου του πολιτικού πεδίου, ευνοούνται αναπόφευκτα από την στενή σχέση μεταξύ φιλοσοφικού και πολιτικού λόγου. Ο η εξέλιξη του φιλοσοφικού λόγου στο θεωρητικό πεδίο είναι απαραίτητη για την εξέλιξη του πολιτικού λόγου στο πρακτικό πεδίο, ενώ η ύπαρξη του τελευταίου δικαιολογεί την ανάγκη ύπαρξης του πρώτου. Επομένως στο πολιτικό πεδίο, το χάσμα θεωρητικού και πρακτικού πεδίου είναι μικρότερο σε σχέση με άλλα πεδία.
Αν και η νέα αυτή προσέγγιση του τρόπου πραγματοποίησης της φιλοσοφίας από τον Μαρξ φαίνεται αρχικά να προκαλεί κάποιο ενδιαφέρον, τερματίζεται απότομα καθώς εκτός από το ενδιαφέρον προκάλεσε και την τάση για καταστολή η οποία διακρίνει το καθεστώς της Πρωσίας κατά την βασιλεία του Φρειδερίκου Γουλιέλμου IV. Έτσι η Εφημερίδα του Ρήνου η οποία αποτέλεσε καταφύγιο για τον Μαρξ, γίνεται θύμα του αυταρχισμού του κράτους της Πρωσίας και αναγκάζεται να σταματήσει την κυκλοφορία της το 1843.
Τα αυταρχικά στοιχεία του καθεστώτος όμως, ευθύνονται και για την απόρριψη της ακαδημαϊκής σταδιοδρομίας του Μαρξ. Ήδη από το 1840 έως και το 1842 (έτος κατά το οποίο ο Μαρξ εγκαταλείπει τις φιλοδοξίες του για μια ακαδημαϊκή καριέρα και στέφεται στη αρθρογραφία), συντελείται μια προσπάθεια κάθαρσης των δομών του Πρωσικού κράτους, από πρόσωπα που διατηρούσαν κριτική στάση απέναντι στο καθεστώς. Έτσι η κεντρική εξουσία στέφεται κυρίως εναντίον των νέων εγελιανών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η μεταχείριση το Bruno Bauer ο οποίος έρχεται συχνά σε σύγκρουση με τους κύκλους των θεολογικών σχολών και ακόμη και με τον κλήρο απευθείας. Η συγκρούσεις ξεκινούν όσο ο Bauer βρίσκεται ακόμη στο πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι εντάσεις, ο φιλικά προσκείμενος στον κύκλο των εγελιανών υπουργός πολιτισμού, Karl Altenstein, μεταφέρει τον Bauer στο πανεπιστήμιο της Βόννης. Μετά τον θάνατο του Altenstein όμως, της θέση του στο υπουργείο καταλαμβάνει ο συντηρητικός Karl Friedrich Eichhorn, και έτσι ο Bauer διώκεται και μένει χωρίς έδρα. Με παρόμοιο τρόπο η κυβέρνηση της Πρωσίας εγκαθιστά ένα σύνολο συντηρητικών και φίλα προσκείμενων σε αυτή προσώπων, με αποτέλεσμα προσωπικότητες όπως ο Μαρξ να στραφούν στον καθημερινό τύπο και να αναζητήσουν εκεί καταφύγιο.
Οι παραπάνω συνθήκες, επηρέασαν και απασχόλησαν την σκέψη του Μαρξ. Πέρα από τα δημοφιλή έργα του Μαρξ όπως τα Παρισινά Χειρόγραφα και Το Κεφάλαιο, η μαρξική σκέψη εκτείνεται σε διάφορους τομείς και πραγματεύεται ένα ευρύ σύνολο θεμάτων , συμπεριλαμβανομένης της αρθρογραφίας και της λειτουργίας του τύπου. Μέσα από μια σειρά προτάσεων, με βάση την αρχή του καταμερισμού της εργασίας, διαμορφώνει ένα μοντέλο λειτουργίας που επιτρέπει στον τύπο να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην πολιτική χωρίς να χρειάζεται να απομακρύνεται από τον πρωταρχικό του ρόλο, ο οποίος είναι διαλεύκανση της αλήθειας μέσα από τη διερεύνηση γεγονότων. Εντέλει η προσπάθεια του Μαρξ να γεφυρώσει το χάσμα θεωρητικού και πρακτικού πεδίου, γνώρισε αναμφίβολα δυσκολίες, όμως η κριτική που άσκησε σε αυτές τις δυσκολίες, οδήγησαν σε συμπεράσματα που παρουσιάζουν ενδιαφέρον ακόμη και σήμερα.
Βιβλιογραφία:
Θωμάς Νουτσόπουλος (2019), Η φιλοσοφία ως ανταποκριτής – Ο νεαρός Μαρξ και τα όρια της πολιτικής θεωρίας 1842-1843, Εκδόσεις ΚΨΜ.
Joseph J. O’Malley (1994), Marx Early Political Writings, Εκδόσεις Cambridge University Press Φρίντριχ Ένγκελς (2018), Ο Μαρξ και το «Κεφάλαιο», marxismos.com, Διαθέσιμο σε: https://marxismos.com/marx-kefalaio/
Πηγή εικόνας: Lifo.gr