Γράφει η Ελευθερία Μαλλικοπούλου
Η επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ, τον Οκτώβριο του 2023, έχει διαταράξει σημαντικά τις ισορροπίες στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, με σοβαρές επιπτώσεις στην ασφάλεια, την ειρήνη και την ανθρωπιστική κατάσταση στην περιοχή. Το Ισραήλ και η Παλαιστίνη βρίσκονται σε διαρκή σύγκρουση για περισσότερες από επτά δεκαετίες, ενώ η διαμάχη τους έχει βαθιές ιστορικές, θρησκευτικές και πολιτικές ρίζες. Από την ίδρυση του Ισραηλινού κράτους (1948) μέχρι και σήμερα, έχουν πραγματοποιηθεί ποικίλες προσπάθειες για τη λύση του προβλήματος και την εγκαθίδρυση της ειρήνης στην περιοχή. Μία από αυτές τις προσπάθειες ήταν και οι «Συμφωνίες του Αβραάμ».
Οι Συμφωνίες του Αβραάμ υπογράφηκαν τον Σεπτέμβριο 2020 στον Λευκό Οίκο της Ουάσινγκτον από το Ισραήλ, το Μπαχρέιν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), ύστερα από τη σημαντική προτροπή και υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής (ΗΠΑ). Τα κράτη συμφώνησαν να προωθήσουν το διαπολιτισμικό και διαθρησκευτικό διάλογο και να συνεργαστούν σε ποικίλους τομείς, όπως ο τουρισμός, η ασφάλεια, η τεχνολογία και η υγειονομική περίθαλψη, προκειμένου να προωθηθούν τα συμφέροντα της ειρήνης στην περιοχή της Μέσης Ανατολής (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2020). Λίγους μήνες αργότερα προστέθηκαν το Σουδάν και το Μαρόκο.
Αρχικά, για το Ισραήλ, η προσθήκη ακόμα τεσσάρων αραβικών χωρών, που το αναγνωρίζουν ως ανεξάρτητο κράτος, ενισχύει το κύρος και την εθνική του κυριαρχία. Οι Συμφωνίες του Αβραάμ του δίνουν τη δυνατότητα να υπερτερήσει στο παλαιστινιακό ζήτημα, να ενισχύσει τη δυναμική του εναντίον των εχθρών του και τελικά να σταθεροποιήσει την περιφερειακή του ισχύ. Επιπλέον, αποκτά ισχυρούς περιφερειακούς συμμάχους, γεγονός που το βοηθάει στη διαμάχη με το Ιράν (Guzansky & Feuer, 2021)
Για τα ΗΑΕ, η συμφωνία με το Ισραήλ εξασφαλίζει μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες ευκαιρίες, κυρίως με την απόκτηση αμερικανικών όπλων (Hartung, 2020). Προτεραιότητα τους είναι η ανάπτυξη διπλωματικών σχέσεων με τις ΗΠΑ και η εγκαθίδρυση της εικόνας ενός περιφερειακού συμμάχου με σημαντική επιρροή (Guzansky & Feuer, 2021). Ταυτόχρονα επιθυμούν την έναρξη μίας συνεργασία με το Ισραήλ στον τομέα της ασφάλειας, κυρίως σε θέματα κυβερνοχώρου και να αποκτήσουν πρόσβαση στην εξελιγμένη τεχνολογία του Ισραήλ, βελτιώνοντας την ανάπτυξη των επενδύσεων. Στο εσωτερικό της χώρας, η συμφωνία παρουσιάστηκε ως διπλωματική επιτυχία για τον λαό της Παλαιστίνης και ως ένα απαραίτητο τίμημα για να σταματήσει το Ισραήλ να επιβάλει την κυριαρχία του στη Δυτική όχθη.
Η προσθήκη του Μπαχρέιν στη Συμφωνία έγινε ύστερα από προτροπή του Ριάντ, εφόσον το Μπαχρέιν εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη Σαουδική Αραβία. Για την Αμερική το Μπαχρέιν διαθέτει μεγάλη στρατηγική σημασία καθώς φιλοξενεί τον πέμπτο στόλο του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ, το αρχηγείο της Κεντρικής Διοίκησης Ναυτικών Δυνάμεων και μια βάση υποστήριξης για την Κεντρική Διοίκηση των ΗΠΑ. Υπό τον φόβο της ιρανικής απειλής, εξαιτίας της διαρκώς αυξανόμενης επιρροής του Ιράν στη σιιτική κοινότητα του κράτους, η υποστήριξη των ΗΠΑ αποτελεί απαραίτητη επιδίωξη για τη σουνιτική εξουσία (Even, Fadlon & Guzansky, 2020). Όπως συνέβη και με τα ΗΑΕ, το Μπαχρέιν είχε στενούς και μυστικούς δεσμούς με το Ισραήλ, ενώ τα τελευταία χρόνια είχε επιδείξει μία πιο ήπια στάση προς την Ιερουσαλήμ, κυρίως μετά τη δήλωση της παύσης του μποϊκοτάζ στο Ισραήλ το 2005. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Μπαχρέιν αποτελεί το μόνο αραβικό κράτος του Κόλπου, στο οποίο κατοικούν εβραίοι αυτόχθονες, που βρίσκονται υπό την προστασία του Βασιλιά Χαμάντ μπιν Ίσα Αλ Χαλίφα, καθώς ακολουθεί μία πολιτική διαθρησκευτικού διαλόγου και ειρηνικής συνύπαρξης (Henderson, 2020).
Τον Οκτώβριο του 2020, το Σουδάν υπέγραψε τις Συμφωνίες για την αναγνώριση του Ισραήλ και την ανάπτυξη διπλωματικών σχέσεων. Ήδη από το 2019, η χώρα βίωνε μία περίοδο πολιτικών ανακατατάξεων (εξέγερση κατά του δικτάτορα Ομάρ Ελ-Μπασίρ) και επομένως η αναγνώριση του Ισραήλ ήταν η κατάλληλη ευκαιρία, για να μη θεωρείται το Σουδάν ως μια ακόμη χώρα που προστατεύει την ισλαμική τρομοκρατία. Μέσω της υπογραφής των Συμφωνιών, το Ισραήλ θα μπορούσε να αξιοποιεί τον εναέριο χώρο του Σουδάν, ενώ το τελευταίο μπορούσε να επενδύσει στην ισραηλινή τεχνολογία και να ωφεληθεί στον αγροτικό της τομέα. Ταυτόχρονα, το Ριάντ και το Άμπου Ντάμπι εκδήλωσαν επενδυτικό ενδιαφέρον προς το Σουδάν, ενώ τους παραχωρήθηκε το δικαίωμα εκμετάλλευσης των λιμανιών στο Πορτ Σουδάν και το Σοακίν (Gilles, 2020). Για το Σουδάν, η συμφωνία αυτή αποτελεί σημαντική αλλαγή, καθώς έρχεται σε αντίθεση με το ψήφισμα των «τριών όχι», που υπέγραψαν μετά τον πόλεμο του 1967 και αναφερόταν στην άρνηση οποιασδήποτε ειρήνης, διαπραγμάτευσης και αναγνώρισης προς το Ισραήλ (Yaari, 2020).
Τον Δεκέμβριο του 2020, το Μαρόκο ήταν η τελευταία χώρα που αναγνώρισε το Ισραήλ, το οποίο ανέκαθεν διατηρούσε στενές και καλές σχέσεις με το Τελ Αβίβ, καθώς αποτελεί τον δεύτερο εμπορικό εταίρο του μετά την Αίγυπτο. Η Αμερική αναγνώρισε επίσημα τη μαροκινή κυριαρχία στην περιοχή της Δυτικής Σαχάρας (Asseburg & Henkel, 2021), ενώ του προσέφερε ένα αμερικανικό πακέτο επενδύσεων για τον κοινωνικό τομέα και την αγορά στρατιωτικού εξοπλισμού (White House, 2020).
Αναμφίβολα, το περιεχόμενο της Συμφωνίας διαμορφώνει ένα πλαίσιο συνεργασίας και ειρήνης μεταξύ των κρατών που το υπέγραψαν, αλλά και ένα υπόδειγμα για τα υπόλοιπα κράτη της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής. Αρχικά, ενισχύονται οι οικονομικές προοπτικές, εφόσον διευκολύνεται η ανάπτυξη και η προώθηση της οικονομικής συνεργασίας μεταξύ των κρατών, ενώ αντίστοιχα αναπτύσσονται οι σχέσεις τους σε διάφορους τομείς, όπως της υγείας, του περιβάλλοντος, του τουρισμού, της ασφάλειας και της τεχνολογίας (Guzansky & Feuer, 2021). Φυσικά, η συμφωνία αλλά και τα μελλοντικά αποτελέσματα της μπορούν να ενθαρρύνουν κι άλλα αραβικά κράτη να υπογράψουν διμερείς συνεργασίας και συμφωνίες εξομάλυνσης με το Ισραήλ και ως εκ τούτου να διευρυνθεί η ειρήνη στην περιοχή (Frantzman, 2020).
Η αλλαγή που φαίνεται να δημιουργείται στην Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική ερμηνεύεται από αρκετούς ως μια ευκαιρία επίλυσης του παλαιστινιακού. Από τη μία το εν λόγω κλίμα θα μπορούσε να ενθαρρύνει τους Παλαιστίνιους να εκλέξουν μία πιο ρεαλιστική ηγεσία, η οποία θα τους οδηγούσε στον «ιστορικό συμβιβασμό» με το Ισραήλ. Από την άλλη τα αραβικά κράτη θα μπορούσαν να μετατοπίσουν τη σκληρή πολιτική του Ισραήλ προς μία πιο δίκαιη και νόμιμη πολιτική επίλυσης του προβλήματος. Αυτό όμως, φαίνεται απίθανο και θα μπορούσε να συμβεί μόνο μέσω της παράλληλης περιφερειακής μείωσης των εντάσεων, της αποτελεσματικής αποτροπής του ιρανικού κινδύνου και του αποτελεσματικού ρόλου ως διαμεσολαβητής, που θα πρέπει να διαδραματίσει η Αμερική (Norlen & Sinai, 2020).
Στο διαρκώς μεταβαλλόμενο πεδίο της Μέσης Ανατολής και της Βόρεια Αφρικής, η περιοχή έχει βιώσει, ειδικά την τελευταία δεκαετία, οξυμένα εσωτερικά προβλήματα, πολέμους, υποτυπώδεις συμμαχίες και παρασκηνιακούς ανταγωνισμούς. Οι Συμφωνίες του Αβραάμ παρουσιάστηκαν ως μια ακόμη ευκαιρία για ειρήνη και ασφάλεια στην περιοχή. Πράγματι, τα αραβικά κράτη-μέλη της Συμφωνίας εγκαινίασαν μια περίοδο συνεργασίας με το Ισραήλ, παραμερίζοντας την παραδοσιακή αραβική αλληλεγγύη με την Παλαιστίνη (Guzansky & Dekel, 2021). Ωστόσο, οι συμφωνίες δεν έλυσαν τη βασική ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση, αφού ο παλαιστινιακός λαός αντέδρασε αρνητικά και επιθετικά (Dachtler, 2022). Η λύση της διαμάχης των δύο εθνών, που διεκδικούν το ίδιο έδαφος θα μπορούσε να υλοποιηθεί μόνο με μία συμφωνία που θα αφορά αποκλειστικά τα δύο αυτά μέρη.
Βιβλιογραφία
Gilles, K., (2020). Έξοδος από το Χάος, Σεπτέμβριος. p. 58-60, 174-179
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. (2020). Οι συμφωνίες του Αβραάμ και ο μελλοντικός ρόλος της ΕΕ στην ειρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανατολή. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/E-9-2020-006093_EL.html
Asseburg, M., Henkel M.C. (2021). Normalisation and Realignment in the Middle East. German Institute for International and Security Affairs. Διαθέσιμο σε: https://www.swp-berlin.org/en/publication/normalisation-and-realignment-in-the-middle-east
Dachtler, P. (2022). From New to Normal: Two Years after the Abraham Accords. GIGA. https://www.giga-hamburg.de/en/publications/giga-focus/from-new-to-normal-two-years-after-the-abraham-accords
Even, S., Fadlon, T., Guzansky, Y. (2020). The Economic-Strategic Dimension of The Abraham Accords. The Institute for National Security Studies. Διαθέσιμο σε: https://www.inss.org.il/publication/abraham-accords-economic-dimension
Frantzman, S.J., (2020). Five countries that could be next to make peace with Israel. The Jerusalem post. Διαθέσιμο σε: https://www.jpost.com/arab-israeli-conflict/five-countries-that-could-be-next-to-make-peace
Guzansky, Y., Dekel, U. (2021). A year since the Abraham Accords: Pick up the Pace of Normalization. The Institute for National Security Studies. Διαθέσιμο σε: https://www.inss.org.il/publication/abraham-accords-one-year
Guzansky, Y., Feuer, S. (2021). The Abraham Accords at One Year: Achievements, Challenges, and Recommendations for Israel. The Institute for National Security Studies. Διαθέσιμο σε: https://www.inss.org.il/wp-content/uploads/2021/11/special-publication-011121.pdf
Hartung, W., (2020). The Art of Weapons Deal in the Age of Trump. Washington Report on Middle East Affairs. Διαθέσιμο σε: https://www.wrmea.org/2020-november-december/the-art-of-the-weapons-deal-in-the-age-of-trump
Henderson, S. (2020). Bahrain Move Toward Israel Risks Domestic Reaction. The Washington Institute for New East Policy. Διαθέσιμο σε: https://www.washingtoninstitute.org/pdf/view/995/en
Norlen, T., Sinai, T., (2020). The Abraham Accords: Paradigm Shift or Realpolitik?. The George C. Marshall European Center for Security Studies. Διαθέσιμο σε: https://www.marshallcenter.org/sites/default
Yaari, E. (2020). The Sudan Agreement: Implications of Another Arab-Israel Milestone. The Washington Institute for New East Policy.Διαθέσιμο σε: https://www.washingtoninstitute.org/pdf/view/16184/en
White House. (2020). President Donald J. Trump Has Brokered Peace Between Israel and the Kingdom of Morocco. The White House Archives. Διαθέσιμο σε: https://trumpwhitehouse.archives.gov/briefings-statements/president-donald-j-trump-brokered-peace-israel-kingdom-morocco
Πηγή Εικόνας: Athens Voice. (2021). Οι Συμφωνίες του Αβραάμ – Η γεωπολιτική τους σημασία. Διαθέσιμο σε:https://www.athensvoice.gr/epikairotita/politiki-oikonomia/710974/diktyo-gia-ti-metarrythmisi-nea-meleti-gia-tin-mesi-anatoli/