Γράφει η Όλγα Αντωνιάδου
Η εποχή του αυτοκράτορα Πέτρου Α’ (1682-1725), σήμανε την αρχή του εκσυγχρονισμού και της εκκοσμίκευσης στην Ρωσική Αυτοκρατορία. Στόχος του ήταν η αφοσίωση στην έννοια του κράτους και των εθνικών συμφερόντων. Η Ρωσία στόχευε να αποκτήσει έξοδο στην Βαλτική και στα θερμά νερά του νότου (Μεσόγειος), το οποίο θα την βοηθούσε στην ανάπτυξη εμπορικών σχέσεων, και κατά συνέπεια στην οικονομική της ανάπτυξη. Ο στόχος ήταν η εδραίωση της χώρας ως υπολογίσιμη και ισχυρή δύναμη στην Ευρώπη.
Το 1700, ξεσπά ο «Μεγάλος Βόρειος Πόλεμος», με την Ρωσία να συμμαχεί με την Δανία και την Πολωνία εναντίον του Καρόλου ΙΒ’ της Σουηδίας. Πετυχαίνοντας την νίκη εναντίον των Σουηδών (Μάχη Πολτάβας), οι Ρώσοι αποκτούν για πρώτη φορά πρόσβαση στην Βαλτική. Ο Κάρολος ΙΒ’ προσέφυγε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και προσπάθησε να την στρέψει ενάντια στην Ρωσία. Το 1710 οι Οθωμανοί κηρύττουν πόλεμο στην Ρωσική Αυτοκρατορία. Η κίνηση του Μεγάλου Πέτρου να συνάψει συνθήκη με το Πριγκιπάτο της Μολδαβίας (Συνθήκη του Λουτσκ, 1711), του εξασφάλιζε ιδιαίτερα στρατηγικά πλεονεκτήματα. Η Μολδαβία δεσμεύτηκε να υποστηρίξει την Ρωσία στον πόλεμο με τα στρατεύματά της και να επιτρέψει στον ρώσικο στρατό να διασχίζει τα εδάφη της. Με αυτόν τον τρόπο, η Ρωσία θα εξασφάλιζε την κάθοδο της προς την Βαλκανική Χερσόνησο, η οποία θα της επέτρεπε την έξοδό της στην Μαύρη Θάλασσα.
Στα ανατολικά, η Ρωσική Αυτοκρατορία, μέσω του ρωσοπερσικού πολέμου (1722-1723), στόχευσε στην επέκταση προς την Ανατολή, την έξοδο στην Κασπία Θάλασσα και την παρουσία της στον Καύκασο. Μετέπειτα, οι ρωσοτουρκικοί πόλεμοι (από τις αρχές έως το τέλος του 18ου αιώνα), επέφεραν και απώλειες, αλλά και κέρδη στην Ρωσία. Αρχικά, η Ρωσία έχασε τα εδάφη της στην Κριμαία και απαγορεύτηκε η είσοδος των ρωσικών ναυτικών δυνάμεων στη Μαύρη Θάλασσα (Συνθήκη ειρήνης 1739). Αργότερα, με την Συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή (1774) η Κριμαία, την οποία η Μεγάλη Αικατερίνη (1762-1796) ονόμασε «Νέα Ρωσία», και ο Βόρειος Καύκασος, επανήλθαν στην ρωσική επικράτεια. Επιπλέον, της επετράπη να διατηρεί στόλο στον Εύξεινο Πόντο, το οποίο της έδωσε το προβάδισμα να διεκδικήσει συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο.
Η Ρωσική Αυτοκρατορία προβάλλοντας ως πρόφαση την προστασία των υποδουλωμένων ορθόδοξων βαλκανικών λαών, ενθάρρυνε αφενός την δημιουργία επαναστατικών θυλάκων σε θρησκευτικά όμορες χώρες (Ελλάδα,Σερβία και Βουλγαρία) και αφετέρου στόχευσε στην κάθοδο του στόλου της στο Αιγαίο. Οι προσπάθειες της Ρωσίας για μια τέτοια κίνηση, όμως, χαρακτηρίστηκαν άκαρπες, αφού κρίθηκε αναποτελεσματική η επανάσταση στην Πελοπόννησο (Ορλωφικά), καθώς και η διακήρυξη της Μεγάλης Αικατερίνης για την δημιουργία μιας ορθόδοξης ομοσπονδίας κρατών με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη. Εντούτοις, η Ρωσία παρέμεινε πιστή στον στόχο της και συμμάχησε με την Αυστρία (1781). Με την Συνθήκη του Ιασίου (1792) και την ήττα των Οθωμανών στον πόλεμο (1787-1792), η Ρωσία κατόρθωσε να επιδείξει την στρατιωτική της ανωτερότητα και να αποδυναμώσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Με την αποδυνάμωση του ‹‹Μεγάλου Ασθενούς›› θα μπορούσε να καταστεί δυνατή η κάθοδος της στην Ανατολική Μεσόγειο.
Στην Ευρώπη, η συμμαχία της Ρωσίας με την Αυστρία και την Πρωσία, καθώς και η τριπλή διχοτόμηση της Πολωνίας (1772,1793,1796) στόχευσε αφενός στην διατήρηση του status quo στην Κεντρική Ευρώπη, και αφετέρου στην δημιουργία ζώνης προστασίας απέναντι στην αναδυόμενη αναθεωρητική πολιτική της Γαλλίας ( Γαλλική Επανάσταση). Στα ανατολικά, η παρακμή του Ιράν, κατά την διάρκεια του 18ου αιώνα, επέτρεψε στους Ρώσους να εδραιώσουν την παρουσία τους στην περιοχή του Καυκάσου και να διεκδικήσουν διέξοδο προς την Ινδία.
Ο 19ος αιώνας, κρίνεται αρκετά σημαντικός για την ρωσική εξωτερική πολιτική. Ήδη από τις αρχές του αιώνα, η χώρα είχε να αντιμετωπίσει την σταδιακή επέκταση του Ναπολέοντα (Ναπολεόντειοι Πόλεμοι ,1803-1815) προς τα ανατολικά. Για να εξασφαλίσει την άμυνά της στον γαλλικό επεκτατισμό, εντάσσεται και ηγείται της Ιερής Συμμαχίας (1815) μαζί με την Αυστρία και την Πρωσία. Εντούτοις, ο Ναπολέων εισβάλλει στην Ρωσία το 1812, αλλά λίγους μήνες αργότερα αναγκάζεται να εγκαταλείψει την Μόσχα (Μάχη Μποροντίνο). Οι τρεις αυτές δυνάμεις επιθυμούσαν την σταθερότητα και την διατήρηση του status quo στην ήπειρο.
Την ίδια στιγμή, η Ρωσία και η Βρετανική Αυτοκρατορία ανταγωνίζονταν για το ποιος θα επικρατήσει στην Ασία. Στην ουσία, η Ρωσία επιζητούσε την έξοδο της προς την Μεσόγειο από την Ανατολή. Αντιθέτως,η Βρετανία ήθελε, σύμφωνα με τα συμφέροντά της στην Μεσόγειο, να την αποτρέψει από την κάθοδο της στον νότο. Αυτός ο ανταγωνισμός, γνωστός και ως « Το Μεγάλο Παιχνίδι», διήρκησε ως το 1907 (Υπογραφή Βρετανο-Ρωσικού Συμφώνου). Οι δύο χώρες βρέθηκαν αντιμέτωπες και στον Κριμαϊκό Πόλεμο (1854). Η Μεγάλη Βρετανία ενεπλάκη πολεμικά,στην προσπάθειά της να εμποδίσει την Ρωσία, η οποία επιδίωξε να ελέγξει τα Δαρδανέλια και κατά συνέπεια τις διαδρομές της Μεσογείου. Ο πόλεμος έληξε με την Συνθήκη των Παρισίων (1856), με την οποία η Οθωμανική Αυτοκρατορία εντάχθηκε στον χώρο των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων και η ρωσική επεκτατική πολιτική ανασχέθηκε προσωρινά.
Ο 20ος αιώνα βρήκε την Ρωσία αποδυναμωμένη, μετά τον καταστροφικό για εκείνη Ρωσο-Ιαπωνικό Πόλεμο (1904-1905) και την επανάσταση του 1905 («Ματωμένη Κυριακή»). Η σταδιακή εμφάνιση του γερμανικού αναθεωρητισμού οδήγησε την Ρωσία να συμμαχήσει με τους έως τότε αντιπάλους της (Μεγάλη Βρετανία και Γαλλία) με απώτερο σκοπό την διατήρηση της ισορροπίας των δυνάμεων. Η έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου βρήκε την Ρωσία απροετοίμαστη. Η Ρωσία απέτυχε και σε στρατιωτικό επίπεδο, με συνεχόμενες ήττες. Ως εκ τούτου, το γεγονός αυτό μαζί με την Οκτωβριανή Επανάσταση συνέβαλλαν στην αποσύνθεση και κατάρρευση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας περί το 1917.
Εν κατακλείδι, η ρωσική εξωτερική πολιτική μπορεί να ερμηνευθεί ως η διατήρηση της ισορροπίας δυνάμεων και της σταθερότητας στην Ευρώπη. Από την μία πλευρά, επιθυμεί την διατήρηση του status quo στα δυτικά, και από την άλλη εφαρμόζει επεκτατική πολιτική στα ανατολικά. Συμπερασματικά, η Ρωσία δεν περιορίζεται μόνο σε ένα σημείο του ορίζοντα, αλλά δραστηριοποιείται προς όλες τις κατευθύνσεις.
Βιβλιογραφία
Ελληνική Οικονομική Ιστορία Οικονομία, Κοινωνία και Κράτος στην Ελλάδα (18ος-20ος αιώνας),Βασίλης Πατρώνης, ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ
Το Ανατολικόν Ζήτημα 1800-1923, Μιχαήλ Λάσκαρις, Πανεπιστημιακαί Παραδόσεις, 1978
Το Ανατολικό Ζήτημα και η Ελληνική Επανάσταση. Οι Διπλωματικές Ζυμώσεις για την Τύχη του «Μεγάλου Ασθενούς», Θεόδωρος Μπατρακούλης, Ιστορικά Θέματα,2011
Ρωσία και Τουρκία μέχρι την Μικρασιατική Καταστροφή, Βασίλης Π. Τραγέλης, Αθήνα,1993
Russia and Iran in the great game: Travelogues and Orientalism, E. Andreeva, London, 2007
История войны и владычества русских на Кавказе ( Η ιστορία του πολέμου και της ηγεμονίας των Ρώσων στον Καύκασο), N. Dubrovin
Russo-Persian Wars, Baumann, Robert F., 2004
Οθωμανική Αυτοκρατορία 1300-1923, Caroline Finkel, Αθήνα, 2005
Πηγή εικόνας :The Analyst, https://images.app.goo.gl/kVC44pg8b4FrDffb6