Γράφει ο Κώστας Λαμπράκης
Σπάνιες γαίες (Σ.Γ) ονομάζονται τα 17 μέταλλα, των οποίων τα οξείδια, τα παράγωγα δηλαδή της ένωσης τους με το οξυγόνο, είναι γεώδους μορφής, δηλαδή συγκεντρώνονται στον στερεό φλοιό της γης. Οι γαίες αυτές αποκαλούνται σπάνιες λόγω της εξαιρετικής σπανιότητας τους, η οποία ωστόσο δεν οφείλεται στην σπάνια ανίχνευση των μετάλλων, αλλά γεγονός ότι η εξόρυξη τους απαιτεί μεγάλες συγκεντρώσεις τους. Επιπλέον, το υπέρογκο κόστος επένδυσης για την εξόρυξη και οι σοβαρές περιβαλλοντικές συνέπειες αυτής καθιστούν ακόμα πιο σπάνιες τις γαίες.
Για να κατανοήσουμε τη σημασία των σπάνιων γαιών στις βιομηχανικές-παραγωγικές δυνατότητες και κατ’ επέκταση στην οικονομική και πολιτική δυναμική των κρατών αρκεί να αναφέρουμε πώς αξιοποιούνται. Αρχικά, πολλά μέταλλα που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή των κινητών τηλεφώνων, των μπαταριών αυτοκίνητων ή κινητών και των μαγνητών, ανήκουν στην κατηγορία των Σ.Γ. Εύκολα γίνεται αντιληπτή, λοιπόν, η σημασία τους σε μια εποχή των Smartphone, των tablet και των νέων τεχνολογιών. Επιπλέον, οι σπάνιες γαίες παίζουν τεράστιο ρόλο στην πολεμική βιομηχανία αφού πολλά μέταλλα της κατηγορίας αξιοποιούνται για την κατασκευή και λειτουργία των νέων και καινοτόμων οπλικών συστημάτων.
Τέλος, ξεχωρίζει και η σπουδαιότητα τους στον κλάδο της πράσινης ενέργειας, αφού αξιοποιούνται για την κατασκευή ανθεκτικών μπαταριών για τις ανεμογεννήτριες, που υποστηρίζουν την αξιοποίηση ανανεώσιμης ενέργειας. Πρόκειται για άλλον ένα κλάδο σε άνθιση και με ιδιαίτερα κερδοφόρο μέλλον όσο ακόμα οι ηγέτες των κυβερνήσεων τείνουν να δεσμεύονται για τον περιορισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΑ ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΑ
Με βάση τις μετρήσεις των τελευταίων ετών, τα αποθέματα των Σ.Γ. υπολογίζονται σε 120 εκατομμύρια τόνους από τους οποίους εξορύσσονται ετησίως περίπου 130.000. Ο μεγαλύτερος παραγωγός είναι η Κίνα, η οποία κατέχει περίπου το 85% της παραγωγής, ενώ ακολουθούν η Ρωσία και η Αμερική με τεράστια διαφορά. Στην Κίνα έχουν ανακαλυφθεί αποθέματα 44 εκατομμύρια, στη Ρωσία 18 εκ. και στις ΗΠΑ μονάχα 1,4 εκ. Τεράστια αποθέματα σπάνιων γαιών έχουν ανακαλυφθεί στη Βραζιλία (22 εκ.) και στη Γροιλανδία (1,5 εκ.), ενώ οι έρευνες στο έδαφος της Αφρικής έχουν αποκαλύψει δυνητικά αποθέματα σε πλειάδα χωρών όπως Ζάμπια, Τανζανία κ.ά.
Η Κίνα κατέχει σαφώς το προβάδισμα όσον αφορά στην εξόρυξη και αξιοποίηση των σπάνιων γαιών. Ωστόσο, φιλοδοξεί να γίνει κάτι ακόμα παραπάνω. Η πολιτική της στρέφεται στη δημιουργία ενός μονοπωλίου που θα έχει υπό τον έλεγχο της τα ανεκμετάλλευτα αποθέματα σπάνιων γαιών του πλανήτη. Ταυτόχρονα και πέρα από παραγωγός και προμηθευτής σπάνιων γαιών, η Κίνα είναι και βασικός κατασκευαστής των προϊόντων εκείνων στα οποία οι σπάνιες γαίες είναι απαραίτητες για την κατασκευή ή την ποιοτικότερη λειτουργία τους.Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ
Η Κίνα αποτελεί τον μεγαλύτερο “παίχτη” στην εξόρυξη σπάνιων γαιών. Χαρακτηριστικό είναι το κοίτασμα Bayan-Obo στην εσωτερική Μογγολία της Κίνας που κρύβει αμύθητες ποσότητες των σπάνιων γαιών. Εκτός αυτού, η Κίνα πλέον δραστηριοποιείται και σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι κινεζικές εταιρίες διεξάγουν έρευνες ανά την υφήλιο αναζητώντας τις απαραίτητες συγκεντρώσεις ώστε να είναι δυνατή η αξιοποίηση τους (π.χ. Baluba Mine, Zambia), ενώ πολλές από αυτές τις εταιρίες συμμετέχουν σε εταιρικά σχήματα και κοινοπραξίες ή ακόμα και εξαγοράζουν μερίδια από μεγάλες εταιρίες του εξωτερικού, όπως η εξαγορά της αυστραλιανής Lynas Corp. από κινεζικά μονοπώλια.Μα η επεκτατική πολιτική της Κίνας δεν εξαντλείται μόνο στο επίπεδο των επιχειρήσεων. Η ηγεσία της χώρας και η παντοδύναμη οικονομία, στην προσπάθεια να επεκταθεί και να ανταγωνιστεί τα μονοπώλια των υπόλοιπων μεγάλων βιομηχανικών χωρών έχει αναπτύξει το μεγαλεπήβολο σχέδιο της, που ονομάζεται «Belt and Road Initiative». Ένα από τα εργαλεία της πολιτικής αυτής είναι ο υπερδανεισμός μιας ξένης οικονομίας με κινεζικά κεφάλαια από αναπτυξιακές τράπεζες για την οικοδόμηση υποδομών και βασικών παραγωγικών τομέων. Παρά τον ευνοϊκό δανεισμό, ωστόσο, τα υπέρογκα ποσά δύσκολα αποπληρώνονται από τις αδύναμες οικονομίες, κάτι που δίνει την ευκαιρία στην Κίνα να αναμειχθεί στα εσωτερικά του εκάστοτε κράτους και να αποκομίσει μάλιστα τεράστια οικονομικά, πολιτικά και στρατιωτικά οφέλη.
Με την πολιτική αυτή η Κίνα έχει καταφέρει πλέον να αποκτήσει μια ισχυρή και διαρκώς αυξανόμενη παρουσία στην ευρύτερη περιοχή της Αφρικής και την Γροιλανδία, που όπως προαναφέρθηκε, βρίθουν σε κοιτάσματα σπάνιων γαιών, ενώ ανάλογες είναι και οι προσπάθειές της για να εδραιωθεί και στα Βαλκάνια, όπου οι ενδείξεις δείχνουν επίσης πιθανότητες ύπαρξης σπάνιων γαιών.Σταδιακά αλλά και κάποιες φορές απότομα, είναι προφανές, ότι κατευθυνόμαστε σε έναν κόσμο άκρως ανταγωνιστικό. Παλιές εστίες αντιπαράθεσης αναθερμαίνονται και αποκτούν νέες διαστάσεις, ενώ νέες εστίες ανοίγουν και οι ανταγωνισμοί μπλέκονται ακόμα περισσότερο. Οι σπάνιες γαίες και κυρίως η σπουδαιότητα τους στην εποχή των laptop, tablet, Smartphone, των σύγχρονων κατευθυνόμενων και μη επανδρωμένων πυραύλων και στην εποχή της πράσινης ανανεώσιμης και φιλικής προς το περιβάλλον ενέργειας, δημιουργεί ένα νέο πεδίο αντιπαράθεσης γύρω από τα σπάνια αυτά μέταλλα, που όποιος τα κατέχει φαίνεται να αποκτά το κλειδί για το μέλλον.
ΠΗΓΕΣ
Τζεφέρης, Π., Οι πέντε αλήθειες για τις Σπάνιες Γαίες, 2014, Διαθέσιμο σε : https://energypress.gr/news/oi-pente-alitheies-gia-tis-spanies-gaies
Energypress, Σπάνιες γαίες: Το σαφάρι των κρατών και ο αγώνας για το κλίμα, 2019, Διαθέσιμο σε : https://energypress.gr/news/spanies-gaies-safari-ton-kraton-kai-o-agonas-gia-klima
King, H., Rare Earth Elements and their Uses, Διαθέσιμο σε: https://geology.com/articles/rare-earth-elements/
Lombrana, L. and Argitis, T. U.S. and Canada Discuss Supply of Rare Earths as China Dominates, 2019, Διαθέσιμο σε: https://www.bloomberg.com/news/articles/2019-09-30/u-s-and-canada-discuss-supply-of-rare-earths-as-china-dominates
Woodward, A. China could restrict its export of rare-earth metals as a trade-war tactic. Here’s what they are and why they’re so crucial, 2019, Διαθέσιμο σε: https://www.businessinsider.com/rare-earth-metals-elements-what-they-are-2019-6