Γράφει ο Ευάγγελος Ζαρκαδούλας
Η καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και η πρόληψη της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας αναφέρονται συνδετικά, διότι έχουν ως αντικείμενο την αποτροπή της χρησιμοποίησης του «μαύρου» ή «βρώμικου» χρήματος. Όμως, παρουσιάζουν δύο ουσιώδεις διαφορές. Η νομιμοποίηση εγκληματικών εσόδων σχετίζεται με το σοβαρό και οργανωμένο έγκλημα και ολοκληρώνει το εγκληματικό σχέδιο, προσδίδοντας νομιμοφάνεια στα εγκληματικά κέρδη και επενδύοντας τα στην νόμιμη οικονομία. Αντιθέτως, η χρηματοοικονομική υποστήριξη της τρομοκρατίας απευθύνεται σε τρομοκρατικές πράξεις στο προπαρασκευαστικό τους στάδιο, εξασφαλίζοντας τους απαραίτητους πόρους για την υλοποίηση τους.
Η αναγκαιότητα της αντιμετώπισης των δύο αυτών εγκληματοοικονομικών φαινομένων είναι προφανής. Απώτερος και κυριότερος σκοπός των εγκληματικών οργανώσεων και του σοβαρού εγκλήματος είναι το παράνομο περιουσιακό όφελος, το οποίο για να έχει ουσιαστική αξία, υπόκειται σε διαδικασία απόκρυψης της παράνομης πηγής προέλευσης του και της απόκτησης νόμιμου χαρακτήρα (κρυπτοεγκληματικό χρήμα). Παράλληλα, η ύπαρξη και η δραστηριότητα τρομοκρατικών οργανώσεων εξαρτάται από την χρηματοοικονομική τους ενίσχυση (τρομοχρηματοδοτούμενο χρήμα). Επειδή αμφότερα παρουσιάζουν διασυνοριακό χαρακτήρα, η διεθνής συνεργασία για την καταπολέμηση τους είναι εκ των ουκ άνευ. Τα δύο αυτά ζητήματα έχουν απασχολήσει και απασχολούν τόσο τα κράτη, όσο και διεθνείς οργανισμούς. Ένας από τους διεθνείς οργανισμούς είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Οι προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αντιμετώπιση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας εκκινούν τριάντα χρόνια πίσω και έχουν ως σημείο αναφοράς την Οδηγία 2005/60/ΕΚ. Το σύγχρονο ενωσιακό κανονιστικό πλαίσιο περιλαμβάνει την Οδηγία (ΕΕ) 2018/843, με την τροποποίηση της Οδηγίας (ΕΕ) 2015/849, για τη πρόληψη της χρησιμοποίησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος, τον Κανονισμό (ΕΕ) 2019/2175, με την αναβάθμιση του ρόλου της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών, τον Κανονισμό (ΕΕ) 2018/1672, για τους ελέγχους των ρευστών διαθεσίμων που εισέρχονται ή εξέρχονται από την Ένωση, με έναρξη της ισχύος του τον Ιούνιο του 2021, την Οδηγία (ΕΕ) 2019/878, για τον ρόλο των αρχών προληπτικής εποπτείας των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, την Οδηγία (ΕΕ) 2019/1153, για την διευκόλυνση της πρόσβασης των αρχών επιβολής του Νόμου σε χρηματοοικονομικές πληροφορίες, την Οδηγία (ΕΕ) 2018/1673, για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες μέσω του ποινικού δικαίου, την Οδηγία (ΕΕ) 2019/1937, για την προστασία των προσώπων που αναφέρουν παραβιάσεις του δικαίου της Ένωσης, με καταληκτική προθεσμία ενσωμάτωσης της στα εθνικά νομικά συστήματα τον Δεκέμβριο του 2021 και την Οδηγία (ΕΕ) 2017/541, για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας.
Αν και η προθεσμία μεταφοράς της πρώτης προαναφερόμενης και σημαντικότερης ενωσιακής νομοθετικής πράξης της Οδηγίας (ΕΕ) 2018/843 στις έννομες τάξεις των κρατών μελών ήταν η 10η Ιανουαρίου του 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή γνωστοποίησε στις αρχές Ιουνίου ότι, μόνο έντεκα κράτη μέλη έλαβαν μέτρα πλήρους μεταφοράς της, δώδεκα κράτη μέλη μέτρα μερικής μεταφοράς και τέσσερα κράτη μέλη (Κύπρος, Πορτογαλία, Ρουμανία και Ισπανία) κανένα μέτρο. Η προβληματική ενσωμάτωση της Οδηγίας διαφαίνεται και από το γεγονός ότι, η Επιτροπή έχει κινήσει διαδικασία επί παραβάσει εναντίον είκοσι δύο από τις συνολικά είκοσι επτά χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με εξαίρεση την Βουλγαρία, την Φινλανδία, την Γερμανία, την Ιταλία και την Λεττονία.
Τα περιθώρια βελτίωσης του σχετικού ενωσιακού νομοθετικού πλαισίου αποτυπώθηκαν σε Ανακοίνωση της Επιτροπής τον Ιούλιο του 2019 (COM/2019/360). Στην Ανακοίνωση καταγράφονται περιπτώσεις μη συμμόρφωσης πιστωτικών ιδρυμάτων, δυσλειτουργίες στις Μονάδες Χρηματοοικονομικών Πληροφοριών των κρατών μελών και η αναγκαιότητα της διασύνδεσης των εθνικών κεντρικών αυτοματοποιημένων μηχανισμών των κρατών μελών με τραπεζικούς λογαριασμούς. Η Ανακοίνωση έτυχε της υποστήριξης των συννομοθετών της Ένωσης, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα δύο αυτά ενωσιακά θεσμικά όργανα μάλιστα κάλεσαν την Επιτροπή να αναλάβει δράσεις.
Ανταποκρινόμενη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε στις 07 Μαΐου του 2020, ένα σχέδιο δράσης για τον περιορισμό του κρυπτοεγκληματικού και του τρομοχρηματοδοτούμενου χρήματος, βασισμένο σε έξι άξονες, οι οποίοι θα πρέπει να έχουν τεθεί σε εφαρμογή το νωρίτερο το 2021. Οι έξι δράσεις είναι η αποτελεσματική εφαρμογή του ενωσιακού πλαισίου, η δημιουργία ενός απλού ενωσιακού εγχειριδίου, η εποπτεία σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, ένας μηχανισμός υποστήριξης και συνεργασίας των Μονάδων Χρηματοοικονομικών Πληροφοριών των κρατών μελών, η επιβολή διατάξεων του ενωσιακού ποινικού δικαίου και η ανταλλαγή πληροφοριών, καθώς και η ενδυνάμωση της διεθνούς διάστασης του ενωσιακού πλαισίου. Με το σχέδιο δράσης η Επιτροπή δημοσίευσε και μία αναθεωρημένη μεθοδολογία για την αναγνώριση τρίτων χωρών υψηλού κινδύνου, επικαιροποιώντας την λίστα του κατ’ εξουσιοδότηση Κανονισμού (ΕΕ) 2016/1675, για τις τρίτες χώρες που χαρακτηρίζονται από στρατηγικές ανεπάρκειες. Στον «μαύρο» κατάλογο, λαμβάνοντας υπόψη τις συστάσεις της FATF (Financial Action Task Force), πρόσθεσε τις Μπαχάμες, τα Μπαρμπάντος, την Μποτσουάνα, την Καμπότζη, την Γκάνα, την Τζαμάικα, τον Μαυρίκιο, την Μογγολία, την Μιανμάρ/Βιρμανία, την Νικαράγουα, τον Παναμά και την Ζιμπάμπουε, ενώ αφαίρεσε την Βοσνία-Ερζεγοβίνη, την Αιθιοπία, την Γουιάνα, την Λαϊκή Δημοκρατία του Λάος, την Σρι Λάνκα και την Τυνησία.
Προσφάτως και στο επιχειρησιακό πεδίο, η Europol με δελτίο τύπου δημοσιοποίησε την υποστήριξη που παρείχε στην Εθνική Ισπανική Αστυνομία για τη σύλληψη ενός άνδρα στην Μαδρίτη, υπόπτου για την μεταφορά χρημάτων μεταξύ αρκετών ευρωπαϊκών και αραβικών κρατών διαμέσου του ανεπίσημου συστήματος μεταφοράς χρήματος «HAWALA», με σκοπό την επιστροφή αλλοδαπών τρομοκρατών-μαχητών στην Ευρώπη. Συγκεκριμένα, ήταν εξειδικευμένος στην μεταφορά χρημάτων από υποστηρικτές του αυτοαποκαλούμενου Ισλαμικού Κράτους σε ηγέτες τρομοκρατών στην Συρία για την οικονομική ενίσχυση της επανεισαγωγής ξένων τρομοκρατών σε ευρωπαϊκές χώρες.
Εν κατακλείδι, μία από τις προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι ο περιορισμός του κρυπτοεγκληματικού και του τρομοχρηματοδοτούμενου χρήματος, όπως αποδεικνύεται από τις εκδοθείσες νομοθετικές πράξεις, αλλά και από το πρόσφατο δημοσιοποιηθέν σχέδιο δράσης της Επιτροπής. Παρόλα αυτά, οι προσπάθειες της για την αντιμετώπιση των εγκληματοοικονομικών φαινομένων της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας όχι μόνο πρέπει να εξακολουθήσουν, αλλά και να ενταθούν, με προσαρμογή στα συνεχώς μεταβαλλόμενα δεδομένα που προκύπτουν από την τεχνολογία (π.χ. cryptocurrencies, digital wallets). Για λόγους, όχι μόνο αντεγκληματικούς και αντιτρομοκρατικούς, αλλά και για λόγους προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της εσωτερικής ασφάλειας, της εσωτερικής αγοράς και του χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Πηγές:
Επίσημος ιστότοπος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Αγώνας ενάντια στο ξέπλυμα χρήματος και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας, https://www.consilium.europa.eu/el/policies/fight-against-terrorism/fight-against-terrorist-financing/
Μ. Καιάφα-Γκμπάντι | Θ. Παπακυριάκου, «Στοιχεία Ενωσιακού Ποινικού Δικαίου», Β΄ έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2019
EUR-Lex Πρόσβαση στο Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, https://eur-lex.europa.eu/homepage.html?locale=el
Europol, Press Release, Individual arrested in Madrid for transferring money to Syria to fund the return of foreign terrorist fighters to Europe, 11-06-2020, https://www.europol.europa.eu/newsroom/news/individual-arrested-in-madrid-for-transferring-money-to-syria-to-fund-return-of-foreign-terrorist-fighters-to-europe?fbclid=IwAR3pI8UIXTG9h4DxNwyzCKys7rdwBemfnvSIFZKm9lMdKLx7AnEhA1p5PSw
Official website of the European Union, Action plan for a comprehensive Union policy on preventing money laundering and terrorism financing, 07-05-2020, https://ec.europa.eu/info/publications/200507-anti-money-laundering-terrorism-financing-action-plan_en
Official website of the European Union, Anti-money laundering and counter terrorist financing, https://ec.europa.eu/info/business-economy-euro/banking-and-finance/financial-supervision-and-risk-management/anti-money-laundering-and-counter-terrorist-financing_en
Official website of the European Union, Anti-money laundering directive V (AMLD V) – transposition status, 02-06-2020, https://ec.europa.eu/info/publications/anti-money-laundering-directive-5-transposition-status_en?fbclid=IwAR1gHRQjzdNOWCiMBh9K99YYUvShhNFZa_WSljS1ZElAFEbaXLg9vqD2Pvc
Official website of the European Union, Migration and Home Affairs, Money laundering, https://ec.europa.eu/home-affairs/what-we-do/policies/organized-crime-and-human-trafficking/money-laundering_en