Γράφει η Χριστίνα Τσάκα
Η πρόσφατη σύγκρουση που ξέσπασε μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν έχει προκαλέσει αναστάτωση σε παγκόσμιο επίπεδο και κυρίως στο ευρωπαϊκό. Οι παραβιάσεις που αφορούν το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο (ΔΑΔ) είναι πολλές και μεγάλης σημασίας.
Αρχικά κρίνεται αναγκαίο να γίνει μία ιδιαίτερα σύντομη αναφορά στην εξέλιξη των σχέσεων των δύο χωρών που τελικά οδήγησαν στην σύγκρουση αυτή. Η περιοχή Ναγκόρνο Καραμπάχ είναι μέρος του Αζερμπαιτζάν, ενώ ο πληθυσμός του σε πλειοψηφία είναι Αρμένιοι. Μετά την διάλυση της ΕΣΣΔ ο έλεγχος της περιοχής πέρασε στο Αζερμπαϊτζάν με την διεθνή αναγνώριση, ενώ ήταν υπό τον έλεγχο μίας ανεξάρτητης αρχής Αρμενίων της περιοχής, υποστηριζόμενοι από την Αρμενία.
Το τελευταίο διάστημα οι σχέσεις των δύο περιοχών έχουν αναζωπυρωθεί με έντονες συγκρούσεις μεταξύ τους που τελικά οδήγησαν στις 26 Σεπτεμβρίου το 2020 σε επίθεση των Αζέρων στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Από την μία η Αρμενία έχει την υποστήριξη της Ρωσίας, καθώς και οι δύο χώρες έχουν κατά βάση χριστιανούς πολίτες, ενώ το Αζερμπαϊτζάν έχει την υποστήριξη της Τουρκίας, με την πλειονότητα του πληθυσμού να είναι μουσουλμάνοι[1]. Τελικά, μία συμφωνία ειρήνευσης μεταξύ τους ήρθε στις 09 Νοεμβρίου 2020 με πολλά κεκτημένα του Αζερμπαϊτζάν να περνάνε τελικά υπό τον έλεγχό του και την Τουρκία και την Ρωσία να παραμένουν ως ειρηνευτικές δυνάμεις στην περιοχή[2].
Το ΔΑΔ αναγνωρίζει την εφαρμογή μέτρων για την παράδοση του εχθρού σε μία σύγκρουση κάθε τύπου, αλλά αυτή δεν θα πρέπει να είναι αλόγιστη και να υπερβαίνει την Αρχή του Ανθρωπισμού[3]. Το Human Rights Watch διαπίστωσε ότι επιθέσεις και των δύο πλευρών έγιναν με όπλο διασποράς. Για παράδειγμα, στο Stepanakert και στην περιοχή Hadrut που χτυπήθηκαν από αζέρους, ενώ οι αρμένικες επιθέσεις προκάλεσαν συνολικά 21 θανάτους πολιτών και πάνω από 70 τραυματίες στις 28 Οκτωβρίου 2020 στη Barda, του Αζερμπαϊτζάν[4].
Αναλυτικά, αυτό που παραβιάζεται εξίσου και στις δύο περιπτώσεις είναι η αρχή της διάκρισης. Είναι η σημαντικότερη αρχή του ΔΑΔ και προβλέπει την διάκριση μεταξύ άμαχου πληθυσμού και τις στρατιωτικές δυνάμεις, αλλά και τους πολιτικούς από τους στρατιωτικούς στόχους. Μάλιστα τα κράτη έχουν την υποχρέωση να προστατεύουν τον άμαχο πληθυσμό και να λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα προς αποφυγήν επίθεσης εναντίον τους[5]. Με την χρήση όπλων διασποράς, ακόμη κι αν ήταν κάποιο που δεν προβλέπεται στις συγκεκριμένες απαγορεύσεις του ΔΑΔ, η αρχή της διάκρισης παραβιάζεται καθώς ο στόχος δεν μπορεί να είναι συγκεκριμένα στρατιωτικός και περιορισμένος.
Σημαντικό θεωρείται το στοιχείο του δόλου της συγκεκριμένης αρχής, δηλαδή δεν αρκεί η διασπορά του όπλου αλλά θα πρέπει εν γνώσει εκείνου που επιτίθεται να κατευθύνεται και προς άμαχο πληθυσμό. Δεδομένου ότι σε καμία από τις τρεις σημαντικές επιθέσεις του Αζερμπαϊτζάν με όπλα διασποράς δεν βρέθηκε κοντά κάποια στρατιωτική βάση, παραβιάζεται η αρχή της διάκρισης[6].
Όσον αφορά την επίθεση από την Αρμενία, επίσης παραβιάζει την αρχή της διάκρισης κι αυτό γιατί η χρήση όπλων, όπως διασποράς και μεγάλης εμβέλειας, απαγορεύεται καθώς είναι από μόνα τους όπλα τα οποία δεν διακρίνουν και επηρεάζουν αναγκαστικά τόσο στρατιωτικούς όσο και πολιτικούς στόχους.
Αυτή η κατηγορία όπλων παραβιάζει συγκεκριμένα και το άρθρο 35 του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου του 1977 για την περιβαλλοντική καταστροφή που προκαλούν. Επιπλέον, η χρήση τους διεγείρει την Σύμβαση για τα Όπλα Διασποράς, η οποία προβλέπει την απαγόρευση της παραγωγής, αποθήκευσης, χρήσης και εξαγωγής βομβών διασποράς. Δυστυχώς, δεν έχει υπογραφεί ακόμα από όλα τα κράτη, όπως δεν έχει υπογραφεί ούτε από τα εν λόγω κράτη, κάτι που κρίνεται και αναγκαίο από το Human Rights Watch. Παρόλα αυτά εξακολουθούν να δεσμεύονται από την Συνθήκη της Γενεύης και το εθιμικό δίκαιο σχετικά με την παραβίαση της αρχής της διάκρισης.
Περαιτέρω, σημαντικά ζητήματα προκύπτουν μέσα από τις επιθέσεις εναντίον άμαχου πληθυσμού[7], καθώς και οι δύο πλευρές της σύγκρουσης στο Ναγκόρνο Καραμπάχ έχουν ουκ ολίγα περιστατικά επίθεσης, τραυματισμού ή και θανάτωσης εναντίον αμάχων, παιδιών, γυναικών, δημοσιογράφων[8].
Συγκεκριμένα, ο άμαχος πληθυσμός ανήκει στην κατηγορία των προστατευόμενων προσώπων (με βάση το ΔΑΔ) κατά την διάρκεια μίας ένοπλης σύγκρουσης. Άμαχοι θεωρούνται εκείνοι που “δεν είναι μέλη ένοπλων δυνάμεων, δεν εμπίπτουν δηλαδή στον ορισμό του μαχητή. Αυτοί που δεν λαμβάνουν μέρος άμεσα στις εχθροπραξίες προστατεύονται”[9].
Το άρθρο 55 του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου του 1977 προβλέπει την προστασία του άµαχου πληθυσμού από τα δυσμενή αποτελέσματα των εχθροπραξιών. Αντίστοιχες προβλέψεις υπάρχουν και στα υπόλοιπα πρωτόκολλα που αφορούν την κατηγορία του άμαχου πληθυσμού σε κάθε είδος σύρραξης[10]. Τα άρθρα αυτά προβλέπουν ειδική προστασία στα παιδιά, στις γυναίκες και στους δημοσιογράφους, οι οποίοι χρήζουν ειδικής μεταχείρισης και προστασίας. Για παράδειγμα, τα παιδιά θα πρέπει να τυγχάνουν σεβασμού και να προστατεύονται έναντι οποιασδήποτε επίθεσης (Άρθρο 77 ΠΠ Ι/77), οι γυναίκες προστατεύονται από κάθε μορφή σεξουαλικής βίας και τέλος οι δημοσιογράφοι εφόσον δεν εξυπηρετούν συμφέροντα ένοπλης ομάδας, θεωρούνται άμαχος πληθυσμός και τυγχάνουν της σχετικής προστασίας[11].
Τέλος, δεν θα πρέπει να παραλείψουμε στους ανθρωπιστικούς δρώντες και τα νοσοκομεία τα οποία δέχτηκαν επιθέσεις. Επιθέσεις των Αζέρων στο Stepanakert σε απόσταση μόλις 200 μέτρων από τα γραφεία της Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού και των Αρμενίων κοντά σε νοσοκομεία. Οι Συμβάσεις της Γενεύης προβλέπουν την προστασία των στελεχών των ανθρωπιστικών οργανώσεων, των υγειονομικών εγκαταστάσεων, μονάδων, μεταφορικών μέσων και προσωπικού[12]. Τα μέρη στην σύγκρουση είναι υποχρεωμένα να αποφεύγουν επιθέσεις σε τέτοιους στόχους και να διευκολύνουν την παροχή της ανθρωπιστικής βοήθειας σε κάθε περίπτωση[13].
Εν κατακλείδι, είναι εμφανές ότι και οι δύο πλευρές φαίνεται να έχουν προβεί σε αλλεπάλληλες παραβιάσεις του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου μέσα από τις πρακτικές τους. Παρά την συμφωνία που έχει επέλθει μεταξύ των δύο πλευρών, αυτές δεν έχουν παύσει τις επιθέσεις κάτι που οδήγησε και την Michelle Bachelet να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου τόσο σε αυτά τα κράτη, όσο και στην διεθνή κοινότητα. Ωστόσο, είναι αξιοσημείωτο ότι η καταγραφή και η κρίση των πραγματικών γεγονότων είναι ακόμη δύσκολη, καθώς η μία χώρα κατηγορεί την άλλη για τις ίδιες παραβιάσεις και πολλά από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης δημοσιεύουν ψευδείς ειδήσεις[14].
Βιβλιογραφία
Αγγλική
- Armenia-Azerbaijan: Why did Nagorno-Karabakh spark a conflict?, 13/11/2020, available at: https://www.bbc.com/news/world-europe-54324772.
- Armenia: Cluster Munitions Kill Civilians in Azerbaijan, Human Rights Watch, 30/10/2020, available at: https://www.hrw.org/news/2020/10/30/armenia-cluster-munitions-kill-civilians-azerbaijan.
- Azerbaijan: Cluster Munitions Used in Nagorno-Karabakh, Human Rights Watch, 23/10/2020, available at: https://www.hrw.org/news/2020/10/23/azerbaijan-cluster-munitions-used-nagorno-karabakh.
4. UN rights chief warns of possible war crimes in Nagorno-Karabakh conflict, 02/11/2020, available at: https://news.un.org/en/story/2020/11/1076672.
5. Armenia/Azerbaijan: Civilians must be protected from use of banned cluster bombs, Amnesty International, 05/10/2020, available at: https://www.amnesty.org/en/latest/news/2020/10/armenia-azerbaijan-civilians-must-be-protected-from-use-of-banned-cluster-bombs/.
6. Nagorno-Karabakh truce in jeopardy as accusations of violations fly, 15/10/2020, available at: https://www.theguardian.com/world/2020/oct/11/nagorno-karabakh-truce-in-jeopardy-as-accusations-of-violations-fly.
- Melanie O’Brien, Nagorno-Karabakh Conflict: Shortage of Specifics Complicates Search for Solutions, 20/10/2020, available at: https://www.justsecurity.org/72974/nagorno-karabakh-conflict-shortage-of-specifics-complicates-search-for-solutions/.
- Nagorno-Karabakh conflict: Civilians bearing brunt of surge in violence, International Committee of the Red Cross, 02/10/2020, available at: https://www.icrc.org/en/document/nagorno-karabakh-conflict-civilians-bearing-brunt-surge-violence.
Ελληνική
- Γενικά Στοιχεία για τα Όπλα Διασποράς, 24/06/2010, available at: https://www.amnesty.gr/main-category/arheio/article/5268/genika-stoiheia-gia-ta-opla-diasporas.
- Μαρία Ντανιέλλα Μαρούδα, Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, Αθήνα, Εκδόσεις Σιδέρης, 2015, σελ 166.
11. Μαρία Ντανιέλλα Μαρούδα, Ανθρωπιστικό Δίκαιο που εφαρμόζεται σε ένοπλες συρράξεις, Κεφάλαιο 17 στον τόμο Αντωνόπουλου Κ., Μαγκλιβέρα Κ., (επιμ.), Δίκαιο Διεθνούς Κοινωνίας, Νομική Βιβλιοθήκη, 2011 (513-562).
- Ευγένιος Αρ. Γιαρένης, Η προστασία του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος σε περίπτωση ενόπλων συρράξεων, Δημοσιευμένο στο “Περιβάλλον & ∆ίκαιο”, 2005, διαθέσιμο στο: http://www.militaryjustice.gr/wp-content/uploads/2018/03/prostsia_anthropogenous_perivalontos.pdf, σελ 8.
- Πλούγαρλης Δημήτριος, Η ανθρώπινη ασφάλεια κατά τη διάρκεια ενόπλων συρράξεων, Θεσσαλονίκη, 08/2016, σελ 27.
[1] Armenia-Azerbaijan: Why did Nagorno-Karabakh spark a conflict?, 13/11/2020, available at: https://www.bbc.com/news/world-europe-54324772.
[2] Armenia-Azerbaijan: Why did Nagorno-Karabakh spark a conflict?, 13/11/2020, available at: https://www.bbc.com/news/world-europe-54324772.
[3] Μαρία Ντανιέλλα Μαρούδα, Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, Αθήνα, Εκδόσεις Σιδέρης, 2015, σελ 168.
[4] Armenia: Cluster Munitions Kill Civilians in Azerbaijan, Human Rights Watch, 30/10/2020, available at: https://www.hrw.org/news/2020/10/30/armenia-cluster-munitions-kill-civilians-azerbaijan.
[5] Γενικά Στοιχεία για τα Όπλα Διασποράς, 24/06/2010, available at: https://www.amnesty.gr/main-category/arheio/article/5268/genika-stoiheia-gia-ta-opla-diasporas.
[6] Μαρία Ντανιέλλα Μαρούδα, Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, Αθήνα, Εκδόσεις Σιδέρης, 2015, σελ 166.
[7] Nagorno-Karabakh conflict: Civilians bearing brunt of surge in violence, International Committee of the Red Cross, 02/10/2020, available at: https://www.icrc.org/en/document/nagorno-karabakh-conflict-civilians-bearing-brunt-surge-violence.
[8] Azerbaijan: Cluster Munitions Used in Nagorno-Karabakh, Human Rights Watch, 23/10/2020, available at: https://www.hrw.org/news/2020/10/23/azerbaijan-cluster-munitions-used-nagorno-karabakh.
[9] Μαρία Ντανιέλλα Μαρούδα, Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, Αθήνα, Εκδόσεις Σιδέρης, 2015, σελ 123.
[10] Ευγένιος Αρ. Γιαρένης, Η προστασία του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος σε περίπτωση ενόπλων συρράξεων, Δημοσιευμένο στο “Περιβάλλον & ∆ίκαιο”, 2005, διαθέσιμο στο: http://www.militaryjustice.gr/wp-content/uploads/2018/03/prostsia_anthropogenous_perivalontos.pdf, σελ 8.
[11] Μαρία Ντανιέλλα Μαρούδα, Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, Αθήνα, Εκδόσεις Σιδέρης, 2015, σελ 126.
[12] Μαρία Ντανιέλλα Μαρούδα, Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, Αθήνα, Εκδόσεις Σιδέρης, 2015, σελ 103-105 και 136.
[13] Πλούγαρλης Δημήτριος, Η ανθρώπινη ασφάλεια κατά τη διάρκεια ενόπλων συρράξεων, Θεσσαλονίκη, 08/2016, σελ 27.
[14] Melanie O’Brien, Nagorno-Karabakh Conflict: Shortage of Specifics Complicates Search for Solutions, 20/10/2020, available at: https://www.justsecurity.org/72974/nagorno-karabakh-conflict-shortage-of-specifics-complicates-search-for-solutions/.