Γράφει η Χριστίνα Τσάκα
Η πανδημία που έχει προκαλέσει ο Covid-19 είναι κάτι που απασχολεί την παγκόσμια κοινότητα τους τελευταίους μήνες, όχι μόνο στον τομέα της υγείας αλλά και σε όλους σχεδόν τους τομείς. Τα προβλήματα που έχει προκαλέσει αφορούν τόσο την υγεία, όσο και την κοινωνία και οικονομία. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο της πανδημίας το προσφυγικό πρόβλημα συνεχίζει να οξύνεται. Συγκεκριμένα, αναφορικά με την Ελλάδα το πρόβλημα έγινε πολύ έντονο γιατί η χώρα έθεσε παρανόμως τους αιτούντες άσυλο σε καραντίνα στις κλειστές δομές της Μαλακάσας και των Σερρών.
Θέτοντας τους, λοιπόν, σε καραντίνα εντός των κλειστών αυτών δομών δέχθηκε ισχυρή κριτική για τον τρόπο αντιμετώπισης των αιτούντων ασύλου και την ελλιπή λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση του Covid-19 στις δομές αυτές.
Για την ακρίβεια, το Human Rights Watch ανακοίνωσε τον Απρίλιο του 2020 ότι «η Ελλάδα κατά τρόπο παράνομο κρατάει πάνω από 2000 ανθρώπους, που θεωρούνται ως νέες αφίξεις, υπό κράτηση σε αυτές τις δομές και τους στερεί το δικαίωμα αίτησης ασύλου με την δικαιολογία του Covid-19[1]». Την ίδια στιγμή έχουν καταγραφεί μια σειρά από ελλείψεις ακόμη και των πιο βασικών υγειονομικών προφυλάξεων.
Για την ακρίβεια, το να θέσει μια κυβέρνηση μια μερίδα ανθρώπων σε καραντίνα για λόγους ασφαλείας και μη μετάδοσης του ιού είναι μια τακτική νόμιμη που ακολουθήθηκε σε πολλές περιπτώσεις και από πολλές κυβερνήσεις. Αλλά, θα πρέπει να μην στηρίζεται σε διακρίσεις, να προβλέπεται συγκεκριμένο χρονικό διάστημα κράτησης σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΠΟΥ και αδιαμφισβήτητα, από την στιγμή που μιλάμε για άτομα – αιτούντες άσυλο θα πρέπει να τους παρέχονται τα αναγκαία υγειονομικά μέτρα προφύλαξης[2]. Αντιθέτως, στις δομές κράτησης της Ελλάδας, η καραντίνα τέθηκε αποκλειστικά με γνώμονα των καθεστώς των ανθρώπων, όπως καταγράφεται στην σχετική έκθεση.
Επίσης, οι άνθρωποι σε αυτές τις δομές ζουν εξαιρετικά συνωστισμένα. Όπως μάλιστα αναφέρεται από πολλούς ζουν περίπου δέκα άτομα σε ένα αντίσκηνο, με ελάχιστο προσωπικό χώρο και είδη προσωπικής υγιεινής και περιποίησης, αλλά και ελάχιστους χώρους που χρησιμοποιούνται ως τουαλέτες. Συγκεκριμένα, την πρώτη Απριλίου το 2020 καταγράφηκαν πάνω από 2.000 νέες αφίξεις, άνθρωποι που τέθηκαν σε περιορισμό αυθαίρετα, μεταξύ των οποίων άνδρες, γυναίκες και παιδιά, που διαμένουν όλοι μαζί.
Ταυτόχρονα, η ελληνική κυβέρνηση δεν είχε προσδιορίσει το ακριβές χρονικό περιθώριο κατά το οποίο θα κρατούνταν οι άνθρωποι αυτοί. Ενώ την ίδια στιγμή η Βουλή υπερψήφισε την αναστολή ακόμα 30 ημερών για τις αιτήσεις ασύλου, τον Απρίλιο του 2020. Η χώρα έχει δεσμευτεί να ακολουθεί συγκεκριμένους κανόνες βάσει των διεθνών και περιφερειακών υποχρεώσεων σε σχέση με την αντιμετώπιση των αιτούντων άσυλο. Για αρχή, οφείλει, δυνάμει του Χάρτη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου να μην στερεί την πρόσβαση των ατόμων στην παροχή ασύλου[3]. Αυτό παραβιάστηκε με την αναστολή εξέτασης των αιτήσεων και την ψήφιση του νομοσχεδίου για απαγόρευση δυνατότητας σχετικής αίτησης[4].
Επιπλέον, δεδομένου ότι η ελληνική κυβέρνηση έχει δηλώσει την επιθυμία της για επαναπροώθηση των ατόμων αυτών είτε στις χώρες υποδοχής είτε στις χώρες προέλευσης, σε μια τέτοια περίπτωση θα παραβιαστεί η βασική αρχή της μη επαναπροώθησης σε χώρα όπου πιθανώς να υπόκεινται (τα άτομα) σε διώξεις ή να υπάρχουν σοβαρές παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους[5]. Η αρχή της μη επαναπροώθησης αφορά την μη δυνατότητα επιστροφής κάποιου στην χώρα όπου κινδυνεύει και προβλέπεται κυρίως στην Σύμβαση της Γενεύης του 1951[6], αλλά και σε άλλα κείμενα, όπως η ΕΣΔΑ (που απορρέει από τα άρθρα 2,3,5), σε συμβάσεις του ΟΗΕ (κατά βασανιστηρίων, για δικαιώματα του παιδιού, για αστικά και πολιτικά δικαιώματα κ.α.), και πλέον και εθιμικά. Αν η Ελλάδα δεν εξετάσει κάθε αίτημα ξεχωριστά το πιο πιθανό είναι πολλές περιπτώσεις ανθρώπων που θα επιστραφούν να ανήκουν σε αυτές τις κατηγορίες.
Το κάθε αίτημα θα πρέπει να εξετάζεται ατομικά και όχι συνολικά[7] και να ελέγχεται αν υπάρχει λόγος να μην επιστραφεί ή και να δικαιούται ασύλου το κάθε άτομο. Αντίθετα, στην Ελλάδα οι νεοεισαχθέντες θεωρήθηκαν όλοι ως παρανόμως εισαχθέντες στην χώρα με σκοπό την άμεση επιστροφή τους χωρίς περαιτέρω εξέταση του ζητήματος.
Επιπλέον, η κράτηση όσων παρανόμως εισήλθαν στην χώρα μπορεί να είναι νόμιμη μόνο όταν διαρκεί ένα εύλογο χρονικό διάστημα μέχρι την νόμιμη αποχώρηση τους από την χώρα. Βάσει του άρθρου 5 της ΕΣΔΑ και των κατευθυντήριων γραμμών του ΟΗΕ η Ελλάδα υποχρεούται να μην στερεί την ελευθερία και την ασφάλεια στους αιτούντες άσυλο. Η στέρηση της ελευθερίας είναι δυνατή μόνο σε περιπτώσεις, όπως νόμιμη κράτηση μετά από νόμιμη σύλληψη και σχετική απόφαση δικαστηρίου, αν υπάρχει εύλογη υπόνοια ότι διεπράχθη έγκλημα, ή αν υπάρχει κίνδυνος μετάδοσης θανατηφόρου ιού κα. Στην τελευταία αυτή περίπτωση βασίστηκε και η κράτηση των ανθρώπων αυτών στην Ελλάδα. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψιν τους ταξιδιωτικούς περιορισμούς λόγω της πανδημίας και της αβεβαιότητας σχετικά με την άρση αυτών, οι άνθρωποι αυτοί παρανόμως κρατούνται στις δομές[8] αφού δεν καθορίστηκε το απαιτούμενο και συγκεκριμένο χρονικό περιθώριο.
Επιπλέον, η υγειονομική κάλυψη και η παροχή υγειονομικών μέσων είναι κάτι που προβλέπεται από το ενωσιακό δίκαιο. Συγκεκριμένα, η Οδηγία 2013/33/ΕΕ του 2003 με τροποποίηση το 2013 προβλέπει το δικαίωμα στην υγειονομική κάλυψη. Άρα, η Ελλάδα με τις ελλιπείς υγειονομικές παροχές[9] παραβιάζει αυτήν την Οδηγία. Παράλληλα, η ίδια Οδηγία προβλέπει δικαιώματα όπως είναι η ξεχωριστή διαμονή, η ψυχιατρική κάλυψη σε άτομα κατηγοριών ειδικής προστασίας, όπως τα θύματα βίας και βασανιστηρίων, ανήλικοι, έγκυες κ.α. Στις νέες αυτές ελληνικές δομές έχει καταγραφεί ότι μεταφέρθηκαν τόσο έγκυες γυναίκες, άτομα με αναπηρίες, όσο και παιδιά, πολλές φορές χωρίς τις οικογένειες τους[10] οι οποίοι μάλιστα κρατώνται όλοι μαζί[11].
Σε αυτήν την περίπτωση η χώρα παραβιάζει και το άρθρο 37 παράγραφος 2 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, σύμφωνα με το οποίο δεν θα πρέπει να στερείται παράνομα και αυθαίρετα η ελευθερία σε κανένα παιδί, πράγμα που έκανε η ελληνική κυβέρνηση στις κλειστές αυτές δομές. Επιπλέον παραβιάζεται και το άρθρο 39 της ίδιας Συνθήκης αφού στα παιδιά αυτά δεν παρέχεται η κατάλληλη στήριξη για σωματική και ψυχολογική ανάρρωση. Ενώ σίγουρα παραβιάζεται και το άρθρο 24 το οποίο προβλέπει την παροχή των απαραίτητων εξασφαλίσεων για ένα ποιοτικό επίπεδο υγείας.
Οι δομές φιλοξενίας στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα εδώ και χρόνια. Παρά τις σημαντικές βελτιώσεις των τελευταίων ετών, με αύξηση των δομών, παροχή περισσότερων υπηρεσιών, ισχυρότερη δράση σημαντικών ΜΚΟ κ.α. η κατάσταση δεν φαίνεται να βελτιώνεται σημαντικά. Οι εισροές είναι συνεχείς, οι διαδικασίες αργές και αποτέλεσμα αυτών είναι ο μεγάλος συνωστισμός και οι παραβιάσεις των δικαιωμάτων των ανθρώπων, κάτι που σίγουρα οξύνθηκε με τα νέα ισχυρά μέτρα κατά του Covid-19. Η ελληνική κυβέρνηση οφείλει να λάβει σημαντικά μέτρα απέναντι στο μείζον αυτό ζήτημα και να σταματήσει τις αλλεπάλληλες παραβιάσεις των διεθνών και περιφερειακών της υποχρεώσεων όσο και των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
Βιβλιογραφία:
- Ελλάδα: Σχεδόν 2.000 Νέες Αφίξεις Υπό Κράτηση σε Συνωστισμένους Καταυλισμούς στην Ηπειρωτική Χώρα, Human Rights Watch, 01 April 2020, Διαθέσιμο σε: https://www.hrw.org/el/news/2020/04/01/340115
- ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΑΤΗΣΗ ΤΩΝ ΑΙΤΟΥΝΤΩΝ ΑΣΥΛΟ, Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, 2012, σελ. 13 και 18.
- Βασίλειος Παπαδόπουλος, Η αρχή της μη επαναπροώθησης και οι πρόσφατες παρεκκλίσεις της Ελληνικής Πολιτείας, Η Καθημερινή, 09 Απριλίου 2020.
- UN expert raises alarm over migrant, asylum seeker ‘pushbacks’ at Turkey-Greece border, United Nations, 23 March 2020, Διαθέσιμο σε: https://news.un.org/en/story/2020/03/1059992
- Caught in a political game, Amnesty International, Απρίλιος 2020.
- Σύμβαση της Γενεύης για το Καθεστώς των Προσφύγων, Γενεύη, 28 Ιουλίου 1951.
- Καταγγελία Ενώσεων Αστυνομικών Υπαλλήλων για την Κλειστή Δομή Μαλακάσας, Ένωση Αστυνομικών Υπαλλήλων Αθηνών, Β/Α Αττικής και Δυτικής Αττικής, 26 Μαρτίου 2020.
- UN rights chief urges quick action by governments to prevent devastating impact of COVID-19 in places of detention, United Nations, 25 March 2020, Διαθέσιμο σε: https://news.un.org/en/story/2020/03/1060252.
Πηγή εικόνας:
Προσφυγικό: Το σχέδιο για τις κλειστές δομές στα νησιά και το δέλεαρ για τις τοπικές κοινωνίες, Huffpost Greece, 30 Νοεμβρίου 2019, διαθέσιμο στο: https://m.huffingtonpost.gr/amp/entry/prosfeyiko-to-schedio-yia-tis-kleistes-domes-sta-nesia-kai-to-delear-yia-tis-topikes-koinonies_gr_5de18188e4b00149f72ee98a/.
[1] Ελλάδα: Σχεδόν 2.000 Νέες Αφίξεις Υπό Κράτηση σε Συνωστισμένους Καταυλισμούς στην Ηπειρωτική Χώρα, Human Rights Watch, 01 April 2020, Διαθέσιμο σε: https://www.hrw.org/el/news/2020/04/01/340115.
[2] ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΑΤΗΣΗ ΤΩΝ ΑΙΤΟΥΝΤΩΝ ΑΣΥΛΟ, Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, 2012, σελ. 13 και 18.
[3] Βασίλειος Παπαδόπουλος, Η αρχή της μη επαναπροώθησης και οι πρόσφατες παρεκκλίσεις της Ελληνικής Πολιτείας, Η Καθημερινή, 09 Απριλίου 2020.
[4] UN expert raises alarm over migrant, asylum seeker ‘pushbacks’ at Turkey-Greece border, United Nations, 23 March 2020, Διαθέσιμο σε: https://news.un.org/en/story/2020/03/1059992.
[5] Caught in a political game, Amnesty International, Απρίλιος 2020, Σελ 12.
[6] Σύμβαση της Γενεύης για το Καθεστώς των Προσφύγων, Γενεύη, 28 Ιουλίου 1951, άρθρο 33.
[7] ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΑΤΗΣΗ ΤΩΝ ΑΙΤΟΥΝΤΩΝ ΑΣΥΛΟ, Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, 2012, σελ. 15 και 20.
[8] Ελλάδα: Σχεδόν 2.000 Νέες Αφίξεις Υπό Κράτηση σε Συνωστισμένους Καταυλισμούς στην Ηπειρωτική Χώρα, Human Rights Watch, 01 April 2020, Διαθέσιμο σε: https://www.hrw.org/el/news/2020/04/01/340115.
[9] Καταγγελία Ενώσεων Αστυνομικών Υπαλλήλων για την Κλειστή Δομή Μαλακάσας, Ένωση Αστυνομικών Υπαλλήλων Αθηνών, Β/Α Αττικής και Δυτικής Αττικής, 26 Μαρτίου 2020.
[10] UN rights chief urges quick action by governments to prevent devastating impact of COVID-19 in places of detention, United Nations, 25 March 2020, Διαθέσιμο σε: https://news.un.org/en/story/2020/03/1060252.
[11] Ελλάδα: Σχεδόν 2.000 Νέες Αφίξεις Υπό Κράτηση σε Συνωστισμένους Καταυλισμούς στην Ηπειρωτική Χώρα, Human Rights Watch, 01 April 2020, Διαθέσιμο σε: https://www.hrw.org/el/news/2020/04/01/340115