Γράφει η Κλειώ Αλεξανδρίδη
Ήδη από το 2015 με την έναρξη της εμπλοκής της Ρωσίας στο Συριακό εμφύλιο πόλεμο, οι σχέσεις μεταξύ της προαναφερθείσας και της Τουρκίας ακολούθησαν μια μεταλλασσόμενη πορεία με στιγμές έντονης σύγκρουσης αλλά και με απρόσμενες περιόδους χάριτος και συνεργασίας. Η ένταση που προκλήθηκε από την κατάρριψη ενός Ρωσικού S-24 από τουρκικό αεροσκάφος πλησίον των Συριοτουρκικών συνόρων το 2015 αμβλύνθηκε έναν χρόνο αργότερα, μέσω της υποστήριξης του Ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν, προς το προσφάτως πληγέν, λόγω απόπειρας πραξικοπήματος, καθεστώς του Τούρκου ομολόγου του Ρ.Τ Ερντογάν. Την απολογία της τουρκικής πλευράς σχετικά με την μεταξύ τους εναέρια σύγκρουση το 2015, ακολούθησε η άρση των κυρώσεων που είχαν επιβληθεί στην Τουρκία, καθώς και η από κοινού απόφαση για δημιουργία ζωνών «από-κλιμάκωσης» στο συριακό έδαφος. Οι διμερείς τους σχέσεις ενισχύθηκαν περαιτέρω με το καθεστώς Ερντογάν να προμηθεύεται ρωσικά πυραυλικά συστήματα S-400 το 2017 και 2018, φανερώνοντας σταδιακή απομάκρυνση από το ΝΑΤΟ και τους δυτικούς θεσμούς. Η ρωσο-τουρκική σύμπνοια συνεχίστηκε μέσω της συγκεκαλλυμένης υποστήριξης της Μόσχας προς την Τουρκική επιχείρηση «Κλάδος Ελαίας» στο συριακό Αφρίν το 2018, δίνοντας άδεια μερικής χρήσεως του συριακού εναερίου χώρου στις αεροπορικές δυνάμεις της Τουρκίας κι αποσύροντας τα στρατεύματά της από την περιοχή.
Ωστόσο, παρά την Συμφωνία του Σότσι που επήλθε μέσω διαπραγματεύσεων Ρωσίας και Τουρκίας για την δημιουργία μιας δεύτερης ουδέτερης ζώνης στην Βόρεια Συρία, έπειτα από την εξαπόλυση της επιχείρησης «Πηγή Ειρήνης» από την Άγκυρα εναντίον των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF) τον Οκτώβριο του 2019, οι εντάσεις μεταξύ των δύο δυνάμεων άρχισαν να καθίστανται έκδηλες. Η έναρξη φιλο-κυβερνητικών βομβαρδισμών υποστηριζόμενων από την Ρωσία στην επαρχία Ίντλιμπ της Συρίας, μια εκ των λιγοστών περιοχών ακόμη υπό των έλεγχο της συριακής αντιπολίτευσης, τον Δεκέμβριο του 2019, προκάλεσαν την έντονη αντίδραση της Τουρκίας λόγω των συγκρούσεων Τούρκων και Σύριων στην περιοχή, αλλά κι εξαιτίας των κυμάτων Σύριων μεταναστών που άρχισαν να συρρέουν στα τουρκικά σύνορα. Καθώς ο συριακός στρατός σημείωνε σημαντική επιτυχία στην Ίντλιμπ, ο Ερντογάν με τη στήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, κάλεσε τον ομόλογό του να ανακόψει τη δράση των συριακών δυνάμεων στην επαρχία μέχρι τα τέλη του Φεβρουαρίου 2020. Παρά την δήλωση του Τούρκου Υπουργού Εξωτερικών Μ. Τσαβούσογλου, σε συνάντησή του με τον Ρώσο Υπουργού Εξωτερικών Σ. Λαβρόφ, πως η Τουρκία επιθυμεί την επίλυση της κρίσεως με την Μόσχα σε διπλωματικό επίπεδο, δίχως διακοπή των διμερών οικονομικοεμπορικών τους σχέσεων, στις 3 Μαρτίου του 2020, ενεργοποιήθηκε από την Άγκυρα η επιχείρηση «Εαρινή Ασπίδα» εναντίον του καθεστώτος Άσσαντ στην επαρχία Ίντλιμπ, ευαγγελίζοντας ωστόσο πως η προαναφερθείσα κίνηση δεν είχε σκοπό την στοχοποίηση των Ρωσικών στρατευμάτων.
Η απάντηση της Μόσχας δεν άργησε και υπό την μορφή κατηγορίας των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων για αθέτηση της Συμφωνίας του Σότσι περί αποστρατικοποιημένης ζώνης στην Βόρεια Συρία, ενώ ο εκπρόσωπος του Υπουργείου Άμυνας της Ρωσίας, Ι. Κονασένκοφ, έκανε λόγο για συνεργασία των Τούρκων στρατιωτών με τους «τρομοκράτες» της περιοχής μέσω από κοινού επιθέσεων στο αεροδρόμιο της βάσης Χμάιμιμ, που χρησιμοποιείτο από τις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις στην Συρία. Η αποκλιμάκωση της διαμάχης ανάμεσα στις δύο δυνάμεις επετεύχθη στις 5 Μαρτίου του 2020, με απόφαση των Β. Πούτιν και Ρ.Τ Ερντογάν για κατάπαυση του πυρός στην επαρχία Ίντλιμπ, ακολουθούμενη ωστόσο από δήλωση του Τούρκου προέδρου πως η Άγκυρα διατηρεί κάθε δικαίωμα αντίδρασης απέναντι σε οιαδήποτε επίθεση του καθεστώτος Άσσαντ. Υπό το φως των προαναφερθέντων, η εκεχειρία φαντάζει ως μια πρόσκαιρη λύση, εδραιωμένη περισσότερο στα συμφέροντα των δύο δυνάμεων, δίχως μέριμνα για την εκπροσώπηση του συριακού παράγοντα στην συμφωνία.
Από την πλευρά της Ρωσίας, η κίνηση συμφιλίωσης φανερώνει την προσπάθεια του Πούτιν να επανεδραιώσει την επιτυχημένη μέχρι πρότινος, διαδικασία απόσπασης της Άγκυρας μακριά από τις αγκάλες του ΝΑΤΟ και της Ουάσινγκτον, η οποία δέχτηκε σοβαρό χτύπημα από τις εχθροπραξίες που εκτυλίχθηκαν στο συριακό έδαφος. Απεναντίας, η συμφωνία του καθεστώτος Ερντογάν στο ζήτημα της εκεχειρίας φαίνεται να πυροδοτήθηκε από την ανάγκη διατήρησης των διμερών οικονομικών σχέσεων με την Ρωσία, καθώς η προαναφερθείσα αποτελεί το βασικό ενεργειακό πάροχο της Τουρκίας, με την εκπόνηση έργων, όπως ο αγωγός φυσικού αερίου «TurkStream», καθώς και το πρώτο πυρηνικό εργοστάσιο της Τουρκίας το οποίο κατασκευάζεται υπό την επίβλεψη της Ρωσικής εταιρίας «Rosatom». Παράλληλα, το Νοέμβριο του 2019, οι δύο χώρες συμφώνησαν στην χρήση εθνικών νομισμάτων στο πλαίσιο συναλλαγών και διακανονισμών, με τις τουρκικές τράπεζες να διαθέτουν άδεια συμμετοχής στο ρωσικό σύστημα πληρωμών SPFS, ενώ τον Ιούνιο του 2019 η Τουρκία προμηθεύτηκε ρωσικά πυραυλικά συστήματα S-400 από την Ρωσία, αψηφώντας τις προειδοποιήσεις των ΗΠΑ για αποκοπή της Άγκυρας από το πρόγραμμα F-35.
Μολαταύτα, τα συμφέροντα που ανακύπτουν από τις διμερείς σχέσεις των δυο δυνάμεων πιθανότατα να μην αποδειχθούν αρκετά για την διατήρηση της εκεχειρίας στην Βόρεια Συρία. Το ρήγμα Ρωσίας και Τουρκίας είναι ιδιαίτερα δύσκολο να υπερκερασθεί, καθώς στις πρόσφατες αιματοχυσίες στην Ίντλιμπ ήδη 50 Τούρκοι έχασαν την ζωή τους από τις κατευθυνόμενες από την Μόσχα, συριακές δυνάμεις, γεγονός που το καθεστώς Ερντογάν δύσκολα θα συγχωρέσει. Εκτός των άλλων, δεν δύνανται να λησμονηθούν ως αστάθμητοι παράγοντες που εμποδίζουν την εγκαθίδρυση μιας βιώσιμης εκεχειρίας, τόσο τα συμφέροντα Μόσχας κι Άγκυρας στην ίδια την Συρία, όσο και η απομάκρυνση του Άσσαντ από τις διαπραγματευτικές διαδικασίες και η απορρέουσα αβεβαιότητα σχετικά με την αποδοχή της συμφωνίας από την πλευρά του.
ΠΗΓΕΣ
- Turkey shoots down Russian warplane on Syria border, BBC, 24 Νοεμβρίου, 2015. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-34907983
- Alec Luhn & Ian Black, Erdoğan has apologised for downing of Russian jet, Kremlin says, The Guardian, 27 Ιουνίου, 2016. Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/world/2016/jun/27/kremlin-says-erdogan-apologises-russian-jet-turkish
- Russia, Turkey and Iran continue cooperation on de-escalation zones in Syria, TASS, 23 Ιουνίου, 2017. Διαθέσιμο σε: https://tass.com/world/953004
- Jonathan Marcus, What Turkey’s S-400 missile deal with Russia means for Nato, BBC, 13 Ιουνίου, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-europe-48620087
- Marc Landler & Carlotta Gall, As Turkey Attacks Kurds in Syria, U.S. Is on the Sideline, The New York Times, 22 Ιανουαρίου, 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/2018/01/22/world/middleeast/turkey-syria-kurds-us.html
- Anton Troianovski & Patrick Kingsley, Putin and Erdogan Announce Plan for Northeast Syria, Bolstering Russian Influence, The New York Times, 22 Οκτωβρίου, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/2019/10/22/world/europe/erdogan-putin-syria-cease-fire.html?searchResultPosition=2
- Nick Cumming-Bruce, U.N. Panel Says Russia Bombed Syrian Civilian Targets, a War Crime, The New York Times, 2 Μαρτίου, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/2020/03/02/world/middleeast/united-nations-syria-idlib-russia.html
- Ιωάννης Καράγιωργας, Συρία: Τελεσίγραφο Ερντογάν στον Άσαντ, Euronews, 5 Φεβρουαρίου, 2020. Διαθέσιμο σε: https://gr.euronews.com/2020/02/05/syria-idlib-maxes-ektopismenoi-kai-nekroi-stratiotes
- Θεοδώρα Ηλιάδη, Στο Μόναχο Λαβρόφ και Τσαβούσογλου για τη Συρία, Euronews, 15 Φεβρουαρίου, 2020. Διαθέσιμο σε: https://gr.euronews.com/2020/02/15/sto-monaxo-lavrov-kai-tsavousoglou-gia-ti-syria
- Κλέλια Αβανταγκέλου, Τουρκία: Νέα Επιχείρηση «Εαρινή Ασπίδα» στην Ιντλίμπ της Συρίας, Euronews, 2 Μαρτίου, 2020. Διαθέσιμο σε: https://gr.euronews.com/2020/03/01/tourkia-nea-epixeirhsh-earinh-aspida-sthn-idlib-ths-syrias
- Ρωσία: Η Τουρκία παραβιάζει τη διμερή συμφωνία για την Ιντλίμπ, Euronews with ΑΠΕ-ΜΠΕ, 4 Μαρτίου, 2020. Διαθέσιμο σε: https://gr.euronews.com/2020/03/04/rwsia-i-tourkia-paraviazei-ti-dimeri-symfwnia-gia-tin-intlib
- Andrew Higgins, Putin and Erdogan Reach Accord to Halt Fighting in Syria, The New York Times, 5 Μαρτίου, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/2020/03/05/world/europe/putin-erdogan-syria.html?searchResultPosition=5
- Carlotta Gal, Turkey Gets Shipment of Russian Missile System, Defying U.S, The New York Times, 12 Ιουλίου, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/2019/07/12/world/europe/turkey-russia-missiles.html?action=click&module=RelatedLinks&pgtype=Article
- Simon Tisdall, Erdoğan is reaping what he sowed: Turkey is on the brink of disaster in Syria, The Guardian, 2 Μαρτίου, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/mar/02/erdogan-turkey-syria-assad
- Turkish State-run Bank to Enable Use of Russia’s MIR Payment Card, Russia Business Today, 11 Αυγούστου, 2019. Διαθέσιμο σε: https://russiabusinesstoday.com/economy/turkish-state-run-bank-to-enable-use-of-russias-mir-payment-card/
- Huseyin Sefa Cavdaroglu, Russia-Turkey Commerce: Unilateral Dependence, Ahval News, 7 Ιανουαρίου, 2020. Διαθέσιμο σε: https://ahvalnews.com/turkey-russia/russia-turkey-commerce-unilateral-dependence