Γράφει ο Στέλιος- Χρήστος Γιαννακουδάκης
Ο ρόλος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής στην Ανατολική Μεσόγειο είναι αδιαμφισβήτητος και κρίσιμος για τα συμφέροντα των χωρών της περιοχής, που ερίζουν για την εύνοια αυτής της παγκόσμιας υπερδύναμης. Η εξωτερική της πολιτική έχει συνέχεια και διάρκεια μέσα στο χρόνο, ανεξαρτήτως του Προέδρου και του κόμματος που εκπροσωπείται στην εξουσία. Ωστόσο ανάλογα με τον «Πλανητάρχη» αλλάζει ο τρόπος άσκησης της επιρροής που διαθέτει και η ταχύτητα με την οποία μπορεί να κινηθεί πάνω σε κρίσιμα ζητήματα.
Ο Donald Trump, απέρχεται και ο Joseph Biden, θα τον διαδεχθεί ως ο 46ος Πρόεδρος των Η.Π.Α. Μαζί με αυτή την αλλαγή, μοιάζει βέβαιο ότι θα επανέλθει και ένα μέρος από τη διάθεση παρεμβατισμού και εμπλοκής σε σημαντικά θέματα της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας ατζέντας. Το ίδιο αναμένεται να συμβεί και στην Ανατολική Μεσόγειο, καθώς υπάρχουν εκκρεμή ζητήματα, που ταλαιπωρούν την παγκόσμια διπλωματική σκακιέρα επί σειρά ετών. Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο νεοεκλεγείς Πρόεδρος, διαθέτει την απαιτούμενη εμπειρία, που απέκτησε από τα 8 χρόνια στη θέση του Αντιπροέδρου και τα 36 χρόνια από τη θέση του Γερουσιαστή, σε ζητήματα εξωτερικών υποθέσεων, γεγονός που θα τον βοηθήσει να αναπτύξει την ατζέντα του σε αυτό τον τομέα ταχύτερα από το συνηθισμένο.
Ξεκινώντας με την Ελλάδα δεν αναμένεται να αλλάξει σε μεγάλο βαθμό το λεγόμενο status quo της χώρας. Είναι μια χώρα που θεωρείται σημαντικός σύμμαχος στο ΝΑΤΟ, με τις Η.Π.Α. να εξακολουθούν να διατηρούν σημαντικές στρατιωτικές βάσεις και στρατιωτική παρουσία, με στόχο τη σταδιακή διεύρυνσή της πέρα από τη Κρήτη και τη Σούδα, στη Βόρεια Ελλάδα και συγκεκριμένα στη Λάρισα, το Βόλο και την Αλεξανδρούπολη. Παρ’όλα αυτά, η εκτίμηση είναι ότι η πολιτική ίσων αποστάσεων απέναντι στην Τουρκία θα διατηρηθεί. Αυτό που αναμένουμε, όμως είναι μια εντονότερη προσπάθεια αποκλιμάκωσης της έντασης στην περιοχή, σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς δεν αποτελεί συμφέρον των Η.Π.Α. να διατηρηθούν περεταίρω οι υψηλοί τόνοι από τις δυο γείτονες χώρες.
Ένας σταθερός σύμμαχος των Η.Π.Α. στην περιοχή είναι, δίχως καμία αμφιβολία το Ισραήλ. Επί Προεδρίας Donald Trump, έγινε η μεταφορά της Πρεσβείας των Η.Π.Α. από το Τελ-Αβίβ στα Ιεροσόλυμα, αναγνωρίζοντας με αυτό τον τρόπο την ιστορική αυτή πόλη ως την Πρωτεύουσα του ισραηλινού κράτους. Επιπλέον, πριν από λίγο καιρό ο Υπουργός Εξωτερικών των Η.Π.Α., Mike Pompeo στην τελευταία του περιοδεία από αυτή τη θέση επισκέφτηκε την- κατεχόμενη από τα ισραηλινά στρατεύματα- Δυτική Όχθη.
Το Ισραήλ συνδέεται, στο «άρμα» των ισορροπιών της Ανατολικής Μεσογείου με τις πολυμερείς συμφωνίες που έχει υπογράψει με την Ελλάδα και την Κύπρο σχετικά με την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων που διαθέτουν στις Α.Ο.Ζ. τους και ειδικότερα την κατασκευή του αγωγού Eastmed, ο οποίος είναι σχεδιασμένος να μεταφέρει τα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου μέσω της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό σύστημα Φυσικού Αερίου, με ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2025. Όλα αυτά έγιναν με τη σύμφωνη γνώμη των Η.Π.Α., κάτι που επιβεβαιώνεται με την υπογραφή του Eastmed Act από το Κογκρέσο στις 20 Δεκεμβρίου του 2019. Αν και η προεκλογική εκστρατεία του Joe Biden, δεν ανέδειξε ιδιαίτερα αυτό το θέμα, η εκτίμηση είναι ότι το συγκεκριμένο έργο θα υποστηριχθεί, λόγω της εμπλοκής και της επιρροής του Αμερικανικού Πετρελαϊκού Κολοσσού Exxon Mobil, ενώ είναι πιθανή, μια προσπάθεια εμπλοκής της Τουρκίας στο έργο με προτροπή των Η.Π.Α., στα πλαίσια μιας προσπάθειας κατευνασμού και επαναπροσέγγισης της με τη Δύση.
Η Κύπρος αποτελεί μια δύσκολη διπλωματική περίπτωση. Η διχοτομημένη αυτή περιοχή αποτελεί διαχρονικά ένα πεδίο άσκησης πολιτικής επιρροής για την Ελλάδα και την Τουρκία, η μεν Ελλάδα στην περιοχή της Κυπριακής Δημοκρατίας, η δε Τουρκία στα κατεχόμενα εδάφη, της αυτοαποκαλούμενης Τουρκικής Δημοκρατίας Βόρειας Κύπρου. Η γνώση και η εμπειρία που διαθέτει ο Joe Biden, μόνο χρήσιμη μπορεί να χαρακτηριστεί, ενώ δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι έγινε μόλις ο δεύτερος Αντιπρόεδρος των Η.Π.Α. το 2014. Εκτός του Κυπριακού ζητήματος, ο νεοεκλεγείς Πρόεδρος, έχει να διαχειριστεί και την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί στο ενεργειακό κομμάτι, με την Τουρκία, μέσω του Ψευδοκράτους, να ζητά επίμονα τη συμμετοχή της στο πρόγραμμα του αγωγού Eastmed και τις γεωτρήσεις, για αναζήτηση υδρογονανθράκων της Τουρκίας σε περιοχές που έχει ανακηρύξει, σε συνεργασία με άλλες χώρες η Κυπριακή Δημοκρατία ως Α.Ο.Ζ., να διαδέχονται η μια την άλλη. Μπορεί να διαφαίνεται αρχικά μια θετική διάθεση από πλευράς Biden για την Κύπρο, ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι θα παράξει απτά αποτελέσματα, καθώς οι πιέσεις που ασκεί η Τουρκία στην περιοχή συνιστά ανασταλτικό παράγοντα στην προσπάθεια επίλυσης των ζητημάτων.
Η Αίγυπτος αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι για τις ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο. Η μερική οριοθέτηση Α.Ο.Ζ. με την Ελλάδα και οι κοινές στρατιωτικές ασκήσεις στην περιοχή με άλλες χώρες στην περιοχή την έχουν καταστήσει ως μια χώρα που μπορεί να διαδραματίσει ρόλο στις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο, παρά το γεγονός ότι δεν έχει άμεσο αντίκτυπο στη γεωστρατηγική σκακιέρα που διαμορφώνεται στην περιοχή. Είναι δεδομένο ότι ο Joe Biden δεν θα προσφέρει την ίδια ευνοϊκή μεταχείριση που προσφέρει ο Donald Trump στον Πρόεδρο της Αιγύπτου Al-Sisi. Ωστόσο δεν θα επιχειρήσει να γκρεμίσει ό,τι έχτισε ο προκάτοχος του χωρίς να ανακύψει κάποιο σημαντικό ζήτημα, το οποίο θα διαταράξει τις σχέσεις των δυο χωρών.
Για την εξωτερική πολιτική των Η.Π.Α., η Τουρκία αποτελεί μια σημαντική, περιφερειακή δύναμη, σύμμαχος στο ΝΑΤΟ, κάτοχο μιας εκ των σημαντικότερων αεροπορικών βάσεων, αυτή του Ιncirlik. Την τελευταία τετραετία οι δυο χώρες είχαν τις κοντινότερες σχέσεις που θα μπορούσαν να έχουν ποτέ, με την Τουρκία να διαδραματίζει με επιτυχία τον περιφερειακό ρόλο που της ζητήθηκε, τόσο στη Συρία, όσο στον Καύκασο και τη Μαύρη Θάλασσα. Δεδομένα ο Joe Biden δεν θα είναι το ίδιο δεκτικός στην πρόκληση εντάσεων της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο, ωστόσο, θα γίνουν τα απαραίτητα βήματα ώστε να υπάρξει εκτόνωση του εκρηκτικού κλίματος στην περιοχή, καθώς η Τουρκία είναι ιδιαίτερα σημαντική για τα στρατηγικά συμφέροντα των Η.Π.Α.. Ενδεχομένως, αυτή η εκτόνωση να μεταφραστεί με μια προσπάθεια συμμετοχής και της Τουρκίας στην εκμετάλλευση των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, με την προϋπόθεση ότι θα παύσει τη δημιουργία εντάσεων στην περιοχή.
Ο Joe Biden είναι εξοικειωμένος, λόγω της εμπειρίας που διαθέτει, σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, με την Ανατολική Μεσόγειο. Συνδυάζει ρεαλισμό και μετριοπάθεια, κάτι που θα φανεί χρήσιμο στις προσπάθειες για εξεύρεση πολιτικών λύσεων, τόσο στο ζήτημα διευθέτησης των διαφορών Ελλάδας-Τουρκίας, όσο και στην προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού και στη διαμόρφωση των ισορροπιών με τις άλλες σημαντικές χώρες της περιοχής. Δεν αναμένονται δραστικές εξελίξεις από πλευράς Η.Π.Α., ωστόσο με τον Joe Biden στο τιμόνι, είναι βέβαιο ότι θα δούμε πιο σταθερά και ορθολογικά βήματα από αυτή την παγκόσμια υπερδύναμη.
Πηγές:
Jonathan Gorvett: Biden faces troubled Eastern Mediterranean Waters. Δεκέμβριος 3, 2020 Διαθέσιμο σε μετάφραση στα ελληνικά από το site «Τα Νέα» σε: https://www.tanea.gr/2020/12/03/politics/oi-prokliseis-gia-ton-mpainten-stin-an-mesogeio-kai-oi-elpides-gia-ellada-kai-kypro/
Dr Erato Kozakou-Marcoullis, Cyprus will benefit from Biden victory, Διαθέσιμο σε: https://www.financialmirror.com/2020/11/14/cyprus-will-benefit-from-biden-victory/
Dorian Jones, Biden Presidency Could Be Pivotal in US-Turkey Relations, Analysts Say, Νοέμβριος 13, 2020 Διαθέσιμο σε: https://www.voanews.com/2020-usa-votes/biden-presidency-could-be-pivotal-us-turkey-relations-analysts-say
Khalil al-Anani, The Biden Administration and Egypt: A New Course or Business as Usual?, Δεκέμβριος 1, 2020Διαθέσιμο σε: http://arabcenterdc.org/policy_analyses/the-biden-administration-and-egypt-a-new-course-or-business-as-usual/
Omer Taspinar, How Biden will respond to Turkey, Δεκέμβριος 7, 2020 Διαθέσιμο σε: https://asiatimes.com/2020/12/how-biden-will-respond-to-turkey/
Μιχάλης Ιγνατίου, Αποκάλυψη Ιγνατίου: Στρατηγική επιστροφή των ΗΠΑ στην Ανατολική Μεσόγειο, Νοέμβριος 25, 2020 Διαθέσιμο σε: https://www.ethnos.gr/politiki/134797_apokalypsi-ignatioy-stratigiki-epistrofi-ton-ipa-stin-anatoliki-mesogeio