Γράφει η Τζένη Ντεμιράι
Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας (World Bank), το 75% των τουρκικών ενεργειακών αναγκών καλυπτόταν, το 2015, από εισαγωγές. Η μεγάλη ενεργειακή εξάρτηση από τρίτες χώρες, οδήγησε την κυβέρνηση Erdoğan στο συμπέρασμα ότι ένα μερίδιο στη θαλάσσια περιοχή της Μεσογείου, θα αποτελούσε λύση στο ενεργειακό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η χώρα, εφόσον αποτελεί περιοχή με πιθανά κοιτάσματα πετρελαίου. Η Συμφωνία Τουρκίας-Λιβύης αποτελεί καθοριστικό παράγοντα πραγμάτωσης του τουρκικού ενεργειακού σχεδίου, το οποίο βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη στην Ανατολική Μεσόγειο, μέσω τουρκικών επιχειρήσεων γεώτρησης στην Κυπριακή ΑΟΖ.
Πιο αναλυτικά, στις 27 Δεκεμβρίου 2019 ο Recep Tayyip Erdoğan και η αναγνωρισμένη, από τον ΟΗE, κυβέρνηση της Λιβύης, υπό τον Fayez Al-Sarraj, υπέγραψαν στην Κωνσταντινούπολη 2 Μνημόνια Συμφωνίας (Memorandum of Understanding). Τα μνημόνια αυτά, περιλαμβάνουν ζητήματα ασφάλειας, στρατιωτικής συνεργασίας, ναυτιλιακών δικαιοδοσιών αλλά και το ζήτημα των θαλάσσιων συνόρων στη Μεσόγειο. Το κύριο πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι το ζήτημα των θαλάσσιων ζωνών πυροδότησε εντάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, αφού η οριοθέτηση τους, φαίνεται πως απειλεί σε τεράστιο βαθμό τα ελληνικά, αλλά και τα κυπριακά κυριαρχικά δικαιώματα στη περιοχή.
Από την πρώτη στιγμή γνωστοποίησης του « τουρκο-λιβυκού μνημονίου» η Ελληνική Κυβέρνηση εξέφρασε τις αντιρρήσεις της. Συγκεκριμένα, ο υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Δένδιας, χαρακτήρισε το μνημόνιο ως «αγεωγράφητη» προσπάθεια, εφόσον αγνοεί την ύπαρξη της Κρήτης ανάμεσα στη Τουρκία και τη Λιβύη. Επίσης, η Μόνιμη Αντιπρόσωπος της Ελλάδας στα Ηνωμένα Έθνη, με την καθοδήγηση του υπουργείου Εξωτερικών, απέστειλε επιστολή προς το Συμβούλιο Ασφαλείας και προς τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ. Μέσω της επιστολής αυτής, η Ελλάδα τοποθετείται επί του θέματος, αναφέροντας πως η συμφωνία αυτή όχι μόνο παραβιάζει το Δίκαιο της Θάλασσας, αλλά είναι και άκυρη αφού δεν εγκρίθηκε από τη λιβυκή Βουλή.
Είναι φανερό ότι το «μνημόνιο συνεργασίας» Τουρκίας-Λιβύης εμποδίζει την ανάπτυξη των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο, βάζοντας σε κίνδυνο όχι μόνο την υφαλοκρηπίδα του Καστελόριζου, αλλά και τα κυριαρχικά δικαιώματα που απορρέουν από την Κρήτη. Η τουρκική κυβέρνηση υποστηρίζει ότι τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα, ωστόσο, βάσει Διεθνούς Δικαίου, θα πρέπει να γίνει απόλυτα αντιληπτό, πως τα ελληνικά νησιά, συμπεριλαμβανομένων των βράχων που πληρούν τους όρους του άρθρου 121(3) της Σύμβασης του Δικαίου Θαλάσσης, έχουν πλήρη δικαιώματα σε θαλάσσιες ζώνες, όπως ακριβώς και το ηπειρωτικό έδαφος. Επιπλέον, η τουρκική πλευρά θεωρεί ότι η Ελλάδα δεν έχει δικαίωμα επέκτασης των θαλάσσιων συνόρων της μονομερώς, επειδή το Αιγαίο αποτελεί ημίκλειστη θάλασσα και επομένως, επιβάλλεται η συγκατάθεση και του τουρκικού κράτους. Το Αιγαίο είναι, πράγματι, «ημίκλειστη θάλασσα» με το περιεχόμενο και τη νομική φύση που της αποδίδεται από τη Σύμβαση Δικαίου Θαλάσσης, ωστόσο, «δεν εκτείνεται σε κανέναν περιορισμό ή διαφοροποίηση δικαιωμάτων, σχετικά με τις ζώνες των παράκτιων κρατών κατά το Γενικό Δίκαιο της Θάλασσας». (Δίπλα και Ροζάκη, 2004, σελ. 178)
Πάρα ταύτα, οι αμφισβητήσεις της Κυβέρνησης Erdoğan δεν προκαλούν έκπληξη, αφού η Τουρκία έχει εκφράσει πολλές φορές στο παρελθόν πως θεωρεί ιδιοκτησία της τη θαλάσσια περιοχή που εκτείνεται μετά τα 6 ναυτικά μίλια των ελληνικών νησιών. Μάλιστα, έχει αναφερθεί από το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών η απαγόρευση διεκδίκησης ΑΟΖ από το Καστελόριζο. (Mazis, 2018, σελ. 13-18) Αξίζει να σημειωθεί πως έχει διαπιστωθεί ότι το Καστελόριζο διαθέτει ενεργά ηφαίστεια ιλύος και κοιτασμάτων μεθανίου, στο βουνό του Αναξίμανδρου. Σαφέστατα, λοιπόν, οι ενεργειακές βλέψεις της Τουρκίας στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την απόφαση της να υπογράψει το «μνημόνιο συνεργασίας» με τη Λιβύη, αμφισβητώντας ευθέως τα κυριαρχικά δικαιώματα των Ελληνικών νησιών.
Επιπλέον πρόβλημα που δημιουργείται είναι η πορεία της υπόθεσης του ενεργειακού αγωγού EastMed ( Eastern Mediterranean). Το ενδεχόμενο υπογραφής διακρατικής συμφωνίας για τον αγωγό EastMed, ο οποίος θα μεταφέρει φυσικό αέριο από τα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου στην Ευρώπη, μέσω του Ισραήλ, της Κύπρου και της Ελλάδας, οδήγησαν, όπως φαίνεται, την τουρκική κυβέρνηση στο να επιδιώξει γρήγορη δράση, ίσως και αντίδραση, υλοποιώντας την οριοθέτηση θαλάσσιων συνόρων με τη Λιβύη. Ο Τούρκος Πρόεδρος θεωρεί πως ο αγωγός αυτός αποτελεί τρόπο αποκοπής της Τουρκίας από τις πηγές υδρογονανθράκων της Μεσογείου. Έτσι, υπογράφοντας την συμφωνία με την Λιβύη επιδιώκει να το αποτρέψει αυτό, δίνοντας, παράλληλα, στη Τουρκία έναν σημαντικό ρόλο στη περιοχή και στις ενεργειακές υποθέσεις της, με απώτερο στόχο τον περιφερειακό ηγεμονισμό.
Επομένως, γίνεται αντιληπτό πως ο πιο κερδισμένος στο γεωπολιτικό περιβάλλον της Ανατολικής Μεσογείου, σε περίπτωση τήρησης του Μνημονίου, θα είναι η Τουρκία. Μέσω αυτού, η γείτονος χώρα μπορεί να επιτύχει δύο βασικούς της στόχους. Πρώτον, να νομιμοποιήσει την παρουσία της στη συγκεκριμένη περιοχή και δεύτερον, να επιβεβαιώσει το βασικό της επιχείρημα, δηλαδή, πως τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα, βάσει διεθνούς συμφωνίας. Επιπροσθέτως, επιτυγχάνοντας αυτόν τον στόχο, θα επιδιώξει να διεκδικήσει περαιτέρω ελληνική υφαλοκρηπίδα.
Παρά τους κινδύνους, όμως, ο γεωπολιτικός παράγοντας του τουρκο- λιβυκού MoU μπορεί να αποβεί μοιραίος για την Τουρκία, αφού οι έντονες αντιδράσεις της Ελλάδας, του κρατών της Ανατολικής Μεσογείου αλλά και της Διεθνούς κοινότητας απέδειξαν πως τα όπλα δεν θα παραδοθούν εύκολα. Ειδικά η υποστήριξη που δέχτηκε η Ελλάδα από τη Διεθνή κοινότητα και ιδιαίτερα από τον Γάλλο Πρόεδρο, Emmanuel Macron, δυσαρέστησαν σε σημαντικό βαθμό την τουρκική κυβέρνηση.
Η δυσαρέσκεια αυτή, κατά την προσωπική μου άποψη, επηρέασε δραματικά τις επόμενες κινήσεις της Τουρκίας. Συγκεκριμένα, η πρόσφατη αυξανόμενη μεταναστευτική κρίση στον Έβρο χαρακτηρίζεται αδιαμφισβήτητα ως υποκινούμενη από τη τουρκική κυβέρνηση και αποσκοπεί σε μεγάλο βαθμό στο να πλήξει την ελληνική πλευρά, μέσω αυξανόμενης ροής μεταναστών και προσφύγων. Η παραβίαση των ελληνικών συνόρων θα μπορούσε, κατά την γνώμη μου, να χαρακτηριστεί ως «αντίποινα» των αντιδράσεων της ελληνικής πλευράς απέναντι στο τουρκολιβυκό σύμφωνο. Φαίνεται ότι αυτή η τακτική «υβριδικού πολέμου», όπως έχει χαρακτηριστεί, αποσκοπεί στην επίτευξη των ενεργειακών σχεδίων στη Μεσόγειο, μέσω της τουρκολιβυκής συμφωνίας και άλλων τακτικών. Ταυτόχρονα προσβλέπει στην άσκηση πιέσεων προς την Ευρωπαϊκή Ένωση για οικονομική και στρατιωτική υποστήριξη στη Συρία.
Εν κατακλείδι, η πιθανή νομιμοποίηση του τουρκολιβυκού MoU, θα μπορούσε να αποβεί μοιραία για τα κυριαρχικά δικαιώματα νησιών του νοτιοανατολικού Αιγαίου και της Κρήτης. Παράλληλα, κινδύνους και προβλήματα ενδέχεται να αντιμετώπιζε και ο αγωγός EastMed, ο οποίος αποτελεί σημαντικό εγχείρημα για την πορεία της ελληνικής οικονομίας. Η στήριξη των Ευρωπαίων αλλά και οι αντιδράσεις της ελληνικής κυβέρνησης σε συνδυασμό με τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Τουρκία στη Συρία, οδήγησαν στην δυσαρέσκεια της γειτονικής κυβέρνησης και κατ’ επέκταση και στην απότομη αύξηση της μεταναστευτικής και προσφυγικής ροής στα χερσαία ελληνοτουρκικά σύνορα. Αν και η υγειονομική κρίση που διανύουμε (πανδημία COVID-19) ανέστειλε προσωρινά τα μεταναστευτικά σχέδια της τουρκικής κυβέρνησης, αναγκάζοντας την να κλείσει τις συνοριακές πύλες στην Αδριανούπολη και στο Kırklareli, αποτελεί σίγουρα ένα ζήτημα που δεν θεωρείται λήξαν.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Allinson, T. & Hussein,M. (13 Φεβρουαρίου 2020). Turkey-Libya maritime deal triggers Mediterranean tension. DW made for minds. Ανακτήθηκε 29 Νοεμβρίου 2019 από: https://www.dw.com/en/turkey-libya-maritime-deal-triggers-mediterranean-tensions/a-51477783
Cohen, A. ( 13 Φεβρουαρίου 2020). Turkey – Libya Maritime Deal Upsets Mediterranean Energy Plan. Forbes Billionaires. Ανακτήθηκε 8 Ιανουαρίου 2020 από : https://www.forbes.com/sites/arielcohen/2020/01/08/turkey-libya-maritime-deal-upsets-mediterranean-energy-plan/#2d473b4f6bee
Mazis I. Turkey, Israel, Greece :Reshuffling in the Eastern Mediterranean. Civitas Gentium. (2018).
Δίπλα Χ. & Ροζάκης Χ.(2004), Ινστιτούτο Αιγαίου του Δικαίου της Θάλασσας και του Ναυτικού Δικαίου. Το Δίκαιο της Θάλασσας και η Εφαρμογή του στην Ελλάδα. Αθήνα: Εκδόσεις Ι. Σιδέρης
Μάζης Θ. Ι & Σγούρος Γ. (2019). Γεωπολιτική της ενέργειας στο Σύμπλοκο Καστελορίζου-Κύπρου-Μέσης Ανατολής, eclass Τμήματος Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών.
Μανδαλίδης, Γ. (13 Φεβρουαρίου 2020). Πως και γιατί Τουρκία και Λιβύη έφτασαν στη συμφωνία για την ΑΟΖ.CNN Greece. Ανακτήθηκε 1 Δεκεμβρίου 2019 από: https://www.cnn.gr/news/kosmos/story/199112/pos-kai-giati-toyrkia-kai-livyi-eftasan-sti-symfonia-gia-tin-aoz
(13 Φεβρουαρίου 2020). Δένδιας: Στα όρια της φαιδρότητας η συμφωνία Τουρκίας – Λιβύης για τα θαλάσσια σύνορα στη Μεσόγειο. Iefimerida. Ανακτήθηκε 28 Νοεμβρίου 2019 από: https://www.iefimerida.gr/politiki/dendias-faidrotitas-i-symfonia-toyrkias-libyis
(13 Φεβρουαρίου 2020). Αυτές είναι οι επιστολές της Ελλάδας στον ΟΗΕ για τη Συμφωνία Τουρκίας-Λιβύης. in.gr. Ανακτήθηκε 10 Δεκεμβρίου 2019 από : https://www.in.gr/2019/12/10/politics/diplomatia/aytes-einai-oi-epistoles-tis-elladas-ston-oie-gia-ti-symfonia-tourkias-livyis/
ΠΗΓΉ ΕΙΚΌΝΑΣ
(25 Μαρτίου 2020) Αυτός είναι ο «χάρτης» Τουρκίας – Λιβύης για την ΑΟΖ, σύμφωνα με τον Τούρκο διπλωμάτη, ΣΚΑΪ. Ανακτήθηκε 2 Δεκεμβρίου 2019 από : https://www.skai.gr/news/world/aytos-einai-o-xartis-toukias-livyis-gia-tin-aoz-symfona-me-tourko-diplomati