Loading...
Latest news
Διεθνής και Ευρωπαϊκή Οικονομία

Οι Επιπτώσεις του Κορωνοϊού στη Παγκόσμια Φτώχεια. Τι μπορούμε να κάνουμε;

Γράφει ο Γιώργος Χρυσικός

Η πανδημία του κορωνοϊού με τους χιλιάδες νεκρούς που αφήνει στο πέρασμά της αποτελεί τη μεγαλύτερη υγειονομική κρίση για την ανθρωπότητα μέχρι στιγμής. Για το περιορισμό της εξάπλωσης του ιού οι κυβερνήσεις όλων των κρατών επιβάλλουν αυστηρά μέτρα, όπως η απαγόρευση κυκλοφορίας και η διακοπή της οικονομικής δραστηριότητας. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προβλέπει παγκόσμια οικονομική ύφεση 3% για το 2020, 6,1% για τις αναπτυγμένες και 1% για τις αναπτυσσόμενες χώρες [1]. Ένα μεγάλο οικονομικό και κοινωνικό κόστος από αυτή τη πανδημία είναι η ώθηση εκατομμυρίων ανθρώπων σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, να ζουν με εισόδημα λιγότερο από 1,9$ ημερησίως. Για πρώτη φορά μετά το 1998 η παγκόσμια φτώχεια θα αυξηθεί το 2020 με τη Παγκόσμια Τράπεζα να προειδοποιεί ότι ο κορωνοϊός θα βυθίσει έως και 60 εκατομμύρια ανθρώπους σε ακραία φτώχεια στον αναπτυσσόμενο κόσμο [2]. Η πανδημία του ιού δεν έχει λάβει τέλος και οι επιπτώσεις του στην ανάπτυξη της οικονομίας και στη φτώχεια συνεχίζουν να υφίστανται μέχρι τώρα καθιστώντας αναγκαία την άμεση εφαρμογή αποτελεσματικών πολιτικών για την άμβλυνσή τους.

 Αρχικά, η αναστολή της λειτουργίας εκατομμυρίων επιχειρήσεων συμβάλλει στο περιορισμό της διασποράς του κορωνοϊού, όχι όμως στη μάχη κατά της φτώχειας στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Πολλές επιχειρήσεις βάζοντας λουκέτο εξαιτίας της πανδημίας του ιού καταγράφουν μία πτωτική τάση στα κέρδη τους και προκειμένου να αντισταθμίσουν τις ζημίες προχωρούν σε μειώσεις μισθών και απολύσεις εργαζομένων. Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι η Υποσαχάρια Αφρική θα είναι η χώρα που θα βιώσει εντονότερα τον αρνητικό αντίκτυπο της πανδημίας, με απώλειες σχεδόν των μισών θέσεων εργασίας και αύξηση της φτώχειας κατά 23 εκατομμύρια ανθρώπους [3]. Ιδιαίτερο πλήγμα θα δεχθούν οι εργαζόμενοι στον άτυπο τομέα της οικονομίας οι οποίοι δεν απολαμβάνουν κανένα μέτρο κοινωνικής προστασίας όπως οι συνάδελφοί τους στο τυπικό τομέα, με την έννοια της ασφάλισης υγείας και ανεργίας. Ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας αναφέρει ότι  η άτυπη εργασία αντιπροσωπεύει το 90% της απασχόλησης στις αναπτυσσόμενες χώρες και το 18% στις αναπτυγμένες χώρες [4]. Οι περισσότεροι εργαζόμενοι των αναπτυγμένων χωρών έχουν τη δυνατότητα να εργαστούν εξ αποστάσεως παραμένοντας ασφαλής στο σπίτι τους, ενώ σε περίπτωση που νοσήσουν από τον ιό τους παρέχονται αμοιβές ασθενείας. Τι γίνεται όμως αν αρρωστήσει ένας εργαζόμενος στον αναπτυσσόμενο κόσμο ο οποίος παλεύει καθημερινά να κερδίσει τα προς το ζην; Η απώλεια σημαντικών διχτύων ασφαλείας όπως των επιδομάτων υγειονομικής περίθαλψης και ανεργίας αυξάνει τη πιθανότητα το εισόδημα των κατοίκων να πέσει κάτω από το όριο φτώχειας.

 Ακόμα, μια ζωτικής σημασίας πηγή εισοδήματος που αναμένεται να πληγεί από το κορωνοϊό είναι τα εμβάσματα. Τα εμβάσματα αποτελούν μια μορφή εξωτερικής χρηματοδότησης από μετανάστες εργαζόμενους προς τις οικογένειές τους στις αναπτυσσόμενες χώρες. Είναι σπουδαίοι οικονομικοί πόροι καθώς αποτελούν σημαντικό μερίδιο του ΑΕΠ των περισσότερων αναπτυσσόμενων χωρών και  μετριάζουν τη φτώχεια. Ωστόσο, το οικονομικό σοκ που έχει δημιουργηθεί από το κορωνοϊό αναμένεται να μειώσει ραγδαία τα διεθνή εμβάσματα [5]. Οι διακινούμενοι εργαζόμενοι είναι πιο ευάλωτοι σε μειώσεις μισθών σε μια χώρα υποδοχής ενώ συχνά δε λαμβάνουν επιδόματα κοινωνικής προστασίας όπως οι ιθαγενείς πολίτες. Αυτό σημαίνει ότι αναμένεται να μειωθούν τα εμβάσματα που στέλνονται σε πολλές οικογένειες και να αυξηθεί η φτώχεια.

 Παράλληλα η διακοπή του παγκόσμιου εμπορίου εξαιτίας της εξάπλωσης του ιού εντείνει τη φτώχεια. Εκατομμύρια νοικοκυριά σε όλο το πλανήτη αυξάνουν τις δαπάνες τους για ιατροφαρμακευτικά αγαθά ώστε να προστατευτούν από τον ιό. Το κλείσιμο των συνόρων που επιβάλλει η κοινωνική απόσταση καθιστά αδύνατη τη παροχή φαρμακευτικών αγαθών και επαρκούς αριθμού ιατρικού εξοπλισμού και προσωπικού προς τις αναπτυσσόμενες χώρες ώστε να καταπολεμήσουν τη πανδημία. Το αυξημένο κόστος για υγειονομική περίθαλψη προκαλεί μία αξιόλογη μείωση στο εισόδημα των αναπτυσσόμενων χωρών, όπως για παράδειγμα στο Σουδάν όπου το εισόδημα των κατοίκων καλύπτει μόνο το 80% του κόστους για περίθαλψη αυξάνοντας έτσι το κίνδυνο της φτώχειας [6]. Επίσης, οι εξαγωγές βασικών ειδών διατροφής, όπως σιταριού από τη Ρωσία, συρρικνώνονται κατά το διάστημα της πανδημίας. Με βάση τη Παγκόσμια Τράπεζα, η πτώση της παγκόσμιας προσφοράς τροφίμων αναμένεται να αυξήσει τις τιμές σε βασικά είδη διατροφής όπως στο σιτάρι και στο ρύζι τα οποία είναι απαραίτητα για τους κατοίκους των αναπτυσσόμενων χωρών [7]. Όταν το φαγητό είναι ακριβότερο οι άνθρωποι εκεί δεν μπορούν να φάνε και η φτώχεια εμβαθύνεται.

 Για το περαιτέρω περιορισμό της διασποράς του κορωνοϊού αποφασίστηκε από τη πλειονότητα των κρατών το κλείσιμο των ιδρυμάτων εκπαίδευσης με 1,6 δισεκατομμύρια παιδιά να μένουν εκτός σχολικών μονάδων [8]. Μια τέτοια απόφαση θα επιδράσει αρνητικά στην εκπαίδευση, στη διατροφική κατάσταση των παιδιών και στη μείωση της φτώχειας στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Πέρα από τις πολύτιμες ώρες μάθησης που χάνονται και θα αύξαναν τη γνωστική ικανότητα των νέων δε θα υπάρχει επίσης και η πρόσβαση στα σχολικά γεύματα στα οποία βασιζόταν η ημερήσια σίτισή τους. Επομένως, ελλοχεύει ο κίνδυνος του υποσιτισμού για πολλά παιδιά φτωχών οικογενειών και θα τα οδηγήσει στην αναζήτηση εργασίας για τη κάλυψη των διατροφικών τους αναγκών [9i,ii]. Η εργασία όμως εμποδίζει τη διαδικασία της μάθησης και σε πολλές περιπτώσεις έχει ως συνέπεια την οριστική εγκατάλειψη της φοίτησης στο σχολείο. Έτσι, πολλά παιδιά δε θα αποκτήσουν τις θεμελειώδεις δεξιότητες και το ανθρώπινο κεφάλαιο που χρειάζονται στην ενηλικίωση για να έχουν υψηλότερη παραγωγικότητα και να κερδίζουν ένα υψηλότερο δυνητικό εισόδημα ώστε να δραπετεύσουν από τη φτώχεια.

Ποιες πολιτικές μπορούν να τεθούν σε ισχύ ώστε να αμβλυνθούν οι παραπάνω επιπτώσεις του κορωνοϊού στη παγκόσμια φτώχεια;

 Η ενίσχυση του ιδιωτικού τομέα καθώς και η επέκταση των προγραμμάτων κοινωνικής ασφάλειας είναι απαραίτητο να τεθούν σε άμεση εφαρμογή. Πολλές μικρομεσαίες επιχειρήσεις που κλείνουν λόγω της εξάπλωσης του ιού και παρατηρούν μείωση στα κέρδη τους θα ανακουφιστούν αν απαλλαγούν ή καθυστερήσουν να καταβάλλουν πληρωμές φόρων προς το κράτος. Ταυτόχρονα, η επιδότηση των μισθών  θα δώσει οικονομικά κίνητρα στους εργοδότες για να διατηρήσουν τις θέσεις εργασίας των εργαζομένων. Αυτές οι πολιτικές αποφάσεις είναι σημαντικό να γίνουν πράξη τόσο από τις κυβερνήσεις των αναπτυσσόμενων όσο και από των αναπτυγμένων χωρών. Λαμβάνοντας υπόψη και το μέγεθος της άτυπης απασχόλησης είναι αναγκαίο να δωθούν επιδόματα ανεργίας και υγειονομικής περίθαλψης όχι μόνο στους εργαζόμενους του τυπικού τομέα της οικονομίας αλλά και σε εκείνους που βρίσκονται στον άτυπο τομέα της οικονομίας. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να εξασφαλιστεί για μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες του αναπτυσσόμενου κόσμου, όπως χαμηλόμισθοι εργαζόμενοι και εθνικές μειονότητες που έχουν χάσει τη θέση εργασίας τους ή έχουν νοσήσει από τον ιό, η προστασία του εισοδήματός τους, η διεξοδός τους από τη φτώχεια και η επιβίωσή τους. Μια άλλη πιθανή εναλλακτική λύση είναι η άμεση μεταφορά μετρητών προς τα φτωχότερα και πιο ευάλωτα νοικοκυριά από τη πανδημία.

 Επιπλέον, η διατήρηση των εμπορικών ροών και της εκπαιδευτικής διαδικασίας θα παίξουν σημαντικό ρόλο στο περιορισμό των επιπτώσεων του ιού. Συγκεκριμένα, πρέπει να ανασταλλούν εμπορικοί φραγμοί και απαγορεύσεις στις εξαγωγές αγαθών που σχετίζονται με την υγεία και τη διατροφή των φτωχών του αναπτυσσόμενου κόσμου [10]. Η διασυνοριακή συνεργασία χωρών υψηλού και χαμηλού εισοδήματος θα επιτρέψει στις δεύτερες να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στην υγειονομική κρίση. Με την ανιδιοτελή οικονομική υποστήριξη των πλούσιων χωρών, η δημιουργία επιπρόσθετων νοσοκομείων, η μετακίνηση ιατρικού προσωπικού, η δωρεάν παροχή προστατευτικού εξοπλισμού και φαρμακευτικών αγαθών στις αναπτυσσόμενες χώρες θα μπορέσει να ενισχύσει το σύστημα δημόσιας υγείας τους για τη θεραπεία ασθενών με κορωνοϊό και θα αντισταθμίσει οποιαδήποτε κόστη υγειονομικής περίθαλψης για τους φτωχότερους. Επίσης, η μεταφορά ενός κρατικού χρηματικού ποσού αντίστοιχου με το κόστος των τροφίμων και η απαλλαγή από φόρους σε βασικά αγαθά τροφής και υγείας θα ενισχύσει τη κατανάλωση των φτωχών οικογενειών, θα μειώσει το κίνδυνο του παιδικού υποσιτισμού από την αναστολή των σχολικών προγραμμάτων σίτισης και πιθανότατα θα αποθαρρύνει σε μεγάλο βαθμό τη παιδική εργασία και τη σκέψη της διακοπής της φοίτησης στο σχολείο. Η συνέχιση της εκπαιδευτικής διαδικασίας και της  μάθησης για εκατομμύρια παιδιά στον αναπτυσσόμενο κόσμο μπορεί να γίνει εξ αποστάσεως κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Πρέπει όμως να υπάρξει η ανάλογη κρατική χρηματοδότηση που θα καταστήσει εφικτή τη πρόσβαση των παιδιών σε τεχνολογίες πληροφορίας καθώς μόνο το 38,5% των νοικυριών στις αναπτυσσόμενες χώρες έχουν ηλεκτρονικό υπολογιστή στο σπίτι, σε σύγκριση με το 82,3% των νοικυριών στις αναπτυγμένες χώρες. [11]

Προϋπόθεση για την εφαρμογή των παραπάνω πολιτικών μέτρων και την αποτελεσματική αντιμετώπιση του κορωνοϊού και της φτώχειας στις αναπτυσσόμενες χώρες είναι η ύπαρξη της ξένης βοήθειας.

 Η Παγκόσμια Τράπεζα έχει δεσμευτεί να προσφέρει τεχνική βοήθεια και ένα χρηματοοικονομικό πακέτο ύψους 160$ δισεκατομμυρίων διάρκειας 15 μηνών με τη μορφή επιχορηγήσεων και δανείων χαμηλού επιτοκίου σε 100 αναπτυσσόμενες χώρες που αποτελούν το 70% του παγκόσμιου πληθυσμού [12]. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δήλωσε ότι μπορεί να δανείσει εως και 1$ τρισεκατομμύριο με περισσότερες από 90 χώρες να έχουν ζήτησει χρηματοδότηση έκτατης ανάγκης μέχρι στιγμής [13]. Οι ηγέτες της G20 ενέκριναν τη κοινή πρόταση του Προέδρου της Παγκόσμιας Τράπεζας David Malpass και της Διευθύνουσας Συμβούλου του ΔΝΤ Kristalina Georgieva για την αναστολή της αποπληρωμής των χρεών των φτωχότερων χωρών από τη 1η Μαΐου 2020 ώστε να αντιμετωπίσουν τη πανδημία του κορωνοϊού και την ακραία φτώχεια [14]. Παρόλα αυτά, όχι η αναστολή, αλλά η ακύρωση όλων των χρεών και τόκων που οφείλονται από τις φτωχές προς τις πλούσιες χώρες πιθανότατα να εξασφάλιζε περισσότερους οικονομικούς πόρους για τα φτωχότερα κράτη ώστε να ξεπεράσουν γρηγορότερα τη κρίση του κορωνοϊού, την αύξηση της φτώχειας αλλά και να αποφύγουν τη συσσώρευση μεγαλύτερων και μη βιώσιμων χρεών στο μέλλον.

  Κλείνοντας, γίνεται σαφές ότι η πανδημία του κορωνοϊού αποτελεί μια πρωτοφανή απειλή όχι μόνο για τη δημόσια υγεία αλλά και για την ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας. Η εξάπλωση του ιού αναμένεται να πλήξει ιδιαίτερα την υγεία, το εισόδημα, τη διατροφή και την εκπαίδευση των κατοίκων των αναπτυσσόμενων χωρών. Δυστυχώς η φτώχεια στον αναπτυσσόμενο κόσμο αναμένεται να αυξηθεί. Εκατομμύρια άνθρωποι που είχαν κατορθώσει να ξεφύγουν από τη φτώχεια, τώρα εξαιτίας της πανδημίας του κορωνοϊού, θα επιστρέψουν σε αυτή. Ωστόσο, η εξάλειψη της φτώχειας δεν είναι ανέφικτη, αρκεί μοναχά η ταχεία εφαρμογή σταθεροποιητικών πολιτικών και η παρουσία της διεθνούς συνεργασίας μεταξύ των χωρών. Ο κορωνοϊός είναι ίσως η ευκαιρία για να βάλουμε σε προτεραιότητα την αλληλεγγύη, τη συλλογικότητα, το δικαίωμα στην υγεία και σε μια αξιοπρεπή ζωή, αξίες που μπορούν να θέσουν τα θεμέλεια για την ανοικοδόμηση ενός νέου βιώσιμου κόσμου, με λιγότερες ανισότητες.

Πηγές

[1] IMF (April, 2020). World Economic Outlook, April 2020: The Great Lockdown. Available at: https://www.imf.org/en/Publications/WEO/Issues/2020/04/14/weo-april-2020

[2] Daniel Gerszon Mahler, Christoph Lander, R. Andres Castaneda Aguilar, Haoyu Wu (April 20, 2020). WB:The impact of Covid-19 (Coronavirus) on global poverty: Why Sub-Saharan Africa might be the region hardest hit. World bank Blogs. Available at:https://blogs.worldbank.org/opendata/impact-covid-19-coronavirus-global-poverty-why-sub-saharan-africa-might-be-region-hardest

[3] Όπως παραπάνω, υποσημείωση 2.

[4] Bonnet, Florence, Joann Vanek and Martha Chen (January, 2019). Women and Men in the Informal Economy: A Statistical Brief. Manchester, UK: WIEGO. Available at: https://www.ilo.org/global/topics/employment-promotion/informal-economy/publications/WCMS_711798/lang–en/index.htm

[5] World Bank (April 22, 2020). WB predicts sharoest decline of Remittances in recent history. Available at: https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2020/04/22/world-bank-predicts-sharpest-decline-of-remittances-in-recent-history

[6] World Bank (April 16, 2020). Poverty and Distributional Impacts of Covid-19: Potential Channels of Impact and Mitigating Policies. Available at: https://www.worldbank.org/en/topic/poverty/brief/poverty-and-distributional-impacts-of-covid-19-potential-channels-of-impact-and-mitigating-policies

[7] Espitia, Alvaro; Rocha, Nadia; Ruta, Michele (2020). Covid-19 and Food Protectionism : The Impact of the Pandemic and Export Rstrictions on World Food Market (English). Policy Research working paper; No. WPS 9253; COVID-19 (Coronavirus). Washingtin, D.C. : World Bank Group. Available at: http://documents.worldbank.org/curated/en/417171589912076742/Covid-19-and-Food-Protectionism-The-Impact-of-the-Pandemic-and-Export-Restrictions-on-World-Food-Markets

[8] 36 International Organisations, under the aegis of the Committee for the Coordination of Statistical Activities (CCSA) (2020). How Covid-19 is changing the world: A Statistical Perspective. Available at: https://unstats.un.org/home/

[9i] International Labour Organisation (June 12, 2020). COVID-19 may push millions more children into child labour – ILO and UNICEF. ILO topic portal on child labour. Available at:

https://www.ilo.org/global/about-the-ilo/newsroom/news/WCMS_747583/lang–en/index.htm

[9ii] World Bank (2020). The COVID-19 Pandemic : Shocks to Education and Policy Responses. Available at: http://hdl.handle.net/10986/33696

[10] World Bank (2020). Do’s and Dont’s of Trade Policy in the Response to Covid-19. Available at:

http://documents.worldbank.org/curated/en/509521585605825305/Do-s-and-Don-ts-of-Trade-Policy-in-the-Response-to-COVID-19

[11] Όπως παραπάνω, υποσημείωση 8.

[12] World Bank (April 19, 2020). WBG: 100 countries get support in response to Covid-19. Available at: https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2020/05/19/world-bank-group-100-countries-get-support-in-response-to-covid-19-coronavirus

[13] Kristalina Georgieva, IMF Managing Director Speech (April 9, 2020). Confronting the Crisis: Priorities for the Global Economy. Available at: https://www.imf.org/en/News/Articles/2020/04/07/sp040920-SMs2020-Curtain-Raiser

[14] World Bank (May 11, 2020). Debt Service Suspension and Covid-19. Available at: https://www.worldbank.org/en/news/factsheet/2020/05/11/debt-relief-and-covid-19-coronavirus  Εικόνα: Image by Andrey Popov https://www.shutterstock.com/image-photo/loosing-money-concept-during-coronavirus-pandemic-1692360580