Συζήτηση με την Καλλιόπη Λένναξ
Σχεδόν 6 μήνες μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία
Συνέχεια της συζήτησης της Καλλιόπης Λένναξ, HR Specialist & Editor-in-Chief του ΟΔΕΘ, με την Δρ. Τζίνα Παναγοπούλου, Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς.
Η συζήτηση διεξήχθη στις 15/7/2022.
ΚΛ: Δρ Παναγοπούλου, σας ευχαριστώ και πάλι για τη θερμή αποδοχή μίας ακόμα συζήτησης γύρω από το αποτύπωμα του ρωσο-ουκρανικού πολέμου στην ενέργεια, σχεδόν 6 μήνες μετά τη ρωσική εισβολή. Με αυτή την αφορμή, θα είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον να εξετάσουμε τι από όσα προβλέψαμε στην αρχή του πολέμου επαληθεύτηκε και τι όχι.
Το τελευταίο διάστημα, δημοσιεύονται δυσοίωνες προβλέψεις για «σκληρό χειμώνα» που θα αναγκάσει πολλές ευρωπαϊκές χώρες να χορηγούν ενδεχομένως καύσιμα και ηλεκτρική ενέργεια με δελτίο. Ολοκληρώθηκε, επίσης, στις 20 Ιουλίου, η παρουσίαση της πρότασης για τα έκτακτα πανευρωπαϊκά μέτρα από την Επιτροπή. Μπορούμε να προσθέσουμε στην επικαιρότητα ότι υπάρχει έντονη ανησυχία μήπως η Ρωσία προχωρήσει σε μονομερή και αιφνιδιαστική πλήρη διακοπή των ροών φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, γεγονός που αφενός θα βρει τις ευρωπαϊκές χώρες απροετοίμαστες αναφορικά με τα ενεργειακά τους αποθέματα, και αφετέρου θα καταστήσει απρόσιτο το κόστος του φυσικού αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας για τα ευρωπαϊκά νοικοκυριά, μετά από μία νέα εκτόξευση τιμών, βάσει των εκτιμήσεων της Goldman Sachs. Οπότε, βλέπουμε πόσο κλυδωνίζεται η έντονη ενεργειακή αλληλεξάρτηση δύο γεωπολιτικών αντιπάλων, με την ΕΕ, από τη μία, να αντιμετωπίζει προβλήματα ενεργειακής επάρκειας και τη Ρωσία, από την άλλη, να φαίνεται πρόθυμη να αποκλείσει τη μεγαλύτερη ενεργειακή αγορά της.
Τ.Π.: Κατ’ αρχάς ευχαριστώ και εσένα και τον ΟΔΕΘ και πάλι για το δεύτερο μέρος της συζήτησης. Στην πραγματικότητα, είναι «κακό» που είμαστε εδώ εμείς αυτήν τη στιγμή και συζητάμε, γιατί σημαίνει ότι ο πόλεμος δεν έχει τελειώσει.
Θα λέγαμε ότι υπάρχει ένας αμοιβαίος φόβος, μια αμοιβαία αποτροπή μεταξύ Ε.Ε. και Ρωσίας: η Ε.Ε. ξέρει ότι αν κλείσει η στρόφιγγα δεν υπάρχει άλλη άμεσα διαθέσιμη επιλογή, η Ρωσία όμως δεν φοβάται τόσο τις κυρώσεις της Ε.Ε. ή την όποια ισχύ της. Φοβάται ουσιαστικά τον ίδιο της τον εαυτό, γιατί είναι μια οικονομία βασισμένη στις εξαγωγές ενέργειας, δεν έχει σημαντική διαφοροποίηση των εσόδων της. Επομένως, νιώθω ότι η απειλή προέρχεται περισσότερο από τον ίδιο της τον εαυτό, από ένα οικονομικό μοντέλο στο οποίο δεν έχει γίνει διασπορά του κινδύνου. Άρα η δύναμη αποτροπής της Ε.Ε., ουσιαστικά πηγάζει μέσα από την ίδια τη Ρωσία. Η Ε.Ε. χρησιμοποιεί την αδυναμία της Ρωσίας.
ΚΛ: Ως αφετηρία της συζήτησής μας, αναγνωρίζουμε ότι η Ρωσία αποτελεί ακόμη τον κύριο προμηθευτή ενέργειας για την ΕΕ, κι αυτό σημαίνει πως ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο ρέουν ακόμα στην ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας. Σε τι επίπεδα διαμορφώνονται οι τρέχουσες τιμές ενέργειας;
Τ.Π.: Όλοι έχουμε πληρώσει τον τελευταίο λογαριασμό ρεύματος (γέλια)… Ειδικά από τότε που έκλεισε ο Nord Stream για συντήρηση και με αυτό το δεκαήμερο αγωνίας, μέχρι τις 21 Ιουλίου, που περιμένουμε να δούμε τι θα γίνει τελικά, υπάρχει ένα ράλι των τιμών φυσικού αερίου και, φυσικά, ως ντόμινο, παρασύρει τις τιμές ρεύματος. Να μιλήσουμε και με νούμερα, για την Ελλάδα, το ρεύμα τον Ιούνιο ήταν 240,49 ευρώ/μεγαβατώρα και την πρώτη εβδομάδα του Ιουλίου έφτασε στα 317,65 ευρώ. Αυτές είναι οι χονδρεμπορικές τιμές. Στο φυσικό αέριο, από 7 μέχρι 14 Ιουλίου οι παγκόσμιες τιμές ήταν στα 6 δολάρια, μετά έπεσαν λιγάκι, μετά άρχισε να ανεβαίνει πάλι, στα 6,4 δολάρια, ξανά μία πτώση 6,1 δολάρια στις 12 Ιουλίου και μετά 6,6 δολάρια στις 13 Ιουλίου.
ΚΛ: Άρα, ανοδική πορεία από την αρχή του μήνα.
Τ.Π.: Ναι. Αυτά ήταν για το φυσικό αέριο. Για το πετρέλαιο, στις 7 Ιουλίου η τιμή του BRENT ήταν 104,65 δολάρια, έπειτα 107,02, 107,1 και μετά πέφτει στα 99,49. Και πάλι υψηλά είναι, αλλά έχει πέσει σε σχέση με τις προηγούμενες ημέρες. Μία ερμηνεία για αυτό θα μπορούσε να είναι ότι αφού αυξάνεται η τιμή του αερίου, αναμένεται μία στροφή προς το πετρέλαιο ως υποκατάστατο. Και λόγω αύξησης των προσφερόμενων ποσοτήτων, πέφτουν οι τιμές του ώστε να προτιμηθεί και να καλυφθούν οι ανάγκες.
Κ.Λ: Διαβάζουμε πως η επιβολή κυρώσεων μπορεί να είναι δαπανηρή, αλλά είναι εφικτή. Ας θυμηθούμε, τις κυρώσεις και τα μέτρα της Δύσης στη Ρωσία μετά την εισβολή. Έχουν επιβληθεί νέες οικονομικές κυρώσεις;
Τ.Π.: Κατ’ αρχάς, οι ΗΠΑ απαγόρευσαν όλες τις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου και αερίου. Έπειτα, το Ηνωμένο Βασίλειο είχε πει ότι θα καταργήσει σταδιακά τις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου ως το τέλος του 2022. Βέβαια, διάβαζα πως μέσω Ινδίας έχει εξακολουθήσει να λαμβάνει ποσότητες ντίζελ από πετρέλαιο ρωσικής προέλευσης και θα μπορούσε να γίνει και εισαγωγή αργού πετρελαίου ρωσικής προέλευσης εφόσον αυτό έχει αναμειχθεί σε ποσοστό 51% με πετρέλαιο άλλης προέλευσης (π.χ. από το Καζακστάν). Άρα ας έχουμε κατά νου ότι υπάρχουν πάντα παραθυράκια.
Από την άλλη, είπαμε πως η ΕΕ εισάγει το 40% του φυσικού αερίου της από τη Ρωσία και μέχρι τον Μάρτιο δεν είχε ανακοινωθεί πλήρης απαγόρευση, είχε ανακοινωθεί, όμως, η πρόθεση για πλήρη ανεξαρτησία από αυτόν τον προμηθευτή, πολύ πριν το 2030. Επιπλέον, η Γερμανία είχε βάλει «στον πάγο» την άδεια σχετικά με το άνοιγμα του Nord Stream 2, κάτι που έδειχνε μία πρόθεση και της Γερμανίας ως προς τις κυρώσεις, αν και άργησε αρκετά η υλοποίηση. Άλλες κυρώσεις της Δύσης περιλαμβάνουν οικονομικά μέτρα, που αφορούν τράπεζες της Ρωσίας, όπως και την Κεντρική Τράπεζα. Κάποιες αποκλείστηκαν από το τραπεζικό σύστημα SWIFT και η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας έχει περιορισμένη ικανότητα να έχει πρόσβαση στα αποθεματικά της σε άλλες χώρες. Έχουν, επίσης, παγώσει περιουσιακά στοιχεία πολλών πλούσιων Ρώσων πολιτών και μεγάλων εταιριών, οι οποίες δε θα μπορούν να αντλήσουν χρηματοδότηση ή να δανειστούν χρήματα, για παράδειγμα, από τις αγορές του Ηνωμένου Βασιλείου. Στο πλαίσιο των οικονομικών-τραπεζικών μέτρων, υπάρχει όριο και στις καταθέσεις που μπορούν να κάνουν οι Ρώσοι σε τράπεζες του Ηνωμένου Βασιλείου. Εκτός από όλα αυτά, η ΕΕ είχε πει πως θα στόχευε το 70% της ρωσικής τραπεζικής αγοράς, όπως και βασικές κρατικές εταιρίες, μέσα στις οποίες θα ήταν και αμυντικές εταιρίες.
Θα δεσμεύονταν τα περιουσιακά στοιχεία του Ρώσου Προέδρου, καθώς και του ΥΠΕΞ, τα οποία κρατούνται στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο, την ΕΕ και τον Καναδά. Επίσης, τους είχαν επιβάλει ταξιδιωτική απαγόρευση. Το Ηνωμένο Βασίλειο θα απαγόρευε, ταυτόχρονα, την πώληση golden visa, ώστε να μην επιτρέψει σε πλούσιους Ρώσους να αποκτήσουν δικαίωμα διαμονής στη Βρετανία.
Όσον αφορά το εμπόριο και τα ταξίδια, αποφασίστηκαν περιορισμοί σε προϊόντα που μπορούν να σταλούν στη Ρωσία. Σε αυτά περιλαμβάνονται αγαθά διπλής χρήσης, δηλαδή αγαθά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο στρατιωτικά, όσο και πολιτικά. Επίσης, σκοπός ήταν να καταστεί αδύνατη η αναβάθμιση των διυλιστηρίων της Ρωσίας, καθώς και η πώληση αεροσκαφών και εξοπλισμού σε (ρωσικές) αεροπορικές εταιρίες. Μαζί με αυτά, ακολούθησε και η απαγόρευση ρωσικών πτήσεων στον εναέριο χώρο των ΗΠΑ, του Καναδά , του Ηνωμένου Βασιλείου και της ΕΕ. Μαζί με τη Ρωσία, υπήρξαν κυρώσεις και στη Λευκορωσία, η οποία κατηγορήθηκε ότι υποστήριξε την εισβολή.
Πολύ γνωστές πολυεθνικές, όπως τα McDonald’s, η Coca Cola, τα Starbucks, η Apple, τα Zara, το Netflix είχαν ανακοινώσει ότι θα σταματούσαν τις δραστηριότητές τους και έχουν ήδη κλείσει τα καταστήματά τους στη Ρωσία. Επίσης, λογιστικοί όμιλοι, όπως η PwC και η KPMG, δήλωσαν ότι δεν θα έχουν πλέον εταιρίες στη Ρωσία και δε θα συνεργάζονται με πελάτες που συνδέονται με το ρωσικό κράτος. Άρα, βλέπουμε και πάλι ότι η Δύση ξέρει ότι το αδύναμο σημείο της Ρωσίας, η αχίλλειος πτέρνα της, είναι η οικονομία της, οπότε προφανώς το εκμεταλλεύεται προς όφελός της.
Κ.Λ: Στις 11 Ιουλίου, ο αγωγός Nord Stream 1, ένας από τους τρεις που μεταφέρουν ρωσικό αέριο στην Ευρώπη και ο σημαντικότερος για τη Γερμανία έκλεισε για δέκα ημέρες για έργα συντήρησης, δημιουργώντας ανησυχία μήπως η Ρωσία «κλείσει τη στρόφιγγα». Τι έχει αλλάξει ή αναμένεται να αλλάξει αναφορικά με τη δραστηριότητα των ρωσικών εταιριών ενέργειας και πού θα διοχετευθούν οι πλεονάζουσες ποσότητες;
Τ.Π.: Θα ξεκινήσω από το τέλος. Δεν μπορούμε να ξέρουμε πού θα διοχετευτούν οι ποσότητες. Μπορούμε να κάνουμε, όμως, κάποιες υποθέσεις. Κατ’ αρχάς, θα μπορούσε να τις κρατήσει για τον εαυτό της, ως απόθεμα για δική της ασφάλεια, ή θα μπορούσε να τις διοχετεύσει σε άλλα κράτη με τα οποία συνεργάζεται, όπως για παράδειγμα είχαμε αναφέρει και στην πρώτη συζήτηση, στην Κίνα. Η Κίνα έχει τεράστιες ανάγκες σε φυσικό αέριο προκειμένου να διατηρήσει σε τροχιά ανάπτυξης την οικονομία της, οπότε θα ήταν μία λύση. Επίσης, η Ινδία είναι άλλο ένα κράτος στο οποίο θα μπορούσαν να διοχετευτούν, το οποίο επίσης έχει τεράστιες ανάγκες σε ενέργεια και σε φυσικό αέριο. Όμως, δεν μπορούμε να ξέρουμε με ακρίβεια, εκτός αν ήμασταν μέσα στο ρωσικό κράτος. Όμως, είναι πάντα στο παιχνίδι το να κρατώ τις ποσότητες για δικό μου όφελος.
Κ.Λ: Ακόμα κι αν αυτό συνεπάγεται μείωση των εσόδων, γιατί από αυτό συντηρείται η ρωσική οικονομία;
Τ.Π.: Ναι, αλλά αυτή τη στιγμή, από τη μια πλευρά είναι τα έσοδα και από την άλλη πλευρά είναι το κύρος και η αξιοπιστία της απειλής σου.
Ενδεχομένως να διοχετευτούν σε άλλες αγορές, ή ενδεχομένως να έχει δεχθεί χρηματοδότηση ώστε να κρατήσει αυτές τις ποσότητες, χωρίς να χάσει τα αντίστοιχα έσοδα.
Αναφορικά με τις ρωσικές εταιρίες, μιλάμε για εταιρίες που είναι όλες κρατικά ελεγχόμενες, οπότε όταν μιλάμε για το τι θα αλλάξει στη δραστηριότητά τους, σημαίνει ότι μιλάμε για το τι θα αλλάξει στην κρατική δραστηριότητα. Για παράδειγμα, στις 5 Ιουλίου, ρωσικό δικαστήριο διέταξε αναστολή λειτουργίας 30 ημερών του CPC (Caspian Pipeline Consortium), το οποίο είναι σε χρήση από το Καζακστάν ώστε να εξάγει το μεγαλύτερο μέρος του πετρελαίου του. Πρώτον, αυτό έγινε αιφνιδιαστικά και, δεύτερον, πρέπει να ξέρουμε ότι σε αυτόν τον αγωγό είναι μέλη και η Chevron και η ExxonMobil. Επίσης, το σκεπτικό του Δικαστηρίου ήταν ότι η αναστολή λειτουργίας του αγωγού γίνεται για λόγους προστασίας του περιβάλλοντος. Όμως, αυτό έχει ως αποτέλεσμα το Καζακστάν να χάνει μισό δις δολάρια, και το ίδιο ως κράτος, αλλά και οι εταιρίες του. Αυτό θεωρείται ένα τιμωρητικό μέτρο, γιατί το Καζακστάν είχε δεσμευθεί δημόσια ότι θα υποστήριζε τη Δύση όσον αφορά την προμήθεια πετρελαίου κατά την κρίση με τη Ρωσία. Άρα τιμωρείται όχι μόνο η Δύση, αλλά και όποιος στηρίζει τη Δύση. Αυτό είναι και το λογικό, αναμενόμενο σε κάθε είδους κρίση/πόλεμο. Δεν συμφωνούμε, ούτε το επιδοκιμάζουμε, αλλά δεν μας αιφνιδιάζει καθόλου.
Οπότε, βλέποντας ότι ακόμα και το Δικαστήριο ευθυγραμμίζεται με την κρατική πολιτική, θα έλεγα ότι και οι εταιρίες θα κάνουν το ίδιο. Θα ακολουθήσουν την κρατική πολιτική που λέει ότι θα υποστηρίξει τα ρωσικά συμφέροντα, δεν θα υποχωρήσει καθόλου εύκολα και ότι κάθε είδους απειλή θα προσπαθήσει να γίνει πιστευτή με κάθε τρόπο. Είτε τιμωρώντας τη Δύση, την ΕΕ και τις ΗΠΑ, με κυρώσεις, είτε τιμωρώντας συμμάχους αυτών, όπως το Καζακστάν.
Θα ήταν ιδανικό αν μπορούσαμε να δούμε τα διάφορα συμβόλαια, γιατί το πιο πιθανό είναι πως θα υπάρχουν ρήτρες που δε θα αφήνουν ακάλυπτη τη Ρωσία. Επίσης, υπάρχει το “take or pay”, δηλαδή, είτε προμηθευτείς ολόκληρη την ποσότητα, είτε όχι, θα πληρώσεις. Σίγουρα, οι κινήσεις της Ρωσίας είναι μελετημένες και δε θα την αφήσουν τόσο ακάλυπτη όσο εμείς πιστεύουμε. Πραγματοποιεί ανάλυση κόστους-οφέλους, εάν το κόστος ήταν μεγαλύτερο από το όφελος, δεν θα το έκανε.
Κ.Λ: Στις 3 Μαρτίου 2022, ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας δημοσίευσε ένα Σχέδιο 10 σημείων ως εγχειρίδιο για τις ευρωπαϊκές χώρες, με στόχο τη μείωση εισαγωγών φυσικού αερίου από τη Ρωσία κατά 1/3 μέσα σε ένα χρόνο. Ενδεικτικά, περιλαμβάνει τη μη υπογραφή νέων συμβάσεων φυσικού αερίου, τη μεγιστοποίηση των προμηθειών φυσικού αερίου από άλλες πηγές, την προώθηση της ηλιακής και της αιολικής ενέργειας, την αξιοποίηση των υφιστάμενων πηγών ενέργειας με χαμηλές εκπομπές άνθρακα, όπως της πυρηνικής, και την ενίσχυση των μέτρων ενεργειακής απόδοσης (energy efficiency). Στις 18 Μαρτίου, ακολούθησε ένα νέο Σχέδιο 10 σημείων για τη μείωση της κατανάλωσης πετρελαίου και, τέλος, στις 21 Απριλίου δημοσιεύτηκε μια έκθεση προς τους πολίτες, ώστε να μειώσουν την κατανάλωση ενέργειας και τους λογαριασμούς καυσίμων. Σε τι ποσοστό έχουν αυτά εφαρμοστεί;
Τ.Π.: Σε μικρό ποσοστό, γιατί είναι πολύ πρόσφατα μέτρα.
ΚΛ: Είναι σε τροχιά εφαρμογής;
Τ.Π.: Θεωρώ ότι είναι, γιατί είναι ήδη στόχοι που προϋπήρχαν, και σε επίπεδο κρατών και σε επίπεδο ΕΕ, απλώς τώρα ήταν μία καλή ευκαιρία να τα ξανασυζητήσουμε και σε επίπεδο Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας και να τα συγκεντρώσουμε σε ένα κοινό πλάνο, ώστε να συμφωνήσουμε ότι θα τα ακολουθήσουμε σε ευρύτερη κλίμακα. Οπότε, είναι στόχοι που όλα τα δυτικά και αναπτυγμένα κράτη είχαν ήδη στο πρόγραμμά τους. Κατά πόσο θα είναι γρήγορη η υλοποίησή τους, είναι αμφίβολο, γιατί είμαστε σε συνθήκες κρίσεως.
ΚΛ: Οι προτάσεις που αφορούν τις ΑΠΕ κατά πόσο μπορούν να εφαρμοστούν άλλωστε; Γιατί φαίνεται να προτιμώνται τα λιγνιτικά εργοστάσια, τα οποία είχαν κλείσει, και φαίνεται να επιστρέφουμε σε περισσότερο «βρώμικες» πηγές ενέργειας. Δεν φαίνεται να είμαστε πολύ κοντά στο στόχο.
Τ.Π: Ακριβώς. Θυμάσαι, είχαμε πει στην πρώτη συζήτηση ότι είχαν αποδεσμευτεί κάποια αποθεματικά και έχουμε και μία ακόμη αποδέσμευση, την 1η Απριλίου, 120 εκατομμυρίων βαρελιών σε βάθος εξαμήνου. Κάτι ακόμα που μπορούμε να σημειώσουμε είναι πως, αν εφαρμοστούν στην πλήρη εκδοχή τους τα μέτρα που ανέφερες και εσύ προηγουμένως, τότε, οι Ευρωπαίοι πολίτες θα μπορούσαν να εξοικονομήσουν 220 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου το χρόνο και περίπου 17 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Άρα είναι μέτρα φιλόδοξα, είναι πολύ θετικά, θα έχουν θετικό αντίκτυπο εάν εφαρμοστούν, αλλά είναι λίγο δυσοίωνες οι προβλέψεις για το πόσο άμεση θα είναι η υλοποίησή τους.
ΚΛ: Άρα, για να μπορούμε να εξοικονομήσουμε τόσα εκατομμύρια βαρέλια εάν εφαρμόζονταν αυτά τα μέτρα, φαίνεται πόσο σημαντικό είναι το energy efficiency και γιατί ήταν επίκεντρο των συζητήσεων πριν την κρίση. Τώρα, εξακολουθεί να είναι προτεραιότητα αλλά δε συζητάται τόσο γιατί έχουμε επιστροφή του λιγνίτη.
Τ.Π: Ακριβώς, κάτι αντίστοιχο είχαμε συζητήσει και την πρώτη φορά. Είχαμε πει ότι εάν βρίσκεσαι σε κρίση δεν θα κοιτάξεις να γίνεις πιο «πράσινος» και περιβαλλοντικά φιλικός. Από τη μία χαιρόμαστε που επαληθεύεται η πρόβλεψή μας, από την άλλη όμως δεν χαιρόμαστε για προφανείς λόγους.
ΚΛ: Παρακολουθούμε τον συναγερμό που έχει σημάνει σε όλη την Ευρώπη για την ασφάλεια εφοδιασμού. Το Μάιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε το ενεργειακό πρόγραμμα REPowerEU Plan, ενώ συνεκλήθη έκτακτο συμβούλιο υπουργών ενέργειας. Ας συζητήσουμε για το πρώτο. Συστάθηκε με στόχο να επιταχύνει τη μετάβαση της Ευρώπης στην καθαρή ενέργεια, η οποία, με τη σειρά της, θα μειώσει τις τιμές ενέργειας και την παγκόσμια ζήτηση για ορυκτά καύσιμα. Μόλις τώρα θέσαμε τον προβληματισμό πως μάλλον αυτό δεν θα γίνει με την προβλεπόμενη πριν τον πόλεμο ταχύτητα; Πώς θα το επιτύχει αυτό η ΕΕ με έναν πόλεμο στη γειτονιά της;
Τ.Π.: Υπάρχουν βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα μέτρα που πρέπει να εφαρμοστούν πριν το 2027 ώστε να θεωρηθεί ότι πέτυχε το REPowerEU. Στα βραχυπρόθεσμα, όπως αναφέρονται και στον σχετικό ιστότοπο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, συγκαταλέγονται κοινές αγορές φυσικού αερίου, υγροποιημένου φυσικού αερίου, αλλά και υδρογόνου μέσω της ενεργειακής πλατφόρμας της ΕΕ, τόσο για τα κράτη-μέλη που επιθυμούν να συμμετάσχουν, όσο και για τρίτες χώρες, όπως οι χώρες των δυτικών Βαλκανίων, η Γεωργία, η Μολδαβία και η Ουκρανία. Επίσης, στα μέτρα υπάρχουν νέες ενεργειακές εταιρικές σχέσεις με αξιόπιστους προμηθευτές. Βέβαια, πρέπει κανείς να ορίσει τι είναι αξιοπιστία. Άλλο βραχυπρόθεσμο μέτρο είναι η ταχεία ανάπτυξη έργων αιολικής και ηλιακής ενέργειας, σε συνδυασμό με τη χρήση του ανανεώσιμου υδρογόνου, έτσι ώστε να εξοικονομηθούν περίπου 50 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Περιλαμβάνεται, επίσης, η παραγωγή βιομεθανίου, άρα μπαίνει και αυτό στο παιχνίδι.
ΚΛ: Το βιομεθάνιο κατατάσσεται στα biofuels, τα βιοκαύσιμα;
Τ.Π.: Ναι. Επίσης, έχουμε σχέδια συντονισμού της ΕΕ, ώστε να μειωθεί η ζήτηση σε περίπτωση διαταραχών όσον αφορά τον εφοδιασμό με φυσικό αέριο, και, ένα τελευταίο μέτρο στο κομμάτι των βραχυπρόθεσμων μέτρων είναι η «πλήρωση των αποθεμάτων φυσικού αερίου στο 80% της χωρητικότητας έως την 1η Νοεμβρίου, 20221». Μου φαίνεται πολύ φιλόδοξο, δεδομένου ότι οι ποσότητες που ρέουν προς την ΕΕ είναι ελαττωμένες, ήδη από πέρσι το καλοκαίρι, και χώρες όπως η Γερμανία που σκόπευαν να γεμίσουν τις αποθήκες τους, ήδη πιστεύουν ότι δε θα τα καταφέρουν ακριβώς λόγω των μειωμένων ροών. Δεν ξέρω κατά πόσο είναι εφικτό αυτό το 80%, οπότε είμαι λίγο επιφυλακτική.
Τώρα, στα μεσοπρόθεσμα μέτρα, τα οποία πρέπει να ολοκληρωθούν πριν το 2027, θα υπάρξουν εθνικά σχέδια REPowerEU στο πλαίσιο του ταμείου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, με σκοπό να στηριχτούν και επενδύσεις. Επίσης, θα υπάρξει μία ενίσχυση στην απαλλαγή της βιομηχανίας από τις ανθρακούχες εκπομπές, θα υπάρξει νέα νομοθεσία για την ταχύτερη αδειοδότηση στον τομέα των ΑΠΕ. Άλλο μεσοπρόθεσμο μέτρο είναι να αυξηθεί ο ευρωπαϊκός στόχος για τις ΑΠΕ από 40% σε 45% για το 2030. Δεν θεωρώ ότι είναι πολύ εφικτός. Ήδη και το 40% πριν τον πόλεμο δεν ήταν εφικτό.
Άλλο σημαντικό μέτρο είναι το πρόγραμμα επιτάχυνσης της χρήσης υδρογόνου για την κατασκευή 17,5 GW ηλεκτρολυτικών κυψελών έως το 2025, με σκοπό να τροφοδοτηθεί η ευρωπαϊκή βιομηχανία με εγχώρια παραγωγή 10 εκατομμυρίων τόνων ανανεώσιμου υδρογόνου και βέβαια μαζί με το κανονιστικό πλαίσιο που θα πρέπει να το διέπει. Ωραία ακούγονται αυτά τα μέτρα, δεν ξέρω όμως πόσα θα γίνουν από αυτά. Δείχνουν πολιτική βούληση, υπάρχει θέληση, αλλά στην πράξη, δεν ξέρω.
ΚΛ: Άρα ήταν καλή η χρονική στιγμή που δημοσιεύτηκαν αυτά τα μέτρα, δεδομένης της επιφύλαξης για την υλοποίηση των στόχων; Ήταν μία προσπάθεια υπενθύμισης των πράσινων στόχων; Γιατί ένα-ένα τα αναιρέσαμε όλα.
Τ.Π.: Αναιρούμε την ταχεία υλοποίησή τους. Η δημοσίευση θεωρώ ότι υπηρετεί και πολιτικούς και οικονομικούς λόγους. Πολιτικούς κατ’αρχάς, για να δείξει την πρόθεση της ΕΕ να διαφοροποιηθεί στο κομμάτι των προμηθευτών και να προχωρήσει σε απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο. Θεωρώ ότι αποσκοπεί σε ένα βαθμό και στον καθησυχασμό των αγορών, οι οποίες τρελαίνονται προφανώς στο άκουσμα ειδήσεων, όπως ότι κλείνει ο αγωγός και δεν υπάρχουν ποσότητες φυσικού αερίου. Με ένα τέτοιο πλάνο, δίνει, εάν μπορούμε να πούμε, ένα σήμα στις αγορές ότι «μην ανησυχείτε», υπάρχει μία πτώση στις ροές ή μία προσωρινή έλλειψη, αλλά ακριβώς είναι προσωρινή γιατί θα κοιτάξουμε να αντικαταστήσουμε τις ποσότητες που μας λείπουν με κάτι άλλο, κάτι καινούριο, πιο ανεξάρτητο που ίσως είναι εγχώριας παραγωγής ή θα είναι ανανεώσιμο, όπως είπες, άρα δε θα υπάρχει πλέον τόσο μεγάλη εξάρτηση.
ΚΛ: Πόσο γρήγορα μπορεί η Ευρώπη να τερματίσει την εξάρτησή της από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα και να διαφοροποιήσει τους προμηθευτές πετρελαίου και φυσικού αερίου, ώστε να καλύψει τις ενεργειακές της ανάγκες; Πώς θα επηρεάσει αυτό τις προσπάθειες απανθρακοποίησης και το στόχο μηδενικών εκπομπών CO2 (net-zero target);
Τ.Π.: Πόσο γρήγορα μπορεί η Ευρώπη να τερματίσει την εξάρτηση, δεν έχουμε ξεκάθαρη απάντηση για αυτό. Ένα παράδειγμα πολύ ενδιαφέρον να δούμε είναι η περίπτωση της Ιταλίας, η οποία έχει ήδη στραφεί σε άλλους προμηθευτές και έχει σημαντικές ποσότητες από αυτούς. Παρόλα αυτά, η δυνατότητα απεξάρτησής της υπό αυτές τις συνθήκες είναι σε 24 μήνες, δηλαδή 2 χρόνια. Οπότε, ναι μεν υπάρχει δυνατότητα απεξάρτησης, αλλά θεωρώ ότι δεν είναι πολύ ευέλικτα τα πράγματα. Σύμφωνα με τον ΔΟΕ, που είχε βγάλει στις 3 Μαρτίου ένα σχέδιο 10 σημείων, έλεγε πως οι ευρωπαϊκές χώρες θα μπορούσαν να μειώσουν τις εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Ρωσία κατά 1/3 μέσα σε ένα χρόνο. Στον ένα χρόνο μπορείς να μειώσεις κατά 1/3, άρα θα χρειαστείς 3 χρόνια για να απεξαρτηθείς πλήρως. Ήδη ένα κράτος όπως η Ιταλία με τεράστια βιομηχανία θέλει 2 χρόνια, οπότε ίσως και τα 3 χρόνια να είναι λίγα στην πράξη.
Για άλλους προμηθευτές, είχαμε πει τα κράτη στη Μ. Ανατολή, επίσης υπάρχει η Βραζιλία, υπάρχει το Καζακστάν όταν δεν τιμωρείται με διάφορα μέτρα, όπως είπαμε πριν, και πάντα υπάρχουν παραθυράκια, ώστε να εξακολουθήσουν να παίρνουν ρωσικό πετρέλαιο, όπως αναφέραμε στην αρχή, εφόσον αυτό αναμειχθεί με πετρέλαιο άλλης προέλευσης σε ποσοστό 51%. Σύσφιξη των σχέσεων και επανεκκίνηση διαλόγου σε ενεργειακό επίπεδο, επίσης, με Αλγερία και Νορβηγία, όσον αφορά την ΕΕ, μιας και βρίσκονται γεωγραφικά κοντά και θα ήταν πιο άμεση η εξασφάλιση των ροών. Από εκεί και πέρα, έχουμε το υγροποιημένο φυσικό αέριο από την Αμερική, αλλά εκεί αναμένεται να γίνει «χαμός». Σε περίπτωση που κλείσει η στρόφιγγα, όλα τα κράτη θα στραφούν προς τα εκεί, να κάνουν κράτηση σε ποσότητες. «Ο σώζων εαυτόν σωθήτω», όποιος προλάβει, πρόλαβε, first come first served, οπότε θα υπάρξει μία δεύτερη κρίση, «η κρίση του LNG» ας την ονομάσουμε από τώρα. Θα δούμε αύξηση τιμών στο LNG, θα δούμε έλλειψη ποσοτήτων και θα δούμε αύξηση της πειρατείας στα σχετικά πλοία μεταφοράς.
Για τις προσπάθειες απανθρακοποίησης, όπως είπα και νωρίτερα, θα τις επηρεάσει αρνητικότατα, διότι, θα επαναλάβω το ίδιο, όταν βρίσκεσαι σε έναν πόλεμο, δεν θα κοιτάξεις να καλυτερεύσεις την ποιότητα ζωής μέσω της μετάβασης στην πράσινη ενέργεια, θα κοιτάξεις πρώτα απ’ όλα να καλύψεις τις ζωτικές σου ανάγκες να διασφαλίσεις τα ζωτικά σου συμφέροντα και να εξασφαλίσεις την επιβίωσή σου. Εφόσον αυτά περνάνε μόνο μέσα από τον άνθρακα, προφανώς θα ξανανοίξεις και λιγνιτικές μονάδες, θα κάνεις ό,τι χρειαστεί και θα βάλεις στην άκρη τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Άρα και ο στόχος για τις μηδενικές εκπομπές (net zero) μετακυλίεται χρονικά για αργότερα. Ήδη ήταν πολύ φιλόδοξος.
ΚΛ: Το 2021, περισσότερες από τις μισές εξαγωγές πετρελαίου της Ρωσίας διοχετεύονταν στην Ευρώπη. Η Γερμανία, ούσα η ατμομηχανή της ευρωπαϊκής οικονομίας και ο μεγαλύτερος Ευρωπαίος αγοραστής ρωσικού πετρελαίου, ακολουθούμενη από την Ολλανδία και την Πολωνία, δέχεται το ισχυρότερο πλήγμα από τη μείωση των ρωσικών ροών ενέργειας και αναζητά εναγωνίως εναλλακτικούς προμηθευτές υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), ανάμεσά τους και ο ενεργειακός κολοσσός Shell, προς αντικατάσταση της Gazprom. Ποια η κατάσταση στην Κεντρική Ευρώπη σήμερα;
Τ.Π.: Ας ξεκινήσω με τη δήλωση της Γερμανίδας ΥΠΕΞ, η οποία είπε ότι η Ρωσία είναι απρόβλεπτη, άρα όταν έχεις έναν απρόβλεπτο αντίπαλο δεν ξέρεις πώς να προσαρμόσεις τη συμπεριφορά σου γιατί δεν ξέρεις τι να περιμένεις. Ούτε μπορείς να κάνεις μία ξεκάθαρη ανάλυση υπέρ και κατά, κόστος και όφελος, άρα πρέπει να είσαι έτοιμος για όλα. Φαντάζομαι με αυτό το σκεπτικό, όσον αφορά το φυσικό αέριο, η Γερμανία, στα τέλη Μαρτίου, ενεργοποίησε τον έκτακτο μηχανισμό ενεργειακής ασφάλειας. Επίσης, να σημειώσουμε ότι τα υπάρχοντα αποθέματα της Γερμανίας σε φυσικό αέριο επαρκούν για 1-2 μήνες, άρα σε περίπτωση που θα σταματούσε πλήρως η ροή ποσοτήτων προς τη Γερμανία, θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες της για περίπου 2 μήνες.
Τόσο η Γερμανία όσο και η Ιταλία, κι ας μην ανήκει στην Κεντρική Ευρώπη, έχουν τη μεγαλύτερη εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο σε επίπεδο Ευρωζώνης. Άρα, για τη Γερμανία, τίθεται ζήτημα ενεργειακής ασφάλειας, καθώς θα πληγεί το 65-80% της βιομηχανικής παραγωγής, άρα ουσιαστικά καταστρέφεται η βιομηχανία και η οικονομία της χώρας.
Αναφορικά με το ρωσικό πετρέλαιο, είπαμε ότι η ΕΕ πριν λίγες μέρες αποφάσισε απαγόρευση των εισαγωγών ρωσικού πετρελαίου, αυτό όμως θα εφαρμοστεί μετά από 5 μήνες, τον Δεκέμβριο. Εν τω μεταξύ, όμως, υπάρχει μία σταθεροποίηση στα 400-450 χιλιάδες βαρέλια την ημέρα από τα τέλη Απριλίου έως σήμερα, όσον αφορά τον όγκο που στέλνει η Ρωσία στη βόρεια Ευρώπη σε πετρέλαιο, με τα περισσότερα από αυτά να πηγαίνουν σε δεξαμενές αποθήκευσης στην Ολλανδία, την Πολωνία και τη Φινλανδία. Άρα, προς το παρόν, έρχεται ρωσικό πετρέλαιο στην Ευρώπη. Όσον αφορά τη Μεσόγειο, οι αποστολές αργού πετρελαίου 4 εβδομάδων έχουν εκτιναχθεί στα ύψη μετά την εισβολή, αλλά έχει αρχίσει μία μείωσή τους από τα μέσα Ιουνίου και μετά2. Από τα μέσα Ιουνίου, που άρχισε η πτώση, μέχρι τα μέσα Ιουλίου, ήταν σε χαμηλό επίπεδο 12 εβδομάδων. Αυτά, λοιπόν, στο κομμάτι της Μεσογείου.
Επιπλέον, παρατηρούμε ότι και η Τουρκία έχει ενισχύσει τις αγορές της. Και ενδιαφέρον είναι να δούμε κάποια στοιχεία για την Ουγγαρία, καθώς και άλλες πρώην Σοβιετικές δημοκρατίες. Για παράδειγμα, «το πετρέλαιο που μεταφέρεται μέσω του κρίσιμου αγωγού Druzhba, που θα πει «φιλία», θα εξαιρεθεί από την απαγόρευση, μια σημαντική παραχώρηση προς την Ουγγαρία, η οποία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το ρωσικό πετρέλαιο. Η Γερμανία και η Πολωνία, που βρίσκονται στον βόρειο κλάδο αυτού του αγωγού, έχουν υποσχεθεί να παραιτηθούν από τις προμήθειές του. Οι χώρες στο νότιο κλάδο του αγωγού αυτού, οι οποίες είναι η Ουγγαρία, η Σλοβακία και Τσεχία, θα επωφεληθούν από την προσωρινή εξαίρεση. Τέλος, η Ουγγαρία ζητά χρήματα από την ΕΕ, ώστε να αναβαθμίσει τα διυλιστήρια πετρελαίου της, τα οποία αυτή τη στιγμή μπορούν να δέχονται μόνο ρωσικό αργό πετρέλαιο, ενώ η Κροατία, από την άλλη, χρειάζεται χρόνο για να ενισχύσει τις προμήθειες προς τον βόρειο γείτονά της, προς την Ουγγαρία, μέσω του αγωγού Adria3». Και η ερώτηση είναι πότε λήγει η εξαίρεση αυτή για τη Δυτική Ευρώπη, όμως δεν υπάρχει απάντηση, γιατί οι Ευρωπαίοι ηγέτες απέφυγαν να δώσουν λεπτομέρειες σχετικά με αυτό το θέμα.
Άρα, ναι μεν κυρώσεις, ναι μεν θέλουμε να δείξουμε ότι υπάρχει έντονη δυσαρέσκεια, αλλά δεν μπορούμε. Θέλουμε και δεν μπορούμε. Άρα είναι λίγο ημίμετρα αυτά τα μέτρα. Δηλαδή, όποιος μπορεί να αντέξει αυτή την απεξάρτηση και να την καλύψει με άλλους τρόπους, ναι, το κάνει. Όποιος δεν μπορεί, δεν γίνεται ακόμα ανεξάρτητος. Επομένως, δεν βάζουμε ένα τέλος σε αυτή τη σχέση (αλληλ)εξάρτησης, και μάλιστα οι πιο εξαρτημένοι είναι τα πρώην σοβιετικά κράτη.
ΚΛ: Τα οποία είχαν και ευνοϊκότερες τιμές στις εισαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου ως πρώην σοβιετικά κράτη, ένα πλαίσιο από το οποίο εξαιρέθηκε η Ουκρανία το 2014, πριν την πρώτη φάση της κρίσης, του ρωσο-ουκρανικού πολέμου.
Τ.Π.: Πολύ σωστά. Άρα ήταν ήδη ευάλωτα αυτά τα κράτη και παραμένουν ευάλωτα.
ΚΛ: Θα ήθελα να αναφερθώ σε κάτι που είπατε στην αρχή. Η Γερμανία θα αντέξει 1-2 μήνες εάν διακοπούν πλήρως οι ροές και εισαγωγές σε ρωσικό φυσικό αέριο. Τι θα γίνει σε περίπτωση που όντως διακοπούν; Ποιο είναι το plan B της Γερμανίας, ώστε να μη βρεθεί σε αδιέξοδο μετά από 2 μήνες;
Τ.Π.: Θα υπάρξει μία προτεραιοποίηση του ποιος πρέπει να λάβει φυσικό αέριο εντός της γερμανικής επικράτειας, για παράδειγμα, τα νοσοκομεία. Οι μηχανισμοί ζωτικής σημασίας. Τα σχολεία δεν είναι μέσα σε αυτούς τους μηχανισμούς ζωτικής σημασίας, υπάρχει μία συζήτηση για το αν πρέπει να τα εντάξουν ή όχι. Οι βιομηχανίες δεν είναι μέσα, αλλά υπάρχει προβληματισμός σχετικά με το αν αυτές που παράγουν λιπάσματα και χημικά θα πρέπει να ενταχθούν επειδή είναι εξαγωγικά προϊόντα σε μεγάλη κλίμακα. Άρα υπάρχει μία μεγάλη συζήτηση στη Γερμανία ακριβώς για το τι θα κάνουν και όλοι είναι στραμμένοι στην 21η Ιουλίου για το εάν θα επανέλθουν οι ροές. Η Ρωσία, πάντως, διαβεβαιώνει ότι θα επανέλθουν. Ο Καναδάς έχει ήδη επιστρέψει την τουρμπίνα.
ΚΛ: Οπότε, θα δοθεί μία προτεραιότητα στους ζωτικής σημασίας κλάδους/ φορείς της χώρας. Έπειτα από αυτό, από πού θα προμηθεύεται;
Τ.Π.: Άγνωστο. Γίνεται λόγος ακόμα και για «Αρμαγεδδώνα» όσον αφορά το τι θα επακολουθήσει στην περίπτωση που η Γερμανία (αλλά και η υπόλοιπη Ευρώπη) δεν λαμβάνει επαρκείς ποσότητες. Εγώ έχω έναν προβληματισμό, βέβαια, που αφορά τα κράτη της Κεντρικής Ευρώπης που λέγαμε πριν, αλλά και γενικότερα. Τι περιμέναμε τόσο καιρό και δεν υπήρχε ένα backup plan;
ΚΛ: Εννοείτε τους 5 μήνες;
Τ.Π.: Όχι, εννοώ ακόμα και πριν την εισβολή. Γιατί πρέπει να γίνει μία εισβολή ή κάτι παρόμοιου βεληνεκούς, ώστε να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε τα plan B και C; Γιατί δεν μπορεί από την αρχή να υπάρχει κάτι; Ναι, η κατάσταση είναι αυτή, αλλά σε μία περίπτωση κρίσεως, σε μία κατάσταση έκτακτης ανάγκης «θα γίνει αυτό». Ο μη γένοιτο.
ΚΛ: Που δεν υπάρχει, ούτε σε επίπεδο Ένωσης, ούτε σε επίπεδο κρατών.
Τ.Π.: Βλέπουμε ότι δεν υπάρχει. Ο καθένας, κάθε κράτος, βλέπουμε ότι τρέχει πανικόβλητος ως ένα βαθμό. Και σε λίγο θα το πούμε και για την Ελλάδα. Είναι ένα «ενεργειακό survivor».
ΚΛ: Άρα, τον αντικαταστάτη της Gazprom για τη Γερμανία δεν τον έχουν βρει. Υπάρχει ενδεχομένως πρόβλεψη να ενεργοποιηθεί ένα πακέτο στήριξης στη Γερμανία σε επίπεδο Ένωσης, για να μην αντιμετωπίσει πρόβλημα ενεργειακής φτώχειας;
Τ.Π.: Λέγοντας πακέτο στήριξης, εννοείς χρήματα; Οικονομικού περιεχομένου;
ΚΛ: Δεν έχει δικά της ενεργειακά αποθέματα η ΕΕ, άρα δεν είναι σαν τον ΔΟΕ, όπου υπάρχουν αποθεματικά.
Τ.Π.: Λέγοντας «πακέτο στήριξης» μού έρχεται στο μυαλό η λέξη «χρήματα». Είναι σαν να λέμε ότι η Γερμανία θα δώσει στον εαυτό της χρήματα, μιας και είναι η περισσότερο συνεισφέρουσα σε τέτοιου είδους εγχειρήματα. Η απορία μου είναι «Σε τι θα ωφελήσει ένα τέτοιο πακέτο στήριξης;» Αυτή τη στιγμή δεν έχουμε το προϊόν.
ΚΛ: Ωστόσο, είχα διαβάσει ότι υπήρχαν συζητήσεις με τον ενεργειακό κολοσσό της SHELL, οι οποίες δεν είχαν προχωρήσει σε βαθμό που να μπορεί να ανακοινωθεί ένα συμβόλαιο ή μία συνεργασία για προμήθεια υγροποιημένου φυσικού αερίου. Ενδεχομένως, αυτό να είναι κάτι που θα ανακοινωθεί σύντομα.
Τ.Π.: Μακάρι να ευοδωθούν.
Κ.Λ.: Εστιάζοντας τώρα στην Ελλάδα, τι μέτρα έχουν ληφθεί από την έναρξη της κρίσης έως σήμερα; Μπορεί να αντισταθμίσει την εξάρτηση από ρωσικά καύσιμα δημιουργώντας μία ενεργειακή «γέφυρα» με τα Βαλκάνια; Εκτός αυτού, τι ισχύει για την επαναλειτουργία λιγνιτικών μονάδων στην Ελλάδα και τα υπόλοιπα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης;
Τ.Π.: Λοιπόν, τι μέτρα έχουν ληφθεί από την έναρξη της κρίσης. Ωραία ερώτηση. Υπάρχει εξάρτηση από τη Gazprom σε επίπεδο φυσικού αερίου σε ποσοστό 40% και αυτό το φυσικό αέριο πάει κυρίως στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Όμως, δεν υπάρχει μείγμα καυσίμου χωρίς φυσικό αέριο, ικανό να καλύψει τις ανάγκες μας σε ρεύμα. Επίσης, δεν υπάρχουν υποδομές αποθήκευσης φυσικού αερίου4.
Μια δήλωση πολύ ενδιαφέρουσα, ο Υπουργός Ενέργειας, μετά τη συνεδρίαση της Ομάδας Διαχείρισης Κρίσεων πριν από 10 μέρες περίπου, είπε το εξής: «Η Ελλάδα αντιμετωπίζει από τους μικρότερους κινδύνους σε όλη την Ευρώπη από άποψη επάρκειας εφοδιασμού.» Δεν πρέπει να υποτιμάμε έναν κίνδυνο που ελλοχεύει, ακόμα και αν είναι μικρός ή ακόμα κι αν είναι ο μικρότερος σε όλη την Ευρώπη. Γιατί, καθώς βλέπουμε, δεν υπάρχουν και πολλές λύσεις. Αυτό που υπάρχει στο πλαίσιο του σχεδίου έκτακτης ανάγκης είναι το εξής: στη Ρεβυθούσα υπάρχουν επαρκή αποθέματα LNG για κάποιες μέρες και από εκεί και πέρα θα πρέπει να μπούμε στο κυνήγι του LNG. Μιλάμε σε περίπτωση που κλείσει εντελώς η παροχή φυσικού αερίου. Σε μία τέτοια περίπτωση, το Σχέδιο λέει ότι θα αυξηθεί η παραγωγή των λιγνιτικών μονάδων και ότι 5 από τις 7 μονάδες που αυτή τη στιγμή λειτουργούν με φυσικό αέριο, θα λειτουργήσουν με πετρέλαιο. Ήδη στο πρώτο εξάμηνο του 2022, είχαν αυξηθεί οι ποσότητες του LNG σε 17,3 TWh από κάτω των 12 TWh που ήταν πέρσι5. Άρα η χρήση του LNG για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας αυξήθηκε, αλλά προϋπόθεση για αυτό είναι η επάρκεια LNG στη διεθνή αγορά.
ΚΛ: Οπότε οι βιομηχανικές μονάδες που θα λειτουργήσουν πλέον με πετρέλαιο, στη χειρότερη περίπτωση που η Ρωσία σταματήσει να παρέχει ποσότητες στην Ευρώπη, θα είναι σαν να γυρνούν πίσω στο χρόνο, αφού είχαμε χρησιμοποιήσει το φυσικό αέριο σαν ένα μεταβατικό καύσιμο από τα ορυκτά στις ανανεώσιμες. Και αυτό παραπέμπει πάλι στην ερώτηση για το αν θα επηρεαστούν οι προσπάθειες απανθρακοποίησης. Θα επηρεαστούν πολύ αρνητικά.
Η νέα μονάδα «Πτολεμαΐδα 5» πώς μπορεί να συνεισφέρει;
Τ.Π.: Αυτή θα είναι έτοιμη για δοκιμαστική λειτουργία τον Σεπτέμβριο.
ΚΛ: Βέβαια, ο Σεπτέμβρης είναι δύο μήνες μακριά και τα αποθέματά μας μάς φτάνουν για λίγες μέρες.
Τ.Π.: Ναι, της Ρεβυθούσας. Η νέα μονάδα θα προσθέσει 650 MWh. Στο σύνολο, οι ήδη υπάρχουσες λιγνιτικές μονάδες παράγουν 1850 MWh, ενώ, τον χειμώνα, γύρω στον Ιανουάριο που υπάρχει κορύφωση της ζήτησης σε ενέργεια εδώ στην Ελλάδα λόγω της θέρμανσης, θέλουμε περίπου 9.500MWh τη μέρα. Επίσης, σύμφωνα με τα στοιχεία, θα μπουν σε λειτουργία όλες οι λιγνιτικές μονάδες και μαζί με τις υδροηλεκτρικές μονάδες θα φτάσουμε (ιδανικά) γύρω στις 6000 MWh. Αλλά, μετά υπάρχει ένα υπόλοιπο το οποίο πρέπει να καλυφθεί με ΑΠΕ και LNG6. Οπότε, το Σχέδιο λέει ότι θα γίνουν εκ περιτροπής διακοπές ρεύματος σε περιοχές, σε βιομηχανίες, βέβαια πάντοτε βάζοντας και εμείς ως σε προτεραιότητα κάποιες ζωτικές μονάδες, όπως τα νοσοκομεία, ώστε να έχουν απρόσκοπτη λειτουργία.
Να σου πω, επίσης, ότι μέχρι τις αρχές του Απριλίου του 2022, αυξήθηκε η παραγωγή των ορυχείων μας κατά 50% και αυξήθηκε η συμμετοχή του λιγνίτη στο μείγμα ηλεκτροπαραγωγής σε ποσοστό που τώρα είναι 17%, ενώ πέρσι ήταν 5%. Αλλά, μια πολύ ενδιαφέρουσα δήλωση στελέχους της ΔΕΗ στην Καθημερινή ήταν ότι το να θέσεις σε παραγωγή ξανά κάποιο ορυχείο σημαίνει ότι θα αρχίσεις να σκάβεις σήμερα αλλά θα έχεις αποτέλεσμα μετά από 6-7 μήνες7. Συν ότι οι μονάδες είναι παλιές, γερασμένες και έχουν μεγάλο κίνδυνο βλαβών, και ειδικά στην περίπτωση που το Σχέδιο λέει ότι θα δουλεύουν στο έπακρο των δυνατοτήτων τους.
ΚΛ: Είχα διαβάσει πως ο Πρόεδρος της ΔΕΗ, ο Γ. Αδαμίδης, πρόσθεσε άλλο ένα εμπόδιο, ότι οι προβλέψεις της ΕΕ για μείωση της κατανάλωσης λιγνίτη είχαν αναγκάσει πάνω από 4500 εργολάβους και εργάτες που εξόρυσσαν τον λιγνίτη να φύγουν ή να αλλάξουν πεδίο, οπότε υπάρχουν προβλήματα στην εύρεση εργατικού δυναμικού. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την παρεμπόδιση της λειτουργίας και ατμοηλεκτρικών σταθμών, άρα επηρεάζονται και άλλοι ενεργειακοί κλάδοι.
Τ.Π.: Αυτό μου θυμίζει παλαιότερα όταν μέσω της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής είχαν δοθεί επιδοτήσεις για συγκεκριμένες καλλιέργειες, οπότε στην Ελλάδα θεωρήθηκε «καλό» να σταματήσουμε την καλλιέργεια βαμβακιού, αφού δεν δίνονταν επιδοτήσεις για βαμβάκι και δίνονταν για άλλα προϊόντα, επομένως σταματήσαμε να παράγουμε βαμβάκι, ενώ είχαμε από τα καλύτερα βαμβάκια. Έτσι έχουμε βρεθεί να μην έχουμε βαμβάκι και να εισάγουμε. Καταστράφηκε ουσιαστικά αυτός ο κλάδος.
Μιας και συζητάμε για την Ελλάδα, έχει συμβεί και το εξής. Μέχρι πρότινος, εισήγαμε ποσότητες ρεύματος από την Ιταλία και καλύπταμε το ενεργειακό έλλειμά μας, διότι ήταν πολύ πιο φθηνό από το να το παράγουμε μόνοι μας. Εδώ και λίγο καιρό, όμως, αντί για εισαγωγέας, είμαστε πλέον εξαγωγέας ηλεκτρικής ενέργειας, άλλαξαν τα δεδομένα. Δεν είναι απαραίτητα καλό, οικονομικά ίσως είναι καλό. Σε επίπεδο Ε.Ε., είναι υποχρέωση της χώρας που έχει το φθηνότερο ρεύμα να το παρέχει στην άλλη χώρα, άρα εμείς ουσιαστικά υποχρεωνόμαστε να στέλνουμε το ρεύμα στην Ιταλία για να καλύψει τις δικές της ανάγκες και δεν μπορούμε να σταματήσουμε να το κάνουμε αυτό όποτε θέλουμε προκειμένου να δημιουργήσουμε αποθέματα. Πρέπει να συνεχίσουμε να το κάνουμε. Οπότε, συμβάλλει αυτό στην έλλειψη αποθεμάτων. Η μόνη περίπτωση που θα μπορούσε κάποιο κράτος-μέλος να επικληθεί εξαίρεση είναι σε περίπτωση κρίσης, που θα δείξει ότι έχει αξιοποιήσει κάθε άλλη δυνατότητα και παρόλα αυτά δεν μπορεί να τα καταφέρει. Μόνο τότε θα μπορούσε να δοθεί έγκριση και να σταματήσει η εξαγωγή ρεύματος προς το άλλο κράτος-μέλος.
ΚΛ: Πότε μπορεί να αλλάξει αυτή η ισορροπία; Είναι μέχρι τη λήξη ενός συμβολαίου;
Τ.Π.: Αφορά τις τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος στις δύο χώρες. Αν γυρίσει ανάποδα ο συσχετισμός, θα ξαναγίνουν εισαγωγές.
ΚΛ: Αυτό, λοιπόν, εξαρτάται από τη δύναμη της αγοράς, δεν εξαρτάται από τα κράτη-μέλη.
Τ.Π.: Μπράβο. Υπάρχει αυτή η, θα τη χαρακτηρίσω παράλογη, ισορροπία στο ευρωπαϊκό σύστημα διανομής ενέργειας και το θέμα είναι ποιος θα τολμήσει πρώτος να παραβιάσει αυτόν τον κανόνα και θα πει ότι δεν υπολογίζει τις κυρώσεις από την Ένωση και θα τον παραβιάσει για να εξασφαλίσει την επιβίωσή του. Γι’ αυτό μου ήρθε ο χαρακτηρισμός «ενεργειακό survivor».
ΚΛ: Η Ελλάδα έχει επικοινωνία με κάποιον προμηθευτή που θα μπορέσει να μας εξασφαλίσει ποσότητες αντί της Ρωσίας, με τις οποίες θα αντισταθμίσουμε το 40% της εξάρτησης που έχουμε ή θα μειώσουμε την εξάρτησή μας;
Τ.Π.: Προμηθευόμαστε φυσικό αέριο (εκτός από τη Ρωσία) από το Αζερμπαϊτζάν μέσω του TAP, ενώ LNG προμηθευόμαστε από ΗΠΑ, Κατάρ και Αλγερία.
ΚΛ: Η τελευταία μου ερώτηση διευρύνει αρκετά το πεδίο της συζήτησης. Είναι μία μακρύτερη συνέπεια του πολέμου, που τελικά μας επηρεάζει. Στην τελευταία μας συζήτηση, ορίσαμε την έννοια της ενεργειακής ασφάλειας. Από ποιους άλλους παράγοντες θα λέγατε πως απειλείται η ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ, πέραν της μείωσης ρωσικών αποθεμάτων; Θα ήταν σωστό να συμπεριλάβουμε σε αυτούς την παράμετρο του food security, ως σχετική και άρρηκτα συνδεδεμένη με το ζήτημα που συζητάμε;
Τ.Π.: Το πρώτο που απειλεί την ενεργειακή μας ασφάλεια είναι η βραδύτητα των κινήσεων και της αντίδρασής μας και η έλλειψη ευελιξίας, αλλά και η μόνιμη απαίτηση για ικανοποίηση των αναγκών και των συμφερόντων όλων των κρατών-μελών. Αφού υπάρχουν κράτη-μέλη, δεν μπορεί να γίνει αλλιώς, αλλά αυτό πάρα πολλές φορές ανά τις δεκαετίες έχει αποδειχτεί ότι μειώνει την ικανότητα ανταπόκρισης/αντίδρασης της ΕΕ. Μιας και μιλάμε για ασφάλεια, είναι εντυπωσιακό ότι στη Γερμανία υπάρχει νέος ενεργειακός νόμος, ο οποίος μάλιστα πέρασε εσπευσμένα και ο οποίος μεταξύ άλλων προβλέπει αύξηση του μεριδίου του λιθάνθρακα και του πετρελαίου, αλλά και των ΑΠΕ. Και το αξιοσημείωτο είναι ότι οι ΑΠΕ θεωρούνται υποδομές εθνικής ασφαλείας, το οποίο είναι πολύ ωραίο επιστημονικά, για τη βιβλιογραφία, γιατί επιβεβαιώνει πράγματα που έχουμε συζητήσει και στο αμφιθέατρο και που έχω αναφέρει τόσο στη διατριβή μου όσο και σε εργασίες μου, ότι δηλαδή το τι ασφαλειοποιείται κάθε φορά και το τι αποτελεί αντικείμενο ασφαλείας εξαρτάται από τις καταστάσεις, από το τι απειλείται. Οπότε, βλέπουμε ξαφνικά ότι οι ΑΠΕ θεωρούνται αντικείμενο εθνικής ασφαλείας επίσημα, κάτι που δεν υπήρχε προηγουμένως.
Όσον αφορά την επισιτιστική ασφάλεια (food security), σίγουρα η ενεργειακή κρίση επηρεάζει τον τομέα των τροφίμων, κατ’ αρχάς το κομμάτι της καλλιέργειας, όχι μόνο επειδή χρειάζεσαι ενέργεια για να παράγεις στο χωράφι, για να χρησιμοποιείς μηχανήματα, για τα λιπάσματα (που αποτελούν βιομηχανία εντάσεως ενέργειας), για τις ανάγκες, λοιπόν, παραγωγής τροφίμων στο χωράφι, αλλά και επειδή χρειάζεσαι ενέργεια και για την επεξεργασία της πρώτης ύλης στα εργοστάσια, σε δεύτερο επίπεδο. Από εκεί και πέρα, επηρεάζεται και ο τομέας των εξαγωγών τους, καθότι για να μεταφερθούν, χρειάζεται ένα δίκτυο διανομής, το οποίο βασίζεται εκτός των άλλων και σε μεταφορικά μέσα, τα οποία με τη σειρά τους κινούνται είτε με φυσικό αέριο, είτε με πετρέλαιο και παράγωγά του, αλλά ακόμα και με ηλεκτρισμό να κινούνται, και πάλι επηρεάζονται από την άνοδο των τιμών, άρα μπορεί να υπάρχει αντίκτυπος και σε αυτό το κομμάτι.
ΚΛ: Επομένως, ο πόλεμος αποκαλύπτει ξεκάθαρα τις συνέπειες της εξάρτησης, τόσο από τις εισαγωγές, όσο και από τα ορυκτά καύσιμα, που έχουν οδηγήσει την ΕΕ σε ενεργειακό συναγερμό. Το παράδοξο είναι πως η ΕΕ βρίσκεται ήδη σε τροχιά απεξάρτησης από τα ρωσικά καύσιμα πολύ πριν την εισβολή, όμως οι ευρωπαϊκές οικονομίες φοβούνται μήπως χάσουν το ρωσικό φυσικό αέριο πολύ νωρίτερα απ’ ό,τι θα ήθελαν ή προγραμμάτιζαν, αφού δεν είναι επαρκώς προετοιμασμένες από άποψη αποθεμάτων. Οπότε, φαίνεται να υπάρχει ένα «πάτημα» για την επίτευξη του στόχου απεξάρτησης από τα ρωσικά καύσιμα και τη Ρωσία που είναι αναξιόπιστος προμηθευτής, όμως η ΕΕ δεν είναι έτοιμη για να αδράξει την ευκαιρία.
Μία καλή απάντηση στις ενεργειακές προκλήσεις της Ευρώπης, αλλά και της χώρας μας, είναι η ενεργειακή ανεξαρτησία και η αξιοποίηση των εγχώριων αποθεμάτων. Ο ενεργειακός πλούτος της Ελλάδας είναι, ως επί το πλείστoν, ο άνεμος και ο ήλιος. Μπορούμε να αξιοποιήσουμε την ηλιακή και την αιολική ενέργεια, καθώς και τη γεωθερμία και τις σπάνιες γαίες. Εφόσον και από τις δύο πλευρές υπάρχει μεγάλο κόστος, τόσο από την εξόρυξη μιας καινούριας πρώτης ύλης, όσο και από την απεξάρτηση από τα ρωσικά καύσιμα, ίσως είναι μία καλή ευκαιρία να ζυγίσουμε τις ευκαιρίες και να στραφούμε προς την πιο συμφέρουσα πηγή.
Τ.Π.: Θέλω να πιαστώ από μία λέξη που είπες, ότι τώρα τα κράτη έχουν πάτημα ώστε να προχωρήσουν πλήρως στην απεξάρτηση. Γιατί, έπρεπε να υπάρχει κάποιο πάτημα για να το κάνουν αυτό νωρίτερα; Η σκέψη μου είναι η εξής: δεν είναι ότι υπάρχει μία διαπροσωπική σχέση σε επίπεδο κρατών ώστε να φοβάσαι μην παρεξηγηθεί η απέναντι πλευρά. Είσαι κράτος, αγοράζεις από τη Ρωσία ή από οποιονδήποτε, παράλληλα έχεις κάθε δικαίωμα ως κυρίαρχο κράτος, εκτός αν σε περιορίζει κάτι σε επίπεδο ΕΕ, το οποίο και πάλι σηκώνει κουβέντα, να προχωρήσεις σε ένα σχέδιο Β. Οφείλεις να το κάνεις, στο πλαίσιο της διαφύλαξης των εθνικών συμφερόντων και της επιβίωσης του κράτους.
ΚΛ: Παρόλα αυτά, δεν υπήρχε άλλος προμηθευτής. Υπάρχει το ενδεχόμενο να ήθελαν να απεξαρτηθούν αλλά να μην ήξεραν πού να στραφούν;
Τ.Π.: Για το συγκεκριμένο αγαθό (το φυσικό αέριο), ναι, αλλά συζητάμε και για ΑΠΕ. Αυτές υπήρχαν.
ΚΛ: Άρα ήταν αμέλεια, πολιτική ολιγωρία;
Τ.Π.: Ίσως ήταν ένας καθησυχασμός, ίσως να υπήρχε το σκεπτικό ότι δεν υπάρχει κάτι που να δείχνει ότι άμεσα πρέπει να κινηθούμε, άρα θα το κάνουμε σιγά σιγά, με τον καλύτερο τρόπο, αφού θέλουμε κορυφαία ποιότητα και κορυφαίο αποτέλεσμα. Ότι θα το πάμε σιγά σιγά με τη συζήτηση. Και έρχεται μία μέρα που έπρεπε να το είχες κάνει χθες.
ΚΛ: Σίγουρα δεν υπήρχε προετοιμασία από το 2014, που είχε ξεκινήσει η κρίση. Μπορεί να έχουν αυξηθεί οι ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα της χώρας μας και ευρωπαϊκά, υπάρχουν κάποιες χώρες, όπως η Νορβηγία, που βασίζονται στον ανανεώσιμο ενεργειακό τους πλούτο, παρόλα αυτά, δεν υπάρχει μία εξέλιξη που μπορεί να εγγυηθεί την ενεργειακή μας ασφάλεια. Στην ίδια κατάσταση που ήμασταν, είμαστε και τώρα.
Τ.Π.: Ο ένας μετράει μέρες, ο άλλος μετράει μήνες. Και ίσως δεν υπάρχει και η κουλτούρα σε μερικά κράτη, τουλάχιστον στην Ελλάδα. Είπες για το 2014, αν θυμάμαι καλά, ήταν τότε που απαγορεύτηκαν οι εξαγωγές τροφίμων προς τη Ρωσία, άλλος ένας μεγάλος τομέας στον οποίο παρουσιάζει αδυναμία. Θυμάμαι τότε που απαγορεύτηκαν οι εξαγωγές (από την Ε.Ε. προς τη Ρωσία), ότι στην Ελλάδα, επειδή έμειναν αρκετές ποσότητες απούλητες στους γεωργούς, άρχισαν να πετούν τα προϊόντα στο δρόμο. Αυτό δεν το κάνεις. Τα κρατάς, τα αποθηκεύεις για να έχεις πλεόνασμα εσύ, ή κοιτάς να τα διοχετεύσεις σε άλλες αγορές. Οπότε, θεωρώ ότι δεν υπάρχει η κουλτούρα, τουλάχιστον στην Ελλάδα ότι «ό,τι μου περισσεύει θα το αποταμιεύσω/αποθηκεύσω».
ΚΛ: Και επίσης βλέπουμε ότι παίρνουμε πρωτοβουλίες αλλά όχι με άμεση εφαρμογή.
Τ.Π.: Παίρνουμε, επίσης, πολύ αργά την πρωτοβουλία. Δεν περιμένεις τώρα, τη δεύτερη φορά που κλείνει ο αγωγός για συντήρηση (εντός και εκτός εισαγωγικών), να πάρεις την πρωτοβουλία. Γιατί δεν την πήρες την πρώτη φορά; Γιατί δεν την πήρες μόλις ξεκίνησε η κατάσταση, δεδομένου ότι έχεις δείγματα και το 2006 και το 2009, πάλι με ελάττωση ποσοτήτων και κλείσιμο στρόφιγγας. Είπαμε και στην πρώτη συζήτηση, δεν φαίνεται να μπλοφάρει η Ρωσία, δεν φαίνεται να ρίχνει απλώς μία απειλή στο τραπέζι για να υπάρχει.
ΚΛ: Ακόμα κι αν φαίνεται παράλογο για την οικονομία της χώρας. Αλλά, αν ήξερε ότι θα ήταν ο μεγάλος χαμένος, δεν θα έκανε αυτή την κίνηση. Βέβαια, έχει ήδη δεχτεί πολύ μεγάλο πλήγμα στην οικονομία.
Τ.Π.: Ή δεν έχεις απώλειες για να κάνεις κάτι τέτοιο, ή έχεις πολύ μικρές απώλειες συγκριτικά με το όφελός σου. Ή λειτουργείς παράλογα. Θέλω να πιστεύω ότι είναι σε ένα από τα δύο πρώτα.
ΚΛ: Νομίζω ότι θα είναι δύσκολος ο χειμώνας γενικά αλλά και για την Ελλάδα, γιατί δεν ξέρουμε σε τι βαθμό θα μπορέσει να αντεπεξέλθει.
Τ.Π.: Το μόνο που μας σώζει, σαν χώρα, είναι ξανά ο ήλιος και η γεωγραφική μας θέση, χάρη στην οποία δεν έχουμε πολλούς μήνες βαρύ χειμώνα.
ΚΛ: Δρ Παναγοπούλου, σας ευχαριστώ πολύ για άλλη μία φορά και ελπίζω όλα όσα συζητήσαμε να μην επαληθευτούν, αν και αισθάνομαι πως θα έχουμε υλικό και για μία τρίτη συζήτηση!
Τ.Π.: Ελπίζουμε να επαληθευτούν για τη διατήρηση του επιστημονικού μας κύρους (γέλια) αλλά παράλληλα το απευχόμαστε, για το καλό όλων μας. Σε κάθε περίπτωση, ευχόμαστε να αυξηθεί η ταχύτητα ανταπόκρισης σε κρίσεις. Και εγώ ευχαριστώ, και εσένα, και τον Όμιλο, για αυτή τη δεύτερη συζήτηση και αναμένουμε να δούμε τα γεγονότα και τις εξελίξεις. Θα χαρώ να τα πούμε και σε μία επόμενη συζήτηση!
Πηγές
1. REPowerEU: οικονομικά προσιτή, εξασφαλισμένη και βιώσιμη ενέργεια για την Ευρώπη. (2022). Ευρωπαική Επιτροπή. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal/repowereu-affordable-secure-and-sustainable-energy-europe_el
2. Ρωσία: Πώς κερδίζει από το πετρέλαιο παρά τους περιορισμούς. (2022). Naftemporiki. Διαθέσιμο σε: https://www.naftemporiki.gr/finance/story/1881616/rosia-pos-kerdizei-apo-to-petrelaio-para-tous-periorismous
3. Όσα πρέπει να ξέρετε για το εμπάργκο στο ρωσικό πετρέλαιο: Πώς θα επηρεαστούν οι Ευρωπαίοι καταναλωτές – Οι συνέπειες για τη Μόσχα. (2022). Έθνος. Διαθέσιμο σε: https://www.ethnos.gr/World/article/210369/osaprepeinaxeretegiatoempargkostorosikopetrelaioposthaephreastoynoieyropaioikatanalotesoisynepeiesgiathmosxa
4.-6. Μπερσή, Ε., Λιάγγου, Χ., Κουναλάκη, Ξ. (2022). Η ζωή χωρίς το ρωσικό αέριο. Η Καθημερινή. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/world/561948709/i-zoi-choris-to-rosiko-aerio/
7. Λιάγγου, Χ. (2022). Λιγνίτης: Επιστροφή στο «εθνικό» καύσιμο για να μειωθούν οι τιμές ρεύματος. Η Καθημερινή. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/economy/561953974/lignitis-epistrofi-sto-ethniko-kaysimo-gia-na-meiothoyn-oi-times-reymatos/