Γράφει η Άννα Σαράκη
Οι σχέσεις της Ελλάδας με την Τουρκία ενίοτε υπήρξαν καλές ενώ αρκετές φορές θυελλώδης. Γι’ αυτό το λόγο δεν ήταν λίγες οι φορές που οι δύο αυτές χώρες έφτασαν σχεδόν στο σημείο της πολεμικής σύγκρουσης, με πιο πρόσφατη την κρίση των Ιμίων (1996). Παρόλα αυτά βλέπουμε ότι η Ελλάδα και η Τουρκία συνεχίζουν να προσπαθούν να λύσουν τις διαφορές τους μέσω στενών διπλωματικών συζητήσεων . Ορισμένες διαφορές έχουν βρει την λύση τους, ενώ κάποιες άλλες ακόμη και σήμερα «πασχίζουν» να βρουν μία κοινή λύση. Αναμφισβήτητα οι διαφορές που έχουν τα δυο αυτά κράτη είναι πολλές, εν προκειμένω όμως θα γίνει μια εκτενής αναφορά στο θέμα της οριοθετήσεως της Υφαλοκρηπίδας και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) και με ποιόν τρόπο αντιμετωπίζει το κάθε κράτος τα ζητήματα αυτά. Προτού όμως προχωρήσουμε πιο βαθιά στις απόψεις της Αθήνας και της Άγκυρας, θα πρέπει να γίνει μία απόπειρα ορισμού αυτών των δύο όρων, οι οποίοι πολλές φορές βρίσκονται σε εννοιολογική σύγχυση.
Σύμφωνα λοιπόν με το άρθρο 76.1 της Συμβάσεως της Θάλασσας (1982), η υφαλοκρηπίδα αποτελείται από το θαλάσσιο βυθό και το υπέδαφος πέραν από τα χωρικά ύδατα. Πιο συγκεκριμένα, εκτείνεται σε απόσταση 200 ναυτικών μιλίων από τις γραμμές βάσεως από τις οποίες μετρούνται τα χωρικά ύδατα ή σε όλη την έκταση της φυσικής προεκτάσεως του χερσαίου εδάφους, εφόσον το υφαλοπλαίσιο έχει έκταση μεγαλύτερη των 200 ν.μ. . Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι η υφαλοκρηπίδα της Ελλάδας ξεκινά εκεί όπου τελειώνουν τα ελληνικά χωρικά ύδατα (δηλαδή στα 6 ναυτικά μίλια). Ο τρόπος όμως με τον οποίο είναι διαμορφωμένη η Μεσόγειος, στα γειτονικά κράτη οι αποστάσεις είναι σχετικά περιορισμένες και γι’ αυτό στην περίπτωση της Ελλάδας δεν μπορεί να εφαρμοστεί το κριτήριο του υφαλοπλαισίου .
Όσον αφορά στην ΑΟΖ, με την υπογραφή της σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας καθιερώθηκε το καθεστώς της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, η οποία εκτείνεται 200 ναυτικά μίλια από τις ακτές του παράκτιου κράτους. Σε αντίθεση όμως με την υφαλοκρηπίδα εκτός από τον βυθό και το υπέδαφος , περιλαμβάνει επίσης τους φυσικούς πόρους των υπερκείμενων του βυθού υδάτων, καθώς επίσης την οικονομική εξερεύνηση, εκμετάλλευση αλλά και προστασία της από το κράτος. Επιπλέον, πρέπει να τονισθεί ότι τα δικαιώματα και οι δικαιοδοσίες ενός κράτους επί της ΑΟΖ αποκτώνται μόνο όταν το κράτος κηρύξει ρητώς (ipso jure) την συγκεκριμένη θαλάσσια ζώνη. Αντιθέτως τα δικαιώματα επί υφαλοκρηπίδας είναι εξ υπαρχής (ab initio) και αυτοδικαίως (ipso facto).
Εφόσον, λοιπόν, έγινε μια προσπάθεια κατανόησης αυτών των δύο όρων , συνεχίζοντας θα γίνει λόγος για τις θέσεις Ελλάδας-Τουρκίας περί της οριοθετήσεως Υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ στο Αιγαίο. Πιο συγκεκριμένα, η Ελλάδα υποστηρίζει πως ο κανόνας οριοθετήσεως είναι η αρχή της ίσης απόστασης, ενώ η Τουρκία υποστηρίζει ότι εκείνη θα προκύψει μέσα από συμφωνία των κρατών καθώς το Αιγαίο αποτελεί ειδική περίπτωση. Ο λόγος που η Άγκυρα προτείνει αυτόν τον τρόπο είναι γιατί στο Αιγαίο η θάλασσα έχει ένα ημίκλειστο χαρακτήρα και ότι τα νησιά αποτελούν φυσική προέκταση της Ανατολίας. Ως εκ τούτου για την τουρκική πλευρά, εκείνα δεν έχουν Υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ .
Ωστόσο όσον αφορά στα νησιά, η Αθήνα εφαρμόζει την Σύμβαση της Γενεύης, η οποία προβλέπει ότι τα νησιά έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ όπως και τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας ( Άρθρο 121, UNCLOS 1982). Επιπλέον, το όριο της Υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ με βάση την ελληνική πλευρά , θα πρέπει να χαραχθεί λαμβάνοντας υπόψιν τις ηπειρωτικές και τις νησιωτικές ακτές του παράκτιου κράτους. Η τούρκικη πλευρά όμως τονίζει ότι πρέπει να ληφθούν υπόψιν μόνο οι ηπειρωτικές ακτές.
Σύμφωνα λοιπόν με τα παραπάνω βλέπουμε ότι στην επιχειρηματολογία της η Τουρκία περί οριοθετήσεως αυτών των θαλάσσιων ζωνών , έχει χρησιμοποιήσει επιλεκτικά το άρθρο 6 της Συμβάσεως της Γενεύης , το οποίο ορίζει ότι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ γίνεται με βάση το κριτήριο της ίσης αποστάσεως εκτός αν υπάρχουν ειδικές περιστάσεις στην περιοχή. Στην περίπτωση αυτή τότε θα πρέπει θα γειτονικά θαλάσσια κράτη να βρουν λύση μεταξύ τους μέσω διμερών συζητήσεων. Η Άγκυρα, όμως, αυθαιρέτως ερμήνευσε την παρουσία των νησιών και την ημίκλειστη φύση του Αιγαίου ως ειδικές περιστάσεις. Γι’ αυτό και κρίνεται αναγκαίο να μην εφαρμοστούν οι γενικοί κανόνες του διεθνούς δικαίου αλλά οι ειδικότερες ρυθμίσεις για τις θαλάσσιες ζώνες .
Υπάρχει όμως ένα πολύ σημαντικό στοιχείο που διαφεύγει της τούρκικης πλευράς. Εν αντιθέσει με την περίπτωση της ΑΟΖ η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας δεν επηρεάζεται από οποιοδήποτε φυσικό γεγονός που μπορεί να υπάρχει στην περιοχή. Συνεπώς, είναι αφελές εκ μέρους της Τουρκίας να χρησιμοποιεί αυτό το επιχείρημα. Προφανώς με την στάση της αυτή η Άγκυρα προσπαθεί όσο το δυνατόν περισσότερο να περιορίσει την ελληνική παρουσία στις θάλασσες του Αιγαίου και να αυξήσει τη δική της.
Επομένως, με βεβαιότητα μπορεί να ειπωθεί πως η Ελλάδα από μέρους της δεν πρέπει να παραχωρήσει κανένα κυριαρχικό της δικαίωμα, αποφεύγοντας επικοινωνιακούς λεονταρισμούς . Οφείλει να δείξει στην Τουρκία ότι είναι παρούσα με ίσους όρους χωρίς να δημιουργεί οποιοδήποτε αίσθημα κατωτερότητας στη γείτονα χώρα. Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί με την έντονη διπλωματική και συστηματική προετοιμασία της ώστε να οικοδομήσει μια συμμαχία με θαλάσσια γειτονικά κράτη που έχουν τα ίδια συμφέροντα και να ενισχύσει περαιτέρω και αποτελεσματικά τις Ένοπλες Δυνάμεις στο θαλάσσιο χώρο και σύνορα της.
Βιβλιογραφία
Συρίγος Άγγελος Μ. , Ελληνοτουρκικές σχέσεις (Μέρος Γ, 3. Η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου), Πατάκης, Αθήνα 2015
Κωνσταντίνος Λουκόπουλος, Αποκωδικοποιώντας ΑΟΖ και Υφαλοκρηπίδα, Liberal, 8 Οκτωβρίου 2018. Διαθέσιμο σε : https://www.liberal.gr/diplomacy/apokodikopoiontasaoz-kai-yfalokripida/223070
Πάνος Θεωδωρίδης, Άλλο ΑΟΖ, άλλο υφαλοκρηπίδα, άλλο χωρικά ύδατα…, Έθνος, 14 Μαΐου 2019, διαθέσιμο σε: https://www.ethnos.gr/apopseis/38563_allo-aoz-allo-yfalokripida-allo-horika-ydata
Γιώργος Κοκκόλης, Tι ακριβώς μας χωρίζει με την Τουρκία;,iefimerida, 3 Απριλίου 2012, διαθέσιμο σε: https://www.iefimerida.gr/news/44319/t%CE%B9-%CE%B1%CE%BA%CF%81%CE%B9%CE%B2%CF%8E%CF%82-%CE%BC%CE%B1%CF%82-%CF%87%CF%89%CF%81%CE%AF%CE%B6%CE%B5%CE%B9-%CE%BC%CE%B5-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BA%CE%AF%CE%B1
Πέτρος Ι. Μηλιαράκη, Το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας –με αναφορά στην ΑΟΖ: Καταψήφισαν ΗΠΑ, Τουρκία, Βενεζουέλα και Ισραήλ…, Hellas Journal, 4 Αυγούστου 2017, διαθέσιμο σε: https://hellasjournal.com/2017/08/to-diethnes-dikeo-tis-thalassas-me-anafora-stin-aoz-katapsifisan-ipa-tourkia-venezouela-ke-israil/
Πέτρος Σιούσιουρας, Τα τουρκικά παιχνίδια με το Δίκαιο της Θάλασσας, Foreign Affairs The Hellenic Edition, 19 Απριλίου 2018, διαθέσιμο σε: https://www.foreignaffairs.gr/articles/71740/petros-sioysioyras/ta-toyrkika-paixnidia-me-to-dikaio-tis-thalassas?page=show
Πηγή εικόνας: Πάρις Καρβουνόπουλος, Επιστολή απάντηση στην Τουρκία κατέθεσε η Ελλά στον ΟΗΕ για υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, Millitaire News, 27 Μαΐου 2017, διαθέσιμο σε: https://www.militaire.gr/%CE%B5%CF%80%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BB%CE%AE-%CE%B1%CF%80%CE%AC%CE%BD%CF%84%CE%B7%CF%83%CE%B7-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BA%CE%AF%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%AD%CE%B8/