Γράφει ο Τζάμπα Καπλανισβίλι
Μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου αποτελούσε μέρος του εσωτερικού δικαίου των κρατών. Το πρώτο Διεθνές Κείμενο, το οποίο σήμανε την διεθνή προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου, υιοθετήθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η οποία ψηφίστηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, στις 10 Δεκεμβρίου 1948. Παρόλα Αυτά, θα πρέπει να τονιστεί πως η Οικουμενική Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων δεν είναι νομικά δεσμευτική και επομένως δεν δημιουργεί έννομες συνέπειες και αποτελέσματα. Με άλλα λόγια, βασίζεται στην αρχή της καλής θελήσεως (pacta sunt servanda), όπως κάθε άλλη διεθνής σύμβαση.
Το κύριο ερώτημα όμως που προκύπτει, είναι κατά πόσο η προστασία των ανθρωπίνων αυτών δικαιωμάτων είναι αποτελεσματική. Εφόσον, υπάρχουν μηχανισμοί προστασίας, για ποιόν λόγο ακόμη υπάρχουν παραβάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων ; Το παρόν κείμενο σαν στόχο έχει να αναλύσει δύο από τους λόγους αυτούς. Ο πρώτος σχετίζεται με την ίδια την φύση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και ο δεύτερος αναφέρεται στο υποκείμενο του διεθνούς δικαίου, το κράτος και την εθνική του κυριαρχία.
Τα ανθρώπινα δικαιώματα, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης εξέλιξης, καθώς όπως έχει αποδειχθεί από την ίδια την ιστορία τους, δεν δόθηκαν a priori στους ανθρώπους, αλλά υπήρξε μια σταδιακή πορεία για την κατοχύρωσή τους. Καταρχήν, προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα την ύπαρξή τους, αλλά και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, θα πρέπει να μπορέσουμε να εμπεδώσουμε την σύνδεσή τους, με το διεθνές δίκαιο. Από τη μια πλευρά, το διεθνές δίκαιο είναι το δίκαιο, το οποίο έχει θεσπιστεί και δημιουργηθεί, από τα ίδια τα κράτη, και αποδέκτες του, είναι και πάλι τα ίδια τα κράτη. Με άλλα λόγια, δημιουργήθηκε, από, μεταξύ και για, τα ίδια τα κράτη. Από την άλλη πλευρά, τα διεθνής ανθρώπινα δικαιώματα, τα οποία είναι μέρος και παρακλάδι του διεθνούς δικαίου, έχουν δημιουργηθεί από και μεταξύ των κρατών, αλλά βρίσκουν ως αποδέκτες του, τους ίδιους τους ανθρώπους. Τα κράτη λοιπόν, έχουν την υποχρέωση να σέβονται, να προστατεύουν και να εκπληρώνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Όπως επισημάνθηκε και παραπάνω, σημείο εκκίνησης της πάλης κατά των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ορίζεται η υιοθέτηση της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (1948). Ωστόσο, το ίδιο το καταστατικό του ΟΗΕ, αναφέρει στο άρθρο 55, πως ένας από τους σκοπούς του οργανισμού είναι να ευνοήσει και να προωθήσει τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών για όλους, χωρίς διάκριση φυλής, φύλου, γλώσσας ή θρησκείας. Επιπλέον, το άρθρο 56 αναφέρει πως και τα κράτη μέλη έχουν την υποχρέωση να ενεργούν για την επίτευξη των σκοπών που αναφέρονται στο άρθρο 55. Το ίδιο το καταστατικό όμως, περιλάμβανε και ένα ακόμη το άρθρο το οποίο συνδυαστικά με τα παραπάνω άρθρα, δημιουργεί ερμηνευτικά προβλήματα. Το άρθρο 2 παράγραφος 7, αναφέρει πως τίποτα δεν δίνει το δικαίωμα στον οργανισμό να επέμβει σε ζητήματα που ανήκουν ουσιαστικά στην εσωτερική δικαιοδοσία οποιουδήποτε κράτους-μέλους. Συνεπώς γίνεται ξεκάθαρο, πως το γεγονός πως ο ΟΗΕ περιέλαβε το άρθρο 2, παράγραφος 7, ήθελε να υπερασπίσει και να προφυλάξει την εθνική κυριαρχία των κρατών.
Με άλλα λόγια, ο ΟΗΕ δεν μπορεί να παρέμβει στις εσωτερικές υποθέσεις ενός κράτους, λόγω του άρθρου 2 παράγραφος 7 του καταστατικού. Βέβαια, το παραπάνω δεν ισχύει στις αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας, οι οποίες είναι δεσμευτικές. Η έννοια της εθνικής κυριαρχίας στο Διεθνές Δίκαιο, θεωρείται αυτονόητη, αφού στην ουσία κανείς δε μπορεί να παρέμβει στις εσωτερικές υποθέσεις ενός αναγνωρισμένου κράτους..
Επί πρόσθετα, αρκετές φορές οι φερόμενες παραβιάσεις, μπορεί ηθικά να παραπέμπουν σε παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά νομικά ίσως να μην θεωρούνται καν παραβιάσεις. Αυτό συμβαίνει, λόγω της φύσης των διαφόρων ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως προς τη κατηγοριοποίησή τους. Με άλλα λόγια, κάποιες φορές και υπό ορισμένες προϋποθέσεις, η ενδεδειγμένη παραβίαση δύναται να μην θεωρείται παραβίαση και να δικαιολογείται, τουλάχιστον νομικά.
Σύμφωνα με τον ακαδημαϊκό Andrew Legg, διακρίνονται 4 κατηγορίες ανθρωπίνων δικαιωμάτων: απόλυτα (absolute) δικαιώματα, δυναμικά (strong) δικαιώματα, επιφυλασσόμενα (qualified) δικαιώματα και αδύναμα (weak) δικαιώματα.
Το δικαίωμα στη ζωή και το δικαίωμα κατά των βασανιστηρίων, είναι από τα δικαιώματα τα οποία θεωρούνται ως απόλυτα. To ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους έγκειται στο γεγονός πως ακόμη και σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, δεν επιδέχονται οποιαδήποτε αναστολή. Ειδικά το δικαίωμα στη ζωή, έχει θεωρηθεί από την Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, ως «το ανώτατο ανθρώπινο δικαίωμα». Ωστόσο αναφορικά με το δικαίωμα κατά των βασανιστηρίων, των απάνθρωπων και εξευτελιστικών μεταχειρίσεων, τα Διεθνή Δικαστήρια, έχουν την δυνατότητα, να εξετάζουν της επακριβή εννοιολογική σημασία των δικαιωμάτων αυτών, έτσι ώστε να καθίσταται σαφές, εάν υπήρξε κάποια παραβίαση τους από το εκάστοτε υποκείμενο της διεθνούς κοινωνίας. Το παραπάνω, παραπέμπει στο γεγονός πως ακόμη και το απόλυτο δικαίωμα κατά των βασανιστηρίων, ενδέχεται να περιορίζεται λόγω του «περιθωρίου εκτιμήσεως», το οποίο ενδέχεται να υιοθετεί κάποιο Διεθνές Δικαστήριο, όπως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Τα δυναμικά δικαιώματα περιλαμβάνουν, το δικαίωμα στη δίκαιη δίκη, την ελευθερία και άλλα δικαιώματα τα οποία το κάθε κράτος έχει τη δυνατότητα να αναστέλλει τη προστασία τους. Η αναστολή αυτή βέβαια, επιτρέπεται υπό ορισμένες προϋποθέσεις. To πιο σύνηθες παράδειγμα, σχετίζεται με το δικαίωμα στην ελευθερία, το οποίο όμως ενδέχεται να περιοριστεί η προστασία του, όταν η στέρησή λαμβάνει χώρα με βάση την εθνική νομοθεσία. Επομένως, μπορούν να υπάρξουν αρκετοί περιορισμοί σε αυτό το δικαίωμα, διότι όταν η στέρηση της ελευθερίας συμβαίνει σε νόμιμα πλαίσια, το δικαίωμα αυτό δεν δύναται να επηρεάσει τις νομοθεσίες τις οποίες δικαιολογούν παρεμβάσεις στην ελευθερία. Με άλλα λόγια, οι νομικοί λόγοι οι οποίοι δικαιολογούν στέρηση της ελευθερίας, διαφοροποιούνται από κράτος σε κράτος.
Τα επιφυλασσόμενα δικαιώματα περιλαμβάνουν το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή και της ελευθερίας έκφρασης του λόγου. Ειδικότερα, όσον αφορά το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή, η παρέμβαση από το κράτος δύναται να δικαιολογηθεί είτε εάν τα δημόσια όργανα λειτουργούν με βάση προβλεπόμενες νομοθεσίες, είτε εάν υπάρχει ζήτημα δημοσίας ασφάλειας ή δημόσιας υγείας. Για παράδειγμα, οι κοινωνικές υπηρεσίες έχουν τη δυνατότητα υπό ορισμένες προϋποθέσεις να επέμβουν στην ιδιωτική ζωή και να απομακρύνουν ένα παιδί το οποίο βρίσκεται σε κίνδυνο. Επιπλέον, μπορεί η ελευθερία λόγου να θεωρείται ανθρώπινο κατοχυρωμένο δικαίωμα, αλλά το ΕΔΔΑ στη περίπτωση Pastors v Γερμανίας, έκρινε πως η άρνηση του Ολοκαυτώματος των Εβραίων, δεν προστατεύεται από το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ (ελευθερία λόγου).
Η κατηγορία των αδύναμων δικαιωμάτων, περιλαμβάνουν δικαιώματα τα οποία μπορούν να περιοριστούν , όπως το δικαίωμα στην ιδιοκτησία και της πρόσβασης στην εκπαίδευση. Στην ουσία πρόκειται για δικαιώματα τα οποία μπορούν να περιοριστούν σημαντικά, δίνοντας στο κράτος τη δυνατότητα να μπορεί να περιορίσει την αποτελεσματική άσκηση του δικαιώματος αυτού. Στην Γηραιά Ήπειρο για παράδειγμα, το πρόσθετο πρωτόκολλο της ΕΣΔΑ, το άρθρο 1 ορίζει πως το κράτος δε χάνει το δικαίωμά του να θέσει του ισχύοντες νόμους που κρίνει αναγκαίους προκειμένου να ρυθμίσει τη χρήση αγαθών, σύμφωνα με το δημόσιο συμφέρον ή προς την εξασφάλιση καταβολής φόρων ή άλλων εισφορών ή προστίμων.
Συνοψίζοντας, από τη μία πλευρά το κράτος ως βασικό και πρωταρχικό υποκείμενο της Διεθνούς Κοινωνίας, είναι κυρίαρχο και ισότιμο έναντι των άλλων κρατικών οντοτήτων του Διεθνούς Συστήματος. Η κυριαρχία αυτή, βασίζεται και στην αρχή μη-ανάμειξης σε ζητήματα εσωτερικών υποθέσεων άλλων κρατών. Επίσης ο ρόλος του ΟΗΕ αναφορικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, είναι προωθητικός, σεβόμενος και αυτός την αρχή της κυριαρχίας, αδυνατώντας να επέμβει – τουλάχιστον άμεσα- στις εσωτερικές υποθέσεις των κρατών-μελών της (άρθρο 2 (7) – Καταστατικός Χάρτης ΟΗΕ). Με μοναδική εξαίρεση το Συμβούλιο Ασφαλείας, το οποίο έχει τη δυνατότητα να εκδώσει δεσμευτικές αποφάσεις. Επομένως, ακόμη και ο ίδιος ο οργανισμός του ΟΗΕ, αδυνατεί αρκετές φορές να επέμβει όταν παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, είτε λόγω αδυναμίας του αναμειχθεί στις εσωτερικές υποθέσεις των κρατών, είτε λόγω απροθυμίας του βασικού οργάνου ΟΗΕ, του Συμβουλίου Ασφαλείας να επέμβει σε τέτοια ζητήματα.
Από την άλλη πλευρά, τα ίδια τα ανθρώπινα δικαιώματα αρκετές φορές είτε επιδέχονται παρεκκλίσεις, είτε ενδέχεται να περιορίζονται υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Ακόμη και τα απόλυτα δικαιώματα, όπως το δικαίωμα κατά των βασανιστηρίων, απάνθρωπων και εξευτελιστικών μεταχειρίσεων, ενδέχεται πρακτικά να περιορίζεται. Αρκετές φορές, όσο η ανθρώπινη κοινωνία εξελίσσεται γεννιούνται ερωτήματα και αμφιβολίες σχετικά με τους ακριβείς ορισμούς των βασανιστηρίων και των εξευτελιστικών αν όχι απάνθρωπων μεταχειρίσεων, καθώς και η πιθανότητα «επανορισμού» τους,.
Εν κατακλείδι, το σύνολο των δυσκολιών της διεθνούς προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δεν μπορεί να αναγραφούν σε ένα μοναχά άρθρο, αλλά θα μπορούσαν να συμπεριλήφθη σε ένα εκτενές βιβλίο ή και τόμο, αφού πρόκειται για ζήτημα που έχει απασχολήσει αρκετούς ακαδημαϊκούς, και όχι μόνο. Παρ’όλ’αυτά, η αδυναμία του ΟΗΕ αλλά και των κρατών μελών του, να επεμβαίνουν σε εσωτερικές υποθέσεις άλλων κρατών, η αδυναμία ή απροθυμία του Συμβουλίου Ασφαλείας να προσφεύγει σε πρακτικές κυρώσεις έναντι παραβατών-κρατών, αλλά και η δυνατότητα αναστολής – περιορισμού – επιφύλαξης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθιστούν την διεθνή προστασία, μια αμιγώς δύσκολη και πιθανώς περίπλοκη διαδικασία.
Βιβλιογραφία
- Κωνσταντίνος Αντωνόπουλος & Κωνσταντίνος Μαγκλιβέρας, Το Δίκαιο της Διεθνούς Κοινωνίας, Νομική Βιβλιοθήκη, 2017, σελ 644-645
- Ilias Bantekas & Lutz Oette, International Human Rights: Law and practice, , Cambridge University Press, 2020, page 158
- Philip Alston & Ryan Goddman, International Human Rights, The Successor to International Human Rights in context: law, politics and morals, 2013, pages 685-686
- Andrew Legg, The Margin of Appreciation in International Human Rights Law: Deference and Proportionality, Oxford University Press, 2012, pages 204-217
- Justine N. Stefaneli, European Court of Human Rights: Holocaust Denial is Not Protected Free Speech, American Society of International Law, 2019,
url: https://www.asil.org/ILIB/european-court-human-rights-holocaust-denial-not-protected-free-speech