Γράφει ο Νεκτάριος Σχοινάς
Η φτώχεια δύναται να αποτυπωθεί με ποικίλους τρόπους στην καθημερινή ζωή και να προσλάβει διαφορετικές οπτικές, για τον οικονομολόγο είναι ένας αριθμός που μετριέται με όρους εισοδήματος και διαχωρίζεται σε απόλυτη και σχετική φτώχεια, για έναν καλλιτέχνη είναι ένα σκίτσο που αναπαριστά με ευστοχία την εξαθλίωση που αντίκρισε ένα πρωινό με τα ίδια του τα μάτια, για τον πολιτικό επιστήμονα είναι ένας δισεπίλυτος γρίφος που αναζητά εκείνο τον συνδυασμό των πολιτικών που σε βάθος χρόνου θα αποφέρει μια ουσιώδη και μη σποραδική λύση.
Τα ποσοστά φτώχειας στην Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρώπη
Η Ελλάδα αποτελεί ,μαζί με το σύνολο σχεδόν των υπολοίπων χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου, μία από τις χώρες με τα μεγαλύτερα ποσοστά ανθρώπων που βρίσκονται σε σοβαρό κίνδυνο από την φτώχεια ή τον κοινωνικό αποκλεισμό. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται τα άτομα εκείνα που έχουν ισοδύναμο διαθέσιμο εισόδημα κάτω από το όριο κινδύνου-φτώχειας, το οποίο καθορίζεται στο 60% του εθνικού μέσου ισοδύναμου διαθέσιμου εισοδήματος. Για παράδειγμα, αν το μέσο ισοδύναμο εισόδημα σε μια χώρα κυμαίνεται στις 15.000€, τότε το όριο κινδύνου-φτώχειας υπολογίζεται στις 9.000€ ετησίως. Για την ιστορία, το μέσο ατομικό ισοδύναμο εισόδημα στην χώρα μας είναι 9.382€ για το 2019 κάτι που καθιστά το όριο κινδύνου-φτώχειας στα 4.917€ ανά μονοπρόσωπο νοικοκυριό και στα 10.326€ για δύο ενήλικες γονείς με δύο εξαρτώμενα τέκνα. Ο δείκτης φτώχειας στην Ελλάδα είναι στο 30% ή αλλιώς 3.161.900 άτομα που ζουν με κάτι λιγότερο από 5.000€.
Τι συμβαίνει όμως με τα νούμερα των άλλων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Τι ποσοστό κατοίκων των υπολοίπων χωρών της Ευρώπης ζει στο κατώφλι της φτώχειας; Ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά παρουσιάζουν οι χώρες γνωστές και ως «φτωχοί συγγενείς» της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ως επί το πλείστο Νότιες με εξαίρεση τις Βαλτικές Λιθουανία, Λετονία, Εσθονία που έχουν να επιδείξουν και με την σειρά τους υψηλά νούμερα, κατά αντιστοιχία 28.3%, 27.3% και 24.3%. Η Βουλγαρία με ποσοστό 32.5% για το 2019 συγκαταλέγεται ανάμεσα σε εκείνες με τα υψηλότερα ποσοστά καθώς το ποσοστό της το 2006 άγγιζε το 60% και το 2012 το 50%. Ακολούθως, χώρες όπως η Ισπανία με 25.3%, ποσοστό που αντιπροσωπεύει τα 11.765.000 του συνολικού πληθυσμού της, η Ιταλία με 27.3% (16.441.000 κάτοικοι) , η Πορτογαλία με 21.6% (2.223.000 κάτοικοι) , η Ρουμανία με 31.2% (6.073.000 κάτοικοι, η Βόρεια Μακεδονία με 41.1% (854.000 κάτοικοι) και ποσοστό που άγγιζε το 50% την χρονιά της κρίσης του 2012, η Σερβία με 34.3% (2.338.000 κάτοικοι) και η Τουρκία με 39.8% (31.709.000 κάτοικοι) ,με πάνω από 60% από το 2006 μέχρι το 2012, αναδεικνύουν το πρόβλημα της ανάγκης για αναζήτηση εντατικότερης και αποτελεσματικότερης κοινωνικής πολιτικής που θα προσαρμόζεται στις ιδιαίτερες κοινωνικές συνθήκες κάθε κρατικής οντότητας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση το 2017 είχε 113.000.000 κατοίκους σε κίνδυνο λόγω της φτώχειας και είχε θέσει ως στόχο το 2020 την έξοδο 20.000.000 πολιτών από αυτή την κατάσταση.
Οι δείκτες δε που αφορούν την έλλειψη βασικών υλικών αγαθών είναι εξίσου αφοπλιστικοί. Οι καταγεγραμμένοι στερούνται τουλάχιστον τεσσάρων των παρακάτω βασικών αγαθών, όπως την δυνατότητα αποπληρωμής ενοικίου ή λογαριασμού κοινής ωφελείας, την δυνατότητα να διατηρήσουν το σπίτι ζεστό, να ανταπεξέλθουν σε απρόσμενα έξοδα, την δυνατότητα να τρώνε κρέας, ψάρι ή άλλο ισοδύναμο πρωτείνης κάθε δεύτερη μέρα, την δυνατότητα μιας εβδομάδας διακοπών, κατοχής ενός αυτοκινήτου , μιας έγχρωμης τηλεόρασης ή ενός τηλεφώνου. Υψηλά ποσοστά παρουσιάζουν χώρες όπως η Βουλγαρία (19.9% του πληθυσμού), η Ελλάδα (16.2%) , η Κύπρος (9.2%), η Λιθουανία (εκτιμάται στο 10%), η Ρουμανία (14.5%), η Σλοβακία με αυξητική τάση του ποσοστού της (8%), η Βόρεια Μακεδονία (30.5%), η Σερβία (15.9%) και η Τουρκία (26.4%). Όσον αφορά τον μέσο όρο αυτός κυμαίνεται περίπου στο 5-6% με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης να καταγράφουν ποσοστά από 1% μέχρι και 7%. Οι χώρες με τα μικρότερα ποσοστά είναι αναμενόμενα το Λουξεμβούργο και η Σουηδία με 1.3% και 1.8% αντίστοιχα.
Είναι σημαντικό να ληφθεί υπ’ όψιν μας ότι η λίστα κριτηρίων για τα άτομα με σοβαρή υλική στέρηση είναι ίδια και ισχύει για όλα τα κράτη της Ευρωπαϊκής Περιφέρειας, εν αντιθέσει με την λίστα του κινδύνου φτώχειας ,της οποίας τα στοιχεία διαμορφώνονται ανάλογα την τιμή του μέσου εισοδήματος των κατοίκων της εκάστοτε χώρας. Έτσι γίνεται αντιληπτό, πως στο Ηνωμένο Βασίλειο λόγου χάρη, το οποίο έχει να «επιδείξει» ένα διόλου ευκαταφρόνητο και άξιο αναφοράς ποσοστό (23.1% το 2018), εκείνοι οι οποίοι λογίζονται ως πολίτες σε κίνδυνο φτώχειας, πιθανότατα σε χώρες όπως η Βουλγαρία και η Ελλάδα να ήταν στα στρώματα των υψηλά αμειβόμενων πολιτών.
Η πανδημία και τα επακόλουθα της..
Εντούτοις, αν και για πολλούς η Ευρώπη αποτελεί μία οικονομική, πολιτική και κοινωνική όαση, αντιμετωπίζει ζητήματα που άπτονται άμεσης και ουσιαστικής διαχείρισης. Σε αυτά ήρθε να προστεθεί και η κρίση της πανδημίας που επηρέασε το στερέωμα της κρατικής δομής κάθε χώρας ξεχωριστά και πρόκειται να οξύνει το πρόβλημα της φτώχειας και της κοινωνικής εξαθλίωσης. Η έξαρση και ο συνακόλουθος παγκόσμιος εγκλεισμός είχαν αλληλένδετες επιπτώσεις στην ήδη στενά αλληλοεξαρτώμενη παγκόσμια οικονομία με αποτέλεσμα την αύξηση της ύφεσης πολλών ποσοστιαίων μονάδων για πολλές χώρες.
Ειδικότερα, η ύφεση στην οικονομία της Ευρώπης υπολογίζεται στο 7% και η Παγκόσμια στο 6.2%, παρουσιάζοντας την μεγαλύτερη ύφεση μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ για τις εύρωστες οικονομικά χώρες της Ευρωπαϊκής οικονομίας όπως η Γερμανία ,η Γαλλία, η Ελβετία η ύφεση υπολογίζεται να είναι στο 7%, 7.2% και 6% αντίστοιχα. Η Ισπανία φαίνεται να παρουσιάζει ύφεση 8%, οι Σκανδιναβικές χώρες από 6% έως 7%, η Ελλάδα 10% την στιγμή που πολλοί ισχυρίζονται ότι στο χειρότερο σενάριο η ύφεση στο ΑΕΠ της οικονομίας μπορεί να φτάσει το 15%. Οι φτωχές Ανατολικές Ευρωπαϊκές χώρες θα έχουν ποσοστά ύφεσης από 5% μέχρι 10%. Η Ευρώπη ήρθε αντιμέτωπη με μια κρίση τελείως διαφορετική από ότι είχε αντιμετωπίσει στο παρελθόν και τέσταρε με τον πλέον απαιτητικό τρόπο τα αντανακλαστικά της.
Εν κατακλείδι, οι στόχοι για την μείωση της φτώχειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση για το 2020 φαίνεται αδύνατο να επιτευχθούν λόγω των αυξανόμενων επιπτώσεων της πανδημίας και τις συνέπειες αυτής στις φτωχότερες χώρες. Η ύφεση αναμένεται σαφώς να πλήξει περισσότερο τις ασθενέστερες οικονομικά χώρες όπως η Ελλάδα , η Βουλγαρία, τις χώρες του Νότου και τις Ανατολικοευρωπαϊκές. Επομένως, αναμένεται η ύφεση της οικονομίας να κάνει τους φτωχούς φτωχότερους ή και να δυσκολέψει μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού της ΕΕ να ανταπεξέλθει οικονομικώς. Εντούτοις, αν και η ΕΕ δοκιμάστηκε, δυσκολεύτηκε, φάνηκε ανήμπορη να δράσει συλλογικά, πήρε την μεγάλη απόφαση για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης και τα χρήματα που θα δοθούν στα κράτη για την ανάκαμψη αυτών από τις επιπτώσεις της πανδημίας. Βέβαια, η σκληρή στάση των Βόρειων χωρών στο θέμα ανάγκασε την Ευρώπη να μειώσει τις επιχορηγήσεις και να αυξήσει το ποσοστό των χρημάτων που θα παρέχονται με δανεισμό. Όπως και να χει, τα αποτελέσματα θα φανούν τα αμέσως επόμενα χρόνια και αν αυτά τα χρήματα θα εκμεταλλευθούν με σύνεση ή χωρίς.
Βιβλιογραφία
- Eurostat, People at risk of poverty or social exclusion, Europaeu, 2018. Διαθέσιμο σε https://ec.europa.eu/eurostat/tgm/refreshTableAction.do?tab=table&plugin=1&pcode=t2020_50&language=en
- Eurostat, Severely Materially Deprived People, Europaeu, 2018. Διαθέσιμο σε https://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=t2020_53&plugin=1
- Ayhan Kose and Naotaka Sugawara, Understanding the depth of the 2020 global recession in 5 charts, World Bank Blogs, 15 June 2020. Διαθέσιμο σε https://blogs.worldbank.org/opendata/understanding-depth-2020-global-recession-5-charts
- Eurostat, Europe 2020 indicators-Poverty and Social Exclusion, Europaeu, 2019. Διαθέσιμο σε https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Europe_2020_indicators_-_poverty_and_social_exclusion#How_do_poverty_and_social_exclusion_affect_Europe.3F
- IMF, Real GDP growth, IMF,2020. Διαθέσιμο σε https://www.imf.org/external/datamapper/NGDP_RPCH@WEO/ISR?year=2021
- Μιράντα Ξαφά, Οι επιπτώσεις του κορωνοϊού στην Παγκόσμια Οικονομία, Καθημερινή, 23 Μαρτίου 2020. Διαθέσιμο σε https://www.kathimerini.gr/economy/international/1070362/oi-epiptoseis-toy-koronoioy-stin-pagkosmia-oikonomia/