Γράφει η Ρωξάνη Καπαντζάκη
Η κατασκευή του αγωγού Nord Stream II αποτελεί ένα αμφιλεγόμενο έργο που διχάζει την ΕΕ και προκαλεί τριβές στις σχέσεις των κρατών μελών, ενώ παράλληλα προσκρούει στις αντιδράσεις των ΗΠΑ. Η Γερμανία ως άμεσα ενδιαφερόμενη για το εν λόγω έργο διατείνεται ότι το έργο δεν φέρει καμία πολιτική απόχρωση, τουναντίον, είναι αμιγώς οικονομικό.[1] Ωστόσο, οι ΗΠΑ έχουν άλλη άποψη και εκφράζουν τον φόβο τους ότι πίσω από την κατασκευή του αγωγού υπάρχει πολιτικό σχέδιο της Ρωσίας να τον χρησιμοποιήσει ως «εργαλείο εξαναγκασμού».[2] Το παρόν άρθρο εξετάζει το ερώτημα αν είναι οικονομικό ή πολιτικό έργο ο Nord Stream II και ποιες είναι οι γεωπολιτικές συνισταμένες που καθοδηγούν τη στάση των ενδιαφερόμενων κρατών.
Η κατασκευή του αγωγού Nord Stream II ξεκίνησε με πρωτοβουλία της ρωσικής Gazprom PJSC το 2015 στην Ελβετία. Στο εγχείρημά της η ρωσική εταιρεία ενώθηκε σε κοινοπραξία (Nord Stream AG) με πέντε ευρωπαϊκές εταιρείες διακεκριμένες στον τομέα της ενέργειας: τις γερμανικές Wintershall και Uniper, την ολλανδο-βρετανική Shell, την αυστριακή OMV και την γαλλική Engie. Εκτιμάται ότι τα 1.230 χιλιόμετρα των διπλών αγωγών του Nord Stream, αν και εφόσον ολοκληρωθεί η κατασκευή τους, θα παρέχουν 55 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ανά έτος από την Ρωσία προς την Γερμανία.[3] Επίσης, θα διαπερνά τις ΑΟΖ της Ρωσίας, Γερμανίας, Δανίας, Φινλανδίας και Σουηδίας.[4]
Σύμφωνα με τους υποστηρικτές του έργου, ήτοι την Ρωσία, τις εταιρείες που μετέχουν στην κατασκευή του έργου και την Γερμανία, ο αγωγός Nord Stream 2 θα αποτελέσει την λύση στο πρόβλημα εξάρτησης από πηγές ενέργειας όπως ο άνθρακας που επιβαρύνει το περιβάλλον με τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.[5]
Η Γερμανία επιθυμεί να ενισχύσει την πολιτική της «πράσινης επανάστασης», αλλά ο ρυθμός με τον οποίο οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ενσωματώνονται στο ενεργειακό δίκτυο δεν είναι ικανοποιητικός. Επιπλέον, επιδιώκει να καταστεί σημαντικός ενεργειακός κόμβος υγροποιημένου φυσικού αερίου στην Κεντρική Ευρώπη, παραγκωνίζοντας την Ουκρανία. Εξάλλου, το Βερολίνο μπορεί να έχει μεγάλο οικονομικό κέρδος καθώς ενδέχεται να θέσει εκτός παιχνιδιού χώρες όπως η Πολωνία που προμηθεύονται αέριο από την Ανατολή και οι οποίες θα αναγκαστούν μετά την ολοκλήρωση του αγωγού να το προμηθεύονται από την Γερμανία.[6] Τα παραπάνω θα μπορούσαν να εξηγήσουν τον λόγο που η Γερμανίδα Καγκελάριος, Angela Merkel, εμμένει στη θέση της ότι ο αγωγός αποτελεί οικονομικό εγχείρημα και όχι πολιτικό.[7]
Υπάρχει, όμως, και πολιτικός παράγοντας που κρύβεται πίσω από την επιθυμία της Γερμανίας για την κατασκευή του Nord Stream II. Το 2015 όταν υπογράφηκε η συμφωνία η Ρωσία αντιμετώπιζε οικονομικό πρόβλημα λόγω των κυρώσεων που της είχαν επιβληθεί και το Βερολίνο εξέλαβε αυτή την κατάσταση ως απειλή για την Ευρώπη. Εν ολίγοις, φοβήθηκε ότι μια αποδυναμωμένη οικονομικά Ρωσία μπορεί να γίνει απρόβλεπτη και προσπαθώντας να μετριάσει πιθανές αναταραχές στο εσωτερικό της μπορεί να ξεκινούσε άλλον έναν πόλεμο.[8] Ωστόσο, πρέπει να ληφθεί υπόψιν το γεγονός ότι η Γερμανία θα είναι αυτή που θα επωφεληθεί τα μείζονα καθώς θα έχει πρόσβαση σε φτηνό ρωσικό φυσικό αέριο και θα αποτελεί η ίδια βασικό διανομέα για πολλές ευρωπαϊκές χώρες.[9]
Στις χώρες που τάσσονται κατά της κατασκευής και λειτουργίας του αγωγού πρωτοστατούν οι ΗΠΑ οι οποίες θεωρούν ότι πρόκειται για ένα γεωπολιτικό σχέδιο. Αν επρόκειτο για αμιγώς εμπορικό εγχείρημα τότε θα πραγματοποιούνταν μια ανανέωση του υπάρχοντος δικτύου αγωγών που διαπερνούν το έδαφος της Ουκρανίας, Λευκορωσίας και Πολωνίας και με λιγότερο κόστος.[10]
Υπό την Προεδρία του Donald Trump προτάθηκαν κυρώσεις τον Δεκέμβριο του 2019 δυσχεραίνοντας την ομαλή συνέχιση και λειτουργία του έργου. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την πολύμηνη καθυστέρηση στην υλοποίηση του αγωγού. Αυτό που προκαλεί ανησυχία στην Αμερική είναι ότι η ολοκλήρωση του έργου θα σήμανε την αύξηση της εξάρτησης της Ευρώπης από την Ρωσία και θα έθετε σε κίνδυνο την ασφάλειά της. Αυτό κρίνεται πολύ σημαντικό καθώς η Ρωσία θεωρείται ότι παρεμβαίνει στην Δύση, εμφανίζεται επιθετική απέναντι στην Ανατολική Ευρώπη και στηρίζει τον Σύρο Πρόεδρο Bashar al-Assad.[11]
Αλλά και ο νυν Πρόεδρος της Αμερικής εκφράζει την αντίθεσή του για τον αγωγό με την εκπρόσωπο του Λευκού Οίκου να λέει ότι πρόκειται για «μια κακή συμφωνία επειδή προκαλεί διχασμό στην Ευρώπη, εκθέτει την Ουκρανία και την Κεντρική Ευρώπη στη Ρωσία και τη ρωσική επιρροή, και επειδή τίθεται ενάντια στους επιθυμητούς στόχους της Ευρώπης σχετικά με την ενέργεια και την ασφάλεια».[12] Ωστόσο, πρέπει να ληφθεί υπόψιν το γεγονός ότι οι ΗΠΑ έχουν τα δικά τους συμφέροντα να διαφυλάξουν και επιδιώκουν την πώληση αμερικανικού υγροποιημένου αερίου στην Ευρώπη. Αυτό το εκμεταλλεύτηκε η γερμανική κυβέρνηση το 2019 όταν σύμφωνα με μια γερμανική ΜΚΟ ο Γερμανός Υπουργός Οικονομικών Olaf Scholz προσέφερε στην κυβέρνηση Trump οικονομική ενίσχυση ύψους ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων προκειμένου να μην επιβάλλει κυρώσεις στον αγωγό Nord Stream II.[13]
Σε γενικές γραμμές, ο αγωγός θεωρείται ότι θα αποτελέσει μια γεωπολιτική νίκη για τον Ρώσο Πρόεδρο, Vladimir Putin, δίνοντάς του παράλληλα ένα εργαλείο άσκησης επιρροής στην Ευρώπη. Επιπρόσθετα, ο αποκλεισμός της Ουκρανίας από τα έσοδα διέλευσης έχει χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν ως αντίποινα από την Ρωσία έναντι της Ουκρανίας,[14] κάτι που «ενδεχομένως να υπονομεύσει τον αγώνα της ενάντια στη ρωσική επιθετικότητα.[15]
Επιπρόσθετα, και οι άμεσα ενδιαφερόμενες Ουκρανία, Πολωνία και Σλοβακία, τάσσονται κατά της κατασκευής και λειτουργίας του αγωγού καθώς οι ίδιες ωφελούνται από τα τέλη διέλευσης του φυσικού αερίου από το έδαφός τους. Σε μια απόπειρα να διασκεδάσει τις εντυπώσεις η Gazprom υπέγραψε συμφωνία για τη συνέχιση της διέλευσης φυσικού αερίου από την Ουκρανία τουλάχιστον έως το 2024.[16] Αυτό, όμως, δεν φαίνεται να είναι αρκετό για να κατευνάσει τους φόβους των συγκεκριμένων κρατών για την οικονομική και φυσική τους ασφάλεια. Επιπλέον, και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκφράζει φόβους ότι το εν λόγω έργο δεν συνάδει με τα συμφέροντα των κρατών μελών της στην ενεργειακή και εξωτερική πολιτική.[17]
Αξίζει να σημειωθεί ότι η Γερμανία συναντά αντιστάσεις και στο εσωτερικό της από ορισμένους Γερμανούς νομοθέτες αλλά και την αντιπολίτευση, ιδίως μετά το περιστατικό με τη δηλητηρίαση του Ρώσου πολιτικού της αντιπολίτευσης Alexey Navalny τον Αύγουστο του 2020.[18] Το εν λόγω γεγονός, αν συνδυαστεί με τις κυρώσεις που επέβαλε η Αμερική τον Ιανουάριο του 2021 στο ρωσικό πλοίο Fortuna και την τροποποίηση του Νόμου περί Κυρώσεων σύμφωνα με την οποία μπορούν πλέον να συμπεριληφθούν πολύ περισσότερες εταιρείες που κινδυνεύουν με κυρώσεις σχηματίζουν ένα εξαιρετικά αρνητικό κλίμα κατά της ολοκλήρωσης του αγωγού.[19] Μάλιστα, πρόσφατα ο νυν Αμερικανός Πρόεδρος αποκάλεσε τον Ρώσο Πρόεδρο «δολοφόνο χωρίς ψυχή» λόγω των υποψιών ότι ο Vladimir Putin αναμίχτηκε στις αμερικανικές εκλογές.[20] Επιπρόσθετα, ο Αμερικανός Υπουργός Εξωτερικός, Antony Blinken, υποστήριξε ότι ο αγωγός υπονομεύει την ενεργειακή ασφάλεια και ανεξαρτησία της ΕΕ και προειδοποίησε τον Γερμανό ομόλογό του Heiko Maas για την μεγάλη πιθανότητα να επιβληθούν κυρώσεις.[21] Όλα τα παραπάνω, μόνο θετικά σημάδια δεν μπορούν να θεωρηθούν για την ολοκλήρωση του αγωγού Nord Stream II.
Συμπερασματικά, το έργο του αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream II δεν αποτελεί ένα αμιγώς οικονομικό έργο αλλά εμπεριέχει κυρίως γεωπολιτικές πτυχές. Εξάλλου, η οικονομία είναι ένα μέσο άσκησης επιρροής και αύξησης ισχύος. Ο αγωγός εξυπηρετεί τις ανάγκες της Γερμανίας και ορισμένων άλλων ευρωπαϊκών κρατών σε φυσικό αέριο, ωστόσο, το επιχείρημα ότι η συνεργασία μεταξύ Βερολίνου και Μόσχας έγινε προκειμένου να αποτρέψει μια απρόβλεπτη συμπεριφορά της δεύτερης, είναι αβάσιμο. Τουναντίον, διαφαίνεται η φιλοδοξία της Γερμανίας να προμηθεύεται φτηνά φυσικό αέριο καθώς επίσης και να επεκτείνει την επιρροή της στην Ευρώπη, έναντι της Γαλλίας η οποία βασίζεται στην πυρηνική ενέργεια που διαθέτει. Επιπλέον, η Αμερική δεν επιθυμεί να γίνει μάρτυρας μιας διεύρυνσης της ισχύος της Ρωσίας στην Ευρώπη και επιδιώκει να ανακόψει την δυναμική πορεία της Μόσχας στην περιοχή. Η ίδια βέβαια, προσπαθεί να εξασφαλίσει την πώληση του υγροποιημένου αερίου που διαθέτει προς την Γερμανία. Παρατηρείται, λοιπόν, ότι ενώ πρόκειται για ένα έργο με τεράστια οικονομικά συμφέροντα η τοποθέτηση των εκάστοτε δρώντων στη γεωπολιτική σκακιέρα είναι ζήτημα πολιτικών χειρισμών. Οι τελευταίες ενδείξεις με τις δηλώσεις του Αμερικανού Προέδρου για τον Ρώσο ομόλογό του δεν είναι διόλου θετικές για τη μελλοντική έκβαση του αγωγού.
[1] Hernandez, Α., ‘Biden silent on sanctions as Nord Stream 2 speed ahead’, February 19, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.politico.eu/article/biden-silent-on-sanctions-as-nord-stream-2-speeds-ahead/
[2] DW, ‘Angela Merkel and Vladimir Putin push ahead with pipeline’, January 11, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.dw.com/en/angela-merkel-and-vladimir-putin-push-ahead-with-pipeline/a-51968258
[3] IndraStra Global News Team, ‘Nord Stream 2: A New Chapter in Energy Geopolitics’, 2018, page 2. Διαθέσιμο σε: https://www.ssoar.info/ssoar/bitstream/handle/document/57593/ssoar-indrastraglobal-2018-5-news_team-Nord_Stream_2_A_New.pdf;jsessionid=28AC5418D0FA83837921BF6814818A4C?sequence=1
[4] Wettengel, J., ‘Gas pipeline Nord Stream 2 links Germany to Russia, but splits Europe’, February 19, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.cleanenergywire.org/factsheets/gas-pipeline-nord-stream-2-links-germany-russia-splits-europe
[5] Ibid.
[6] Maciążek, P., ‘Germany above all! Genesis of the Berlin’s Support for the Nord Stream 2 Initiative’, November 3, 2015. Διαθέσιμο σε: https://www.defence24.com/germany-above-all-genesis-of-the-berlins-support-for-the-nord-stream-2-initiative
[7] Supranote 1.
[8] Supranote 6.
[9] Sziklai, Balázs & Kóczy, László & Csercsik, Dávid. (2019). The Geopolitical Impact of Nord Stream 2. SSRN Electronic Journal. Διαθέσιμο σε https://www.researchgate.net/publication/332205830_The_Geopolitical_Impact_of_Nord_Stream_2
[10] Pifer, S., ‘How to solve the Nord Stream 2 dilemma’, March 4, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.euractiv.com/section/global-europe/opinion/how-to-solve-the-nord-stream-2-dilemma/
[11] Supranote 4.
[12] Supranote 1.
[13] DW, “Germany offered US ‘dirty deal’ to drop Nord Stream 2 sanctions”, February 10, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.dw.com/en/germany-offered-us-dirty-deal-to-drop-nord-stream-2-sanctions/a-56517249
[14] Swan, J., ‘Scoop: Allies worried Biden shaky on Putin’s pipeline’, February 23, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.axios.com/biden-putin-russia-nord-stream-pipeline-842f5dc5-eb35-42ee-b2e2-6ce7fbb11f74.html
[15] Capital, «Reuters: 18 εταιρείες έχουν ήδη εγκαταλείψει το project του Nord Stream 2 – Ποιες είναι», 24 Φεβ 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.capital.gr/diethni/3528055/reuters-18-etaireies-exoun-idi-egkataleipsei-to-project-tou-nord-stream-2-poies-einai
[16] Khrennikova, D. and Shiryaevskaya, A., ‘Why the World Worries About Russia’s Nord Stream Pipeline’, February 25, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-01-20/why-the-world-frets-over-russian-nord-stream-pipeline-quicktake
[17] Supranote 4.
[18] Supranote 16.
[19] Γαλούπης, Β., «Nord Stream 2, το τέλος του παιχνιδιού», 6 Φεβ 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.liberal.gr/world/nord-stream-2-to-telos-tou-paichnidiou/354632
[20] Hellas Journal, «Ο Μπάιντεν το εννοεί: Θα πολεμήσει τον Πούτιν με όλα τα μέσα, τον αποκάλεσε φονιά* Ανάκληση Ρώσου πρέσβη στη Μόσχα», 17 Μαρ 2021. Διαθέσιμο σε: https://hellasjournal.com/2021/03/o-bainten-to-ennoi-tha-polemisi-ton-poutin-me-ola-ta-mesa-ton-apokalese-fonia-anaklisi-rosou-presvi-sti-moscha/
[21] Euronews, “‘Nord Stream 2 is a bad idea and a bad deal for Europe, US’ Antony Blinken tells Euronews”, March 25, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.euronews.com/2021/03/25/nord-stream-2-is-a-bad-idea-and-a-bad-deal-for-europe-us-antony-blinken-tells-euronews