Γράφει η Μιχαέλα Φουρναράκου
Η πολιτική ενσωμάτωση κα παράλληλα η οικονομική ενοποίηση των έξι χωρών-εταίρων της Ανατολικής Ευρώπης και του Νοτίου Καυκάσου εντάσσονται σε μια συμφωνία σύνδεσης, που η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει συνάψει με αυτές και ονομάζεται «Ανατολική Εταιρική Σχέση». Η τελευταία εντάσσεται στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτονίας (ΕΠΓ), μέσω της οποίας η Ευρωπαϊκή Ένωση προσφέρει στους «γείτονές» της αυξημένη προνομιακή σχέση, η οποία και θεμελιώνεται σε κοινές ευρωπαϊκές αξίες, ενώ παράλληλα παρέχει πολιτικό συντονισμό, οικονομική ενίσχυση και ολοκλήρωση και εκπονεί σχέδια δράσης μεταξύ της ΕΕ και των εταιρικών χωρών. Ωστόσο η άμεση αναβάθμιση κυρίως των πολιτικών και οικονομικών σχέσεων μεταξύ της ΕΕ, και των ανατολικών εταιρικών χωρών υλοποιείται μέσω της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης (ΑΕΣ). Η Αρμενία με το Αζερμπαϊτζάν αποτελούν μερικούς από τους πρωταγωνιστές αυτής της σχέσης, με την Ευρωπαϊκή Ένωση να διαδραματίζει το ρόλο του μεσολαβητή, δεδομένου ότι οι Αρμενο-Αζερικές σχέσεις υπήρξαν ιδιαίτερα τεταμένες κυρίως στο παρελθόν αλλά και προσφάτως το 2020. Από την άλλη πλευρά, εμφανίζεται και η Ρωσία ως υποψήφιος διαμεσολαβητής, με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν να υποστηρίζει ότι έχει την οικονομική ευχέρεια να παρέμβει μεταξύ των δύο αντιτιθέμενων μερών.
Κατά πρώτον, προτού αναλυθεί η σημερινή σχέση των δύο αυτών χωρών με την ΕΕ και η παρέμβαση της Ρωσίας σε αυτή, θα προηγηθεί ιστορική αναδρομή των Αρμενο-Αζερικών σχέσεων. Οι δύο χώρες της Καυκασίας ιστορικά φαίνεται να διατηρούν από το 1918 έως το 1921 επίσημες κυβερνητικές σχέσεις. Η διάλυση της Ρωσικής Ομοσπονδίας, ωστόσο αποτέλεσε καταλυτικό παράγοντα για τη διάσπαση των σχέσεων μεταξύ των δύο κρατών με εδαφικές διαφορές να έπονται, με επίκεντρο έναν «μικρό θύλακα» εθνικά Αρμενίων μέσα στην επικράτεια του Αζερμπαϊτζάν, ο οποίος και ονομάζεται «Ναγκόρνο-Καραμπάχ». Η περιοχή Ναγκόρνο-Καραμπάχ (ΝΚΑΠ) παρ’ ότι αμφισβητούμενη, είναι διεθνώς αναγνωρισμένη από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών. Η πρώτη σύγκρουση λαμβάνει χώρα στο τέλος της δεκαετίας του 1980, που μεταξύ άλλων κηρύχθηκε η ανεξαρτησία της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν. Τα τότε σύνορά τους άγγιζαν αρκετά τα σημερινά δεδομένα. Η αυτόνομη περιοχή ΝΚΑΠ, όπως λεγόταν κατά τη Σοβιετική περίοδο, με πληθυσμό -στην πλειοψηφία τους Αρμένιοι- ζητάει επανειλημμένα την ένωσή της με την Αρμενία, η οποία ενώ ψηφίζεται το 1988 από το κοινοβούλιο του ΝΚΑΠ τελικά δεν αναγνωρίζεται από τις αρχές του Αζερμπαϊτζάν. Οι συνεχείς συρράξεις έχουν ως αποτέλεσμα τη μεταφορά, αλλά και την εκδίωξη Αρμενίων και Αζέρων. Τελικά το 1991 η περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ αυτοανακηρύχθηκε ανεξάρτητη. Το 2020 ωστόσο, χρονολογείται ο δεύτερος πόλεμος μεταξύ των δύο χωρών με την Αρμενία να κηρύττει στρατιωτικό νόμο λόγω της κίνησης του Αζερμπαϊτζάν να πραγματοποιήσει στρατιωτική επιχείρηση εντός του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Το δεύτερο, με τη σειρά του ονομάτισε την επιχείρησή του «απάντηση» σε αρμένικο βομβαρδισμό -αυτό που νομικά το διεθνές δίκαιο αποκαλεί «νόμιμη άμυνα»- . Συνολικά ο πόλεμος διήρκησε 44 ημέρες, με τη Ρωσία να λαμβάνει πρωτοβουλία υπογραφής συμφωνίας ειρήνης, η οποία περιλαμβάνει την προσάρτηση των εδαφών γύρω από το Ναγκόρνο Καραμπάχ πίσω στο Αζερμπαϊτζάν. Αυτός ήταν ένας πόλεμος μεταξύ μεσαίας ισχύος κρατών με πλήρως αναπτυγμένες στρατιωτικές δυνάμεις, ο οποίος και έχει σοβαρό αντίκτυπο στο ευρωπαϊκό προσκήνιο και ειδικότερα στις σχέσεις των δύο κρατών με την ευρωπαϊκή ένωση στο πλαίσιο των Ανατολικών-Εταιρικών Σχέσεων.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση δίνει μεγάλη προσοχή και κατακρίνει ως απαράδεκτη την κλιμάκωση της σύγκρουσης στο ΝΚΠΑ. Για το λόγο αυτό μετά την τελευταία σύγκρουση καλεί σε νέες ερμηνευτικές ουσιαστικές συνομιλίες τις δύο χώρες εφόσον οι συμφωνίες για κατάπαυση του πυρός φαίνεται να μην αποδίδουν. Παρά το γεγονός ότι η κάθε χώρα ξεχωριστά φαίνεται να σημειώνει ικανοποιητική πρόοδο στην ενίσχυση της συνεργασίας στο πλαίσιο της εταιρικής σχέσης, εντούτοις οι μάχες στο Νότιο Καύκασο εδώ και τριάντα χρόνια έχουν προκαλέσει τεράστιους φόβους για την αναζωπύρωση πολέμου, ο οποίος θα έδινε το δικαίωμα στην Ρωσία να δείξει ότι διατηρεί την πρώτο λόγο στην περιοχή. Το γεγονός αυτό ιδίως μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία θα έφερνε την ΕΕ σε πολύ δύσκολη θέση, δεδομένου ότι θα προσπαθούσε ανταγωνιστικά να κερδίσει τον τίτλο που της ανήκει -αυτόν του μεσολαβητή μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν- από τη Ρωσία. Παρά το γεγονός ότι με πρωτοβουλία της Ρωσίας υπεγράφη η συμφωνία εκεχειρίας, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν παύει να είναι διστακτική και να στοχεύει στη διατήρηση μιας πολιτικής σταθερότητας στην περιοχή. Η Ευρωπαϊκή Ένωση καλείται να εμποδίσει αυτό, το οποίο για τη Ρωσία αποτελεί μια λεπτή άσκηση ισορροπιών και να προστατέψει την Αρμενία, διατηρώντας ακλόνητη αυτή την εταιρική σχέση. Στην περίπτωση που η Ευρωπαϊκή Ένωση χάσει την Αρμενία λόγω πιθανού προσεταιρισμού της από τη Ρωσία, θα αλλάξει και η ισορροπία δυνάμεων στον Καύκασο με το Αζερμπαϊτζάν να βρίσκεται στην πλεονεκτική θέση έχοντας στην κατοχή του σημαντικά κοιτάσματα υδρογονανθράκων γεγονός που επιτρέπει σημαντική αγορά πολεμικού υλικού. Συνεπώς το γεγονός αυτό θα καταστρέψει τα θεμέλια που έχει εναποθέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση στην προσπάθειά της, να φανεί αντάξια των απαιτήσεων της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτονίας και πόσο μάλλον να υπηρετήσει να συμφέροντα των Ανατολικών Εταιρικών Σχέσεων.
Για τον διεθνή περίγυρο, η σύγκρουση αυτή σαφώς και αποτελεί μια δύσκολη υπόθεση. Οι Αρμενο-Αζερικές σχέσεις και ειδικότερα τα συμφέροντα των δύο αυτών χωρών αν και φαίνεται ότι στο πλαίσιο των Ανατολικών Εταιρικών Σχέσεων ιδίως με την διαμεσολάβηση της ΕΕ συγκλίνουν, εντούτοις η παρέμβαση της Ρωσίας στέκεται εμπόδιο στη διασφάλιση αυτού του δεσμού. Οι δύο χώρες βρίσκονται σε μία πολύ λεπτή γραμμή καθώς καλούνται να «επιλέξουν» μεταξύ συμβιβασμού και παραχώρησης εδαφικής επικράτειας στην άλλη.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κώστας Πλιάκος. (2020, Οκτώβριος 4). Ναγκόρνο Καραμπάχ: Γιατί αυτός ο πόλεμος αφορά πολύ την Ευρώπη. CNN Greece. https://www.cnn.gr/focus/story/236937/nagkorno-karampax-giati-aytos-o-polemos-afora-poly-tin-eyropi
- James Stavridis. (2020, Οκτώβριος 1). Ο πόλεμος Αρμενίας—Αζερμπαϊτζάν και η εμπλοκή ΗΠΑ, Ρωσίας και Τουρκίας. https://www.capital.gr/bloomberg-view/3484463/o-polemos-armenias-azermpaitzan-kai-i-emploki-ipa-rosias-kai-tourkias
- Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. (χ.χ.). Θεματολογικά δελτία για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ανακτήθηκε 22 Δεκέμβριος 2022, από https://www.europarl.europa.eu/factsheets/el/sheet/170/%CE%B5%CF%85%CF%81%CF%89%CF%80%CE%B1%CE%B9%CE%BA%CE%B7-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%B7-%CE%B3%CE%B5%CE%B9%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%B1%CF%82
- Οι σχέσεις της Αρμενίας με την Ευρώπη και τη Ρωσία. (2015, Νοέμβριος 16). Capital.gr. https://www.capital.gr/carnegieeurope-eu/3080870/oi-sxeseis-tis-armenias-me-tin-europi-kai-ti-rosia
- Jonh F Antal, Alexander Kott. (2022). 7 Seconds to Die: A Military Analysis of the Second Nagorno-Karabakh War and the Future of Warfighting.
- Πηγή εικόνας εξωφύλλου: The Vilnius Summit Saga– Armenia’s Choice. (2013). https://abovyangroup.org/2013/11/28/vilnius/