Γράφει ο Θωμάς Κίκης
Έπειτα από περίπου 25 χρόνια διαπραγματεύσεων, στις 6 Δεκεμβρίου 2024 η Ευρωπαϊκή Ένωση (εφεξής ΕΕ) και η Μερκοσούρ (Mercado Común del Sur), κατέληξαν στη στο τελικό κείμενο μίας εμπορικής συμφωνίας, που επιφέρει αλλαγές στις εμπορικές τους σχέσεις (Brunetti et al., 2024). Ωστόσο, το αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων προκάλεσε τον προβληματισμό των ευρωπαίων αγροτών για την συνέχιση της ορθής λειτουργίας της εσωτερικής ευρωπαϊκής αγοράς.
Η Μερκοσούρ, είναι μια τελωνειακή ένωση κρατών του Αμερικανικού Νότου, με ενεργά μέλη την Βραζιλία, την Αργεντινή, την Ουρουγουάη και την Παραγουάη (Mercosur, 2018). Μέλη της ένωσης είναι επίσης η Βολιβία, η οποία υπόκειται σε διαφορετικό εμπορικό καθεστώς, καθώς είναι καινούργιο μέλος, ενώ η Βενεζουέλα έχει απολέσει το δικαίωμα της συμμετοχής της στην ένωση (Mercosur, 2018;Dieguez, 2019).
Οι νέοι όροι της συμφωνίας, επιτρέπουν την είσοδο ευρωπαϊκών προϊόντων και υπηρεσιών στην αγορά της Μερκοσούρ, ωστόσο ως αντάλλαγμα, οι επιχειρήσεις της αποκτούν πρόσβαση στην ευρωπαϊκή αγορά (Brunetti et al., 2024). Μπορεί η αγοραστική της δύναμη να την καθιστά μια από τις μεγαλύτερες αγορές, ωστόσο αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα ανταγωνιστικότητας σε ορισμένους τομείς, πολλές φορές εξαιτίας των πολιτικών, που επιβάλλονται στους παραγωγούς και τις επιχειρήσεις της.
Η συμφωνία προβλέπει την κατάργηση ή μείωση δασμών σε προϊόντα, τα οποία εξάγονται και στις δύο κατευθύνσεις. Οι δασμοί σε πολλές περιπτώσεις αφορούσαν προϊόντα με υψηλό κόστος, όπως τα αυτοκίνητα, στα οποία επιβάλλονταν δασμός 35% (European Union, 2023). Τα ίδια ποσοστά αφορούσαν τα είδη ρουχισμού, ενώ οι δασμοί στα κονσερβοποιημένα ροδάκινα άγγιζαν το 55% (European Union, 2023).
Σημαντικό είναι να αναφερθεί, ότι μέρος της συμφωνίας, επιτρέπει σε ευρωπαϊκές εταιρίες να συμμετέχουν σε διαγωνισμούς και προκηρύξεις για την τέλεση έργων από τον δημόσιο τομέα των κρατών-μελών της Μερκοσούρ (European Union, 2023). Η δυνατότητα που παρέχεται στις ευρωπαϊκές εταιρίες να αναλάβουν τέτοια έργα, αποτελεί σημαντική ευκαιρία, διευρύνοντας τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες, σε μια αγορά, η οποία ήταν μέχρι πρότινος κλειστή (European Union, 2023).
Σε ό,τι αφορά τα αγροτικά προϊόντα, σε πρώτο στάδιο θα εξαλειφθούν οι δασμοί σε κρασί, ελαιόλαδο, βύνη και σοκολάτα, ενώ σταδιακά το ίδιο θα ισχύει για προϊόντα τυριού, σκόνη γάλακτος και βρεφικό γάλα (European Commission, n.d.). Αυτά το προϊόντα εξάγονται κατά κύριο λόγο από την ΕΕ προς τις χώρες της Νότιας Αμερικής. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί πως το νέο καθεστώς, μπορεί να οδηγήσει σε νέες ευκαιρίες για τους αγρότες της ΕΕ που ασχολούνται με την παραγωγή τους.
Αντίθετα με ότι ισχύει για αυτά τα προϊόντα, η συμφωνία προβλέπει πως οι δασμοί στο βοδινό κρέας δε θα αφαιρεθούν, αλλά θα φτάσουν το 7.5%, το οποίο θα ισχύει για τους πρώτους 99.000 τόνους εισαγωγής (European Commission, n.d.). Το ρύζι, το μέλι και τα πουλερικά είναι στην λίστα των προϊόντων που κατά κύριο λόγο εξάγονται από τις χώρες της Μερκοσούρ στην Ευρώπη και θα εξαιρεθούν από καθεστώς δασμών (European Commission, n.d.). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστηρίζει πως δεν απειλείται η ευρωπαϊκή αγροτική παραγωγή, καθώς στα εν λόγω προϊόντα είτε η παραγωγή δεν επαρκεί, επομένως υπάρχουν μεγάλες ανάγκες εισαγωγών, είτε ο όγκος των εισαγωγών είναι ασήμαντος για το μέγεθος της αγοράς. Παρόλα αυτά μια τέτοια αλλαγή, μπορεί να επιφέρει αλλαγές κόστους που καθιστούν το προϊόν πιο ανταγωνιστικό, με ενδεχόμενο να αυξηθεί η ζήτηση του. (European Commission, n.d.). Όπως υποδεικνύει και η έρευνα του Metzler, η επιβολή δασμών επιφέρει συνήθως μειωμένη ζήτηση ενός προϊόντος, άρα είναι φυσικό να αναμένουμε αύξηση της ζήτησης, σε περιπτώσεις αφαίρεσης δασμών (1949).
Η σημασία μιας τέτοιας συμφωνίας, κρίνεται φυσικά από τα μεγέθη της αξίας των εμπορικών συναλλαγών που έχουν μεταξύ τους. Η αξία των προϊόντων και υπηρεσιών που εξάγονται στις χώρες της Μερκοσούρ από την ΕΕ, αγγίζει τα 68 δις ευρώ, ενώ η αντίστοιχη αξία των εξαγωγών των κρατών της Μερκοσούρ στην ΕΕ ξεπερνά τα 54 δις ευρώ (European Union, 2023). Αυτό σημαίνει ότι η αξία των εξαγωγών της ΕΕ είναι μεγαλύτερη κατά περίπου 15%, δημιουργώντας ένα εμπορικό πλεόνασμα απέναντι στην αγορά της Μερκοσούρ. Αυτή η εμπορική συμφωνία, είναι πιθανό να διευρύνει αυτό το πλεόνασμα. Όπως προκύπτει από τη συμφωνία, τα προϊόντα και οι υπηρεσίες που διευκολύνονται, έχουν υψηλότερο κέρδος είναι εκείνα που η ΕΕ εξάγει προς τη Μερκοσούρ. Αντίθετα, τα προϊόντα που η Μερκοσούρ εξάγει στην ΕΕ και απελευθερώνονται από τους δασμούς, έχουν σημαντικά μικρότερη αξία και οριακό έσοδο, δηλαδή το επιπλέον εισόδημα για κάθε νέα μονάδα προς πώληση.
Η αφαίρεση των δασμών ή έστω και η μείωση μπορεί να επιφέρει μεγαλύτερο όγκο εξαγωγών, λόγω της μείωσης του κόστους πώλησης, το οποίο μπορεί να επιτρέπει ευελιξία ακόμη και στην διαχείριση κεφαλαίων για την κάλυψη του κόστους μεταφοράς (Hayakawa et al., 2020). Ο μεγαλύτερος όγκος εξαγωγών μεταφράζεται σε πολλές περιπτώσεις σε μεγαλύτερη αξία εξαγωγών, η οποία συνεπώς επιφέρει μεγαλύτερο κέρδος. Για παράδειγμα, η αφαίρεση δασμών σε αυτοκίνητα είναι πιθανό να οδηγήσει στην αύξηση εξαγωγών αυτοκινήτων από την ΕΕ στην Μερκοσούρ. Για κάθε μία μονάδα που αυξάνεται η εξαγωγή προϊόντων, υπάρχει και ανάλογη αύξηση της αξίας και κατ’ επέκταση των κερδών. Από την άλλη πλευρά, η αύξηση εξαγωγών αγροτικών προϊόντων της Μερκοσούρ στην ΕΕ μπορεί να επιφέρει κέρδη, όμως είναι αρκετά δύσκολο, η αύξηση αυτή να καλύψει τα νέα κέρδη που αναμένεται να έχει η ΕΕ από αυτή τη συμφωνία, διευρύνοντας έτσι το πλεόνασμα της ΕΕ έναντι των χωρών της Νότιας Αμερικής.
Μέχρι τη σύναψη της συμφωνίας, οι χώρες της Μερκοσούρ ήδη κατείχαν ένα σημαντικό κομμάτι των ευρωπαϊκών αγροτικών εισαγωγών. Η Βραζιλία είναι η χώρα με την μεγαλύτερη αξία αγροτικών προϊόντων που εισάγονται από την ΕΕ, καταλαμβάνοντας το 10.9% (Directorate-General for Agriculture and Rural Development, 2024). Η Αργεντινή ακολουθεί στην ένατη θέση με 2.9%, με τις άλλες δύο χώρες να έχουν πολύ μικρότερα ποσοστά, αθροίζοντας συνολικά το 14.5% της αξίας των εισαγωγών της ΕΕ (Directorate-General for Agriculture and Rural Development, 2024). Το μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών της Βραζιλίας στην ΕΕ αφορά προϊόντα κρέατος, με την Πορτογαλία να είναι το κράτος-μέλος με την μεγαλύτερη αξία εισαγωγών με προέλευση από την Βραζιλία (12%), έχοντας μεγάλη διαφορά από τον δεύτερο (Ισπανία 3%) (European Commission, 2023).
Οι αγρότες και των δύο πλευρών αντιμετωπίζουν τη σύμβαση αρνητικά. Η συμφωνία θα είναι ζημιογόνα για τους ευρωπαίους αγρότες, καθώς θα επιτρέψει στα εισαγόμενα προϊόντα να αποκτήσουν ένα συγκριτικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι των δικών τους προϊόντων. Επιπλέον, οι αγρότες και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Καταναλωτών (BEUC) εκφράζουν ανησυχίες για την ποιότητα των εισαγόμενων προϊόντων (Copa Cogeca, 2024; Copa Cogeca, 2025). Παράλληλα, εκπρόσωπος οικογενειών, που ασχολούνται με την αγροτική παραγωγή στην Βραζιλία, υπογραμμίζει ανάλογους προβληματισμούς σχετικά με τη συμφωνία (Copa Cogeca, 2025).
Ο αγροτικός τομέας στην Ευρώπη έχει ιδιαίτερη σημασία, παρόλο που η αγροτική παραγωγή κατέλαβε ποσοστό μικρότερο του 2%, του ευρωπαϊκού Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος για το 2023 (World Bank, 2024). Παρά τη συρρίκνωση της γεωργίας στην Ευρώπη, η Κοινή Αγροτική Πολιτική καταλαμβάνει την πρώτη θέση στον καταμερισμό τους ισολογισμού της ΕΕ, έχοντας σημαντικό ρόλο στην πολιτική σκηνή της ΕΕ (Hix & Høyland, 2022, σ. 248).
Ένας από τους βασικούς λόγους για την εναντίωση των αγροτών κατά της συμφωνίας, είναι το γεγονός ότι δεν επιβάλλονται οι ίδιες προδιαγραφές παραγωγής που ισχύουν στην Ευρώπη, στις χώρες της Μερκοσούρ για τα αγροτικά προϊόντα που θα εξάγει στην ΕΕ. Συγκεκριμένα, στη σύμβαση ορίζεται πως οι προδιαγραφές παραγωγής που θα πρέπει να τηρούν οι αγρότες των χωρών της Νότιας Αμερικής, είναι οι ισχύουσες διεθνείς προδιαγραφές (EU-Mercosur Trade Agreement, 2024). Αυτό προκαλεί αντιδράσεις από τους ευρωπαίους αγρότες, καθώς οι αυξημένες υποχρεώσεις που επιβάλει η ευρωπαϊκή νομοθεσία επιφέρουν έξοδα στο κόστος παραγωγής, με αποτέλεσμα τα εισαγόμενα προϊόντα να είναι πιο ανταγωνιστικά, διατηρώντας χαμηλότερες τιμές. Αυτό συμβαίνει σε μια περίοδο που η ΕΕ αυστηροποιεί όλο και περισσότερο τα προβλεπόμενα κριτήρια που πρέπει να τηρούνται από τους ευρωπαίους αγρότες, κυρίως σε ό,τι αφορά την προστασία του περιβάλλοντος. Οι ανησυχίες των αγροτών πιθανότατα οφείλονται στο γεγονός ότι θεωρούν πως η παράλειψη επιβολής αντίστοιχων προδιαγραφών στα εισαγόμενα προϊόντα, οδηγεί σε αθέμιτο ανταγωνισμό. Ενώ, εκφράζουν ανησυχίες για την ποιότητα των προϊόντων, την καταπάτηση εργασιακών δικαιωμάτων και τους περιβαλλοντικούς κινδύνους που μπορεί να επιφέρει μια ενδεχόμενη αύξηση παραγωγής, η οποία μπορεί να προκύψει από αυτή τη συμφωνία (COPA COGECA, 2025).
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστηρίζει πως οι διατάξεις της συμφωνίας καλύπτουν όλους τους κινδύνους που παρουσιάζουν όσοι διαφωνούν με τη συμφωνία, δεσμεύοντας τις χώρες της Μερκοσούρ να σεβαστούν βασικές διατάξεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Εργασίας (ILO), τη Συμφωνία των Παρισίων, και μια σειρά από υγειονομικές προδιαγραφές (European Commission, 2019). Προκειμένου να καθησυχάσει τους αγρότες της, η ΕΕ, πρότεινε την διάθεση ενός πακέτου ενίσχυσης ενός δισεκατομμυρίου ευρώ, με σκοπό να στηρίξει αγρότες, οι οποίοι μπορεί να επηρεαστούν από πιθανές αστοχίες της αγοράς που μπορεί να επιφέρει η συμφωνία (European Commission, 2019). Το πακέτο αυτό ακολουθεί την λογική του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης, της Πράσινης Συμφωνίας της ΕΕ, ωστόσο όπως και σε αυτή την περίπτωση, έτσι και τώρα, τα χρήματα που θα διατεθούν είναι πιθανό να είναι ανεπαρκή (Moesker & Pesch, 2022). Για αυτόν τον λόγο, χρειάζεται να αξιολογηθούν από τους αρμόδιους φορείς.
Η συμφωνία αυτή αποτελεί ένα πεδίο αντιπαράθεσης ως προς τις επιπτώσεις που μπορεί να επιφέρει. Σε ένα ενδεχόμενο σενάριο, όπου οι εμπορικές ροές παραμείνουν σταθερές, το αντίκτυπο που θα έχει στην ευρωπαϊκή αγορά, δεν θα ήταν αρκετό για να διαταράξει ιδιαίτερα τις ισορροπίες. Παρά ταύτα, με τα νέα δεδομένα, πιθανότατα θα μεταβληθούν οι εμπορικές ροές και προς τις δύο κατευθύνσεις. Η ΕΕ έχει πολλά να κερδίσει από αυτή τη συμφωνία, καθώς ανοίγει μια σημαντική αγορά, κάνοντας ευκολότερη την εξαγωγή υπηρεσιών, βιομηχανικών, ακόμη και ορισμένων αγροτικών προϊόντων. Ταυτόχρονα, όμως μια μερίδα των παραγωγών έχουν σοβαρούς λόγους ανησυχίας. Το όριο όγκου εισαγωγών χωρίς δασμούς που τίθεται από τη συμφωνία, αποτελεί μια δικλείδα ασφαλείας, η οποία αποτυγχάνει να καθησυχάσει τους αγρότες, λόγω των συνεχόμενων νέων μέτρων που λαμβάνει για την προστασία του περιβάλλοντος (European Commission, n.d.). Τα μέτρα αυτά επιφέρουν μεγαλύτερο κόστος παραγωγής, ενδεχομένως μεγαλύτερο ρίσκο απώλειας σοδειάς και καθιστούν τα προϊόντα τους, λιγότερο ανταγωνιστικά. Έτσι, οι ανησυχίες των ευρωπαίων αγροτών αυξάνονται στο ενδεχόμενο ότι προϊόντα παραγωγών που δεν υπόκεινται στους ίδιους περιορισμούς, αποκτούν πρόσβαση στην αγορά, χωρίς δασμολογικά εμπόδια.
Προφανώς η ΕΕ, εκπροσωπεί μια μεγάλη αγορά, που της δίνει διαπραγματευτικό πλεονέκτημα σε πολλές περιπτώσεις. Απομονώνοντας το μέρος της συμφωνίας που αναφέρεται στα αγροτικά προϊόντα, ενδεχομένως να κρίνεται ότι η ΕΕ θα μπορούσε να διεκδικήσει ευνοϊκότερους όρους για την συμφωνία. Από την άλλη πλευρά, όπως προαναφέρθηκε, η αγορά της Νότιας Αμερικής απελευθερώνεται με πολλές ευκαιρίες για πληθώρα ευρωπαϊκών επιχειρήσεων που σχετίζονται με την βιομηχανική παραγωγή καθώς και τον τριτογενή τομέα. Οι αλλαγές που μπορεί να επέλθουν σε εμπορικά και οικονομικά δεδομένα, λόγω των ευκαιριών που προκύπτουν από τη συμφωνία, μπορούν να φέρουν μεγάλα κέρδη στην ευρωπαϊκή αγορά, θέτοντας ωστόσο σε κίνδυνο μια μερίδα των ευρωπαίων παραγωγών αγροτικών προϊόντων, με την ευρωπαϊκή ηγεσία να δεσμεύεται ότι θα διορθώσει τις αστοχίες που μπορεί να προκύψουν εσωτερικά.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Ευρωκοινοβούλιο θα πρέπει στη συνέχεια να επικυρώσουν τη συμφωνία. Ενώ αρκετές φωνές και στους δύο θεσμούς εναντιώνονται σθεναρά, η συμφωνία φαίνεται πως θα επικυρωθεί. Για να απορρίψει το Συμβούλιο τη συμφωνία, χρειάζεται την αρνητική ψήφο κρατών-μελών που εκπροσωπούν το 35% του πληθυσμού (Europe Monitor, n.d.). Με τα παρόντα δεδομένα, κάτι τέτοιο κρίνεται εξαιρετικά δύσκολο, ωστόσο όχι αδύνατο. Η Γαλλία και η Πολωνία έχουν εναντιωθεί στη συμφωνία, ενώ και άλλες χώρες όπως η Αυστρία έχουν εκφράσει τις ανησυχίες τους στο παρελθόν (Euractiv, 2021; Hernandez, 2024).
Συνοψίζοντας, η συμφωνία αυτή φαίνεται να ευνοεί την ευρωπαϊκή οικονομία με απόλυτους όρους. Ωστόσο, τα οφέλη που μπορεί να επιφέρει, περιορίζονται σε σημαντικά μικρότερη μερίδα του πληθυσμού σε σχέση με αυτή που επιβαρύνεται. Οι καταναλωτές, μπορεί να επωφεληθούν από χαμηλότερες τιμές, έχοντας όμως να αντιμετωπίσουν ένα δίλημμα διασφάλισης ποιότητας και ηθικής ευθύνης απέναντι στο περιβάλλον και τους ευρωπαίους παραγωγούς. Το σημαντικότερο είναι τα αναμενόμενα κέρδη να γίνουν έμμεσα εμφανή στην ευρωπαϊκή οικονομία και να υπάρξει κατάλληλη μέριμνα για τους παραγωγούς που ενδεχομένως να ζημιώνονται από τις αλλαγές, που μπορεί να προκαλέσει η συμφωνία στην αγορά.
Βιβλιογραφία/Πηγές
Βιβλία
Hix, S., & Høyland, B. (2022). The Political System of the European Union (4th ed., Vols. 248–249). Bloomsbury Publishing.
Άρθρα από ακαδημαϊκές πηγές
Baltensperger, M., & Dadush, U. (2019). The European Union-Mercosur Free Trade Agreement: prospects and risks. JSTOR. Διαθέσιμο σε:https://www.jstor.org/stable/resrep28500
Hayakawa, K., Ishikawa, J., & Tarui, N. (2020). What goes around comes around: Export-enhancing effects of import-tariff reductions. Journal of International Economics, 126, 103362. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1016/j.jinteco.2020.103362
Metzler, L. A. (1949). Tariffs, International Demand, and Domestic Prices. Journal of Political Economy, 57(4), 345–351. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1086/256844
Moesker, K., & Pesch, U. (2022). The Just Transition Fund – Did the European Union Learn from Europe’s past Transition experiences?. Energy Research & Social Science, 91, 102750. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1016/j.erss.2022.102750
Πρωτογενείς πηγές
Copa Cogeca. (2024). EU-Mercosur Agreement – The EU Farming Community refuses to pay the bill. Διαθέσιμο σε: https://copa-cogeca.eu/press-releases
Copa Cogeca. (17 Ιανουαρίου 2025). A message from Brazilian farmers in support of our flash action against the EU-Mercosur agreement. Διαθέσιμο σε: https://www.youtube.com/watch?v=xg3LsCY9KQY
Copa Cogeca. (17 Ιανουαρίου 2025). Why is the EU-Mercosur Deal Problematic both to EU consumers and farmers?. Διαθέσιμο σε: https://www.youtube.com/watch?v=nDBwVJWLeq0
Dieguez, J. (17 Ιανουαρίου 2019). Suspensión de Venezuela en el MERCOSUR. MERCOSUR. Διαθέσιμο σε: https://www.mercosur.int/suspension-de-venezuela-en-el-mercosur/
Directorate-General for Agriculture and Rural Development. (2024). Agri-FoodTrade Statistical Factsheet European Union – Brazil (σελ. 2–8). Διαθέσιμο σε: https://agriculture.ec.europa.eu/system/files/2023-05/agrifood-brazil_en.pdf
ec.europa. (2024). EU-Mercosur: Text of the agreement, (testimony of EU & Mercosur). Διαθέσιμο σε: https://policy.trade.ec.europa.eu/eu-trade-relationships-country-and-region/countries-and-regions/mercosur/eu-mercosur-agreement/text-agreement_en
circabc.europa. (2024).EU-Mercosur Trade Agreement, TRADE AND SUSTAINABLE DEVELOPMENT.Διαθέσιμο σε: https://circabc.europa.eu/ui/group/09242a36-a438-40fd-a7af-fe32e36cbd0e/library/63854154-7f3f-45d6-bfe6-53e330818fd0/details?download=true
European Commission. (n.d.). EU-Mercosur trade agreement. Διαθέσιμο σε: https://policy.trade.ec.europa.eu/eu-trade-relationships-country-and-region/countries-and-regions/mercosur/eu-mercosur-agreement/factsheet-eu-mercosur-partnership-agreement-opening-opportunities-european-farmers_en
European Commission. (28 Ιουνίου 2019). Key Elements of the EU-Mercosur Trade Agreement. Διαθέσιμο σε:https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/QANDA_19_3375
European Commission. (2023). Brazil-EU – international trade in goods statistics. σελ. 3–14. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/SEPDF/cache/55158.pd
European Commission. (2023). EU trade relations with Brazil. Διαθέσιμο σε: https://policy.trade.ec.europa.eu/eu-trade-relationships-country-and-region/countries-and-regions/brazil_en
European Union. (2023). Key Facts and Figures | European Union. Διαθέσιμο σε: https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/facts-and-figures-european-union_en
Mercosur. (2018). MERCOSUR Countries – MERCOSUR. Διαθέσιμο σε: https://www.mercosur.int/en/about-mercosur/mercosur-countries/
Mercosur. (2018). MERCOSUR in Brief. Διαθέσιμο σε: https://www.mercosur.int/en/about-mercosur/mercosur-in-brief/
World Bank. (2024). Agriculture, forestry, and fishing, value added (% of GDP). Διαθέσιμο σε: https://data.worldbank.org/indicator/NV.AGR.TOTL.ZS
Ειδησεογραφικές πηγές, άρθρα από blog
Brunetti, A., Packroff, J., & Moller-Nielsen, T. (6 Δεκεμβρίου 2024). EU seals long-stalled Mercosur trade deal. Euractiv. Διαθέσιμο σε: https://www.euractiv.com/section/economy-jobs/news/eu-seals-long-stalled-mercosur-trade-deal/
Euractiv. (8 Μαρτίου 2021). Austria vetoes Mercosur deal saying it goes against EU Green Deal. Διαθέσιμο σε: https://www.euractiv.com/section/economy-jobs/news/austria-vetoes-mercosur-deal-saying-it-goes-against-eu-green-deal/
Europe Monitor. (n.d.). Agreement procedure (ACC). Διαθέσιμο σε: https://www.eumonitor.eu/9353000/1/j9vvik7m1c3gyxp/vh7bi4zutqzf
Hernandez , I. (22 Νοεμβρίου 2024). Why France Must Reassess the EU-Mercosur Deal. European Policy Center. Διαθέσιμο σε: https://www.epc.eu/en/publications/Why-France-must-reassess-the-EU-Mercosur-deal~5faa3c
Πηγή εικόνας: Δημιουργία Θωμά Κίκη από φωτογραφίες που δε φέρουν δικαιώματα copyrights