Γράφει ο Γιώργος Αθανασόπουλος
Αναμφισβήτητα, η κλιματική αλλαγή σε όλο τον πλανήτη έφερε πολλές ανακατατάξεις στην καθημερινότητα των πολιτών, των επιχειρήσεων και πολλών άλλων επαγγελμάτων. Η υπερκατανάλωση φυσικών πηγών ενέργειας, όπως για παράδειγμα το πετρέλαιο και γενικότερα ο ορυκτός πλούτος, προκάλεσε την έλλειψη των αποθεμάτων. Η ανθρωπότητα βρισκόμενη μπροστά σε μια τέτοια πρόκληση έπρεπε να βρει τρόπους να λυθεί το πρόβλημα. Η ανακάλυψη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θεωρήθηκε πως αποτελεί μία καλή εναλλακτική για να αποτραπούν τα χειρότερα. Έτσι, η αιολική και η ηλεκτρική ενέργεια, επί παραδείγματι, βοηθούν στην τροφοδοσία ηλεκτρικού ρεύματος και θερμότητας ενός μεγάλου τμήματος του παγκόσμιου πληθυσμού και ιδιαίτερα γεωγραφικών τμημάτων, όπως η Νότια Αφρική, όπου ο πληθυσμός της είναι πυκνός και υπεράριθμος.
Πριν γίνει οποιαδήποτε αναφορά στην Νότια Αφρική και τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας θα ήταν σκόπιμο να γίνει μία εννοιολογική προσέγγιση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας για να καταστεί σαφές το υπόλοιπο περιεχόμενο της μελέτης. Η ευρύτερη έννοια των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας αναφέρεται σε κάθε πηγή που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και ανανεώνεται μέσω φυσικών φαινομένων μόνιμου κύκλου. Πρόκειται για “καθαρές” μορφές ενέργειας, πολύ φιλικές στο περιβάλλον, που δεν αποδεσμεύουν υδρογονάνθρακες, διοξείδιο του άνθρακα ή τοξικά και ραδιενεργά απόβλητα όπως οι υπόλοιπες πηγές ενέργειας που χρησιμοποιούνται σε μεγάλη κλίμακα. Για την εκμετάλλευση τους δεν απαιτείται κάποια ενεργητική παρέμβαση όπως εξόρυξη, άντληση και καύση, αλλά απλώς η εκμετάλλευση της ήδη υπάρχουσας ροής ενεργείας στην φύση. Αυτό σημαίνει πως πρόκειται για 13 ανεξάντλητες πηγές ενέργειας που βασίζονται σε διάφορες φυσικές διαδικασίες, όπως ο ήλιος, ο άνεμος, τα ρεύματα, οι ωκεανοί, η βιομάζα, η γεωθερμία, οι υδατοπτώσεις και η ενέργεια των κυμάτων.
Οι ΑΠΕ μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε άμεσα (κυρίως για θέρμανση), είτε μετατρεπόμενες σε άλλες μορφές ενέργειας (κυρίως ηλεκτρισμό ή μηχανική ενέργεια). Υπολογίζεται ότι το τεχνικά εκμεταλλεύσιμο ενεργειακό δυναμικό απ’ τις ΑΠΕ είναι πολλαπλάσιο της παγκόσμιας συνολικής κατανάλωσης ενέργειας. Η υψηλή όμως, μέχρι πρόσφατα, τιμή των νέων ενεργειακών εφαρμογών, τα τεχνικά προβλήματα εφαρμογής, καθώς και οι πολιτικές και οικονομικές σκοπιμότητες που συνδέονται με τη διατήρηση του παρόντος επιπέδου ανάπτυξης στον ενεργειακό τομέα, εμπόδισαν την εκμετάλλευση έστω και μέρους αυτού του δυναμικού. Το ενδιαφέρον για την ευρύτερη αξιοποίηση των ΑΠΕ, καθώς και την ανάπτυξη αξιόπιστων και οικονομικά αποδοτικών τεχνολογιών που δεσμεύουν το δυναμικό τους, παρουσιάσθηκε αρχικά μετά την πρώτη πετρελαϊκή χρήση του 1979 ως αποτέλεσμα κυρίως των απανωτών πετρελαϊκών κρίσεων της εποχής και παγιώθηκε την τελευταία δεκαετία, μετά τη συνειδητοποίηση των παγκόσμιων περιβαλλοντικών προβλημάτων από την χρήση κλασικών πηγών ενέργειας.
Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας κατέχουν έναν εξέχοντα ρόλο στην ανάπτυξη του βιοτικού επιπέδου της Νοτίου Αφρικής. Οι τεράστιες ελλείψεις σε βασικά είδη ενέργειας, όπως η ηλεκτρική ενέργεια, έχουν προκαλέσει πολλά προβλήματα στην καθημερινότητα του αφρικανικού πληθυσμού, εάν αναλογιστεί κάποιος πως πάνω από τον μισό πληθυσμό δεν έχει πρόσβαση στο ηλεκτρικό ρεύμα. Οι τεχνολογίες των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (κυρίως της υδροηλεκτρικής) συνθέτουν ένα μεγάλο μερίδιο του συνολικού ενεργειακού εφοδιασμού στην Αφρική και υπάρχει το ενδεχόμενο επέκτασης καθώς αναπτύσσεται ένα ευρύτερο φάσμα τεχνολογιών. Πολλές χώρες της ηπείρου τις αναπτύσσουν ενεργά ή σκέφτονται να τις αναπτύξουν. Αυτές οι μορφές ενέργειας είναι σημαντικές γιατί βελτιώνουν την ενεργειακή ασφάλεια με τη μείωση της εξάρτησης στα εισαγόμενα καύσιμα, συμβάλλοντας στη διαφοροποίηση του ενεργειακού μείγματος. Η Νότια Αφρική αποτελεί ένα από τα σημεία της Αφρικής, όπου οι ενεργειακοί πόροι βρίσκονται σε αφθονία. Παρόλα αυτά, η δυσαναλογία μεταξύ της διαθεσιμότητας των πόρων αυτών και της κάλυψης των αναγκών των πολιτών εξακολουθεί να υφίσταται σε μεγάλο βαθμό. Ωστόσο, η ανάπτυξη σε βασικούς τρόπους παραγωγής των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως για παράδειγμα τα φωτοβολταϊκά, γνωρίζει διπλάσιους ρυθμούς ανάπτυξης λόγω του μειωμένου κόστους της τεχνολογίας. Επίσης, η αιολική ενέργεια αποτελεί ένα άλλο είδος ανανεώσιμων πηγών ενέργειας αρκετά προσφιλές για την Νότια Αφρική.
Ένας παράγοντας που καθορίζει την ύπαρξη των διαθέσιμων πηγών ενέργειας είναι ο τρόπος με τον οποίο είναι δομημένο το σύστημα της μεταφοράς και της διανομής. Η Νότια Αφρική, όπως και ολόκληρη η Αφρική, χρειάζεται την δημιουργία νέων επενδύσεων. Βασική προτεραιότητα είναι η στοχευμένη επένδυση και συντήρηση για τη μείωση των διακοπών ρεύματος, ένα σημαντικό εμπόδιο για τις επιχειρήσεις, καθώς και τη μείωση των απωλειών από 16% σήμερα σε επίπεδο που πλησιάζει τις προηγμένες οικονομίες (λιγότερο από 10%). Επιπλέον, υπάρχει ανάγκη ενίσχυσης του κανονισμού και της ικανότητας υποστήριξης των δεξαμενών ηλεκτρικής ενέργειας της Αφρικής και της ενίσχυσης των περιφερειακών αγορών ηλεκτρικής ενέργειας. Πιο συγκεκριμένα, η Νότια Αφρική χρειάζεται σημαντική αύξηση των επενδύσεων στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας στην παραγωγή και τα δίκτυα, για τα οποία κατατάσσεται σήμερα πολύ χαμηλά σε παγκόσμιο επίπεδο μαζί με την υπόλοιπη Αφρική.
Η Νότια Αφρική φιλοξενεί επίσης πολλούς από τους ορυκτούς πόρους που είναι κρίσιμοι για την προώθηση των παγκόσμιων ενεργειακών μεταβάσεων. Μαζί με την Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό αντιπροσωπεύει τα δύο τρίτα της παγκόσμιας παραγωγής κοβαλτίου, ενώ παράγει το 70% της παγκόσμιας πλατίνας. Η αύξηση της ζήτησης για ορυκτά, που μπορούν να υποστηρίξουν τις παγκόσμιες ενεργειακές μεταβάσεις, προσφέρει μία ευκαιρία για χώρες πλούσιες σε ορυκτά στην Αφρική, αλλά η αποτυχία να ανταποκριθεί στη ζήτηση όχι μόνο θα μπορούσε να εμποδίσει τα οικονομικά αποτελέσματα της Αφρικής, αλλά και να συγκρατήσει τον ρυθμό των παγκόσμιων ενεργειακών μεταβάσεων. Επομένως, η υπεύθυνη διαχείριση αυτών των πόρων είναι ζωτικής σημασίας. Κυρίως από το 2012 και έπειτα, η Νότια Αφρική αναδείχθηκε ως η ηγέτιδα δύναμη αναφορικά με τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας παρόλες τις καθυστερήσεις των εθνικών προγραμμάτων, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί τον πλέον ακρογωνιαίο λίθο ανάπτυξης στον τομέα της καθαρής ενέργειας για ολόκληρη την αφρικανική ήπειρο.
Άξιο αναφοράς αποτελεί το γεγονός ότι ο ηλιακός της κλάδος προσέλκυσε επενδύσεις αξίας 4,3 δισεκατομμυρίων δολαρίων ή το 80% των συνολικών επενδύσεων στην καθαρή ενέργεια, ενώ παράλληλα επιπλέον 1,1 δισεκατομμύρια δολάρια διοχετεύθηκαν στον αιολικό κλάδο της χώρας. Η τάση αυτή αναμένεται να συνεχιστεί μέσα στα επόμενα χρόνια χάρη στην εφαρμογή εντατικού προγράμματος διαγωνισμών, στο πλαίσιο του οποίου έχουν ήδη ανατεθεί σχεδόν 30 έργα. Το 2014, χρηματοδοτήθηκε ένα έργο ύψους 45.000.000 που κάλυπτε τις ενεργειακές ανάγκες της Νότιας Αφρικής. Στις δράσεις εντάχθηκαν η εφαρμογή κατάλληλων μεταρρυθμίσεων στον ενεργειακό τομέα, ο προσδιορισμός των κατάλληλων επενδύσεων και η υλοποίηση/κατασκευή έργων ΑΠΕ και εξοικονόμησης ενέργειας (για τον σκοπό αυτό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα διαθέσει συνολικά 400 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ευρωπαϊκής Ανάπτυξης). Τέλος, το 2018 ανακοινώθηκε ένα σχέδιο που αφορούσε στην αποθήκευση μπαταριών με στόχο την λιγότερη εξάρτηση από τον άνθρακα.
Συμπερασματικά, από το 2000 και μετά γίνονται ύστατες προσπάθειες προκειμένου η Νότια Αφρική να μπορέσει μέσα από διάφορα προγράμματα να αξιοποιήσει τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, γεγονός που την βοηθά να αναβαθμίζει το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων της και να καλύπτει βασικές τους ανάγκες, όπως αυτή του ρεύματος. Ο υπέρογκος πληθυσμός αποτελεί τροχοπέδη, αλλά η σταθερή ανάπτυξη σε σχέση με την διαθεσιμότητα των πόρων ενδεχομένως να συμβάλλουν έτσι ώστε η Νότια Αφρική να ενισχύσει τον ρόλο της, αποτελώντας έναν από τους πιο βασικούς παρόχους ηλεκτρικής ενέργειες και πολλών άλλων πηγών.
Βιβλιογραφία
Global Energy Statistical Yearbook (2020). Share of renewables in electricity production. Διαθέσιμο σε https://yearbook.enerdata.net/renewables/renewable-in-electricity-production-share.html
IEA (2017). Total primary energy supply. Διαθέσιμο σε https://www.iea.org/regions/africa
Ritchie Hannan, Roser Max (2018). Renewable Energy. Διαθέσιμο σεhttps://ourworldindata.org/renewable-energy
World Energy News (2018). Νότια Αφρική: Η Eskom σχεδιάζει το πρώτο έργο αποθήκευσης μπαταριών. Διαθέσιμο σε https://worldenergynews.gr/index.php/%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%BD%CE%B5%CF%8E%CF%83%CE%B9%CE%BC%CE%B5%CF%82/item/26940-notia-afrikh-h-eskom-schediazei-to-prwto-ergo-apothhkeyshs-mpatariwn