Loading...
Latest news
Κλιματική Αλλαγή, Περιβαλλοντολογικά Προβλήματα και Δίκαιο Ενέργειας

Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας στην Πορτογαλία

Γράφει η Αγάπη Θεοδωρίδου

Η αυγή του 21ου αιώνα ανέδειξε το ζήτημα της εκμετάλλευσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Μάλιστα, το φαινόμενο αυτό απασχολεί άμεσα τις κυβερνήσεις των κρατών, καθώς σχετίζεται με την οικονομική και κοινωνική ευημερία, τις επενδύσεις και τις εξωτερικές σχέσεις κάθε κράτους. Στην παρούσα μελέτη,  θα εξετάσουμε την περίπτωση της εκμετάλλευσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας  της Πορτογαλίας. Η Πορτογαλία, όντας ένα παράκτιο κράτος της Ιβηρικής Χερσονήσου, με ποικιλομορφία εδάφους και γενικά εύκρατο κλίμα, ήδη από το 2000 και έπειτα, ακολούθησε ένα σύγχρονο μοντέλο αξιοποίησης των ανανεώσιμων πηγών της, αποφεύγοντας τη χρήση ορυκτών καυσίμων. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι μεγάλο μέρος της πρωτογενούς ενέργειας της χώρας καλύπτεται από υδροηλεκτρική, αιολική, ωκεάνια, ηλιακή και γεωθερμική ενέργεια, καθώς και βιομάζα. Σε μεγαλύτερα ποσοστά καταγράφεται η αξιοποίηση των αιολικών και υδάτινων πόρων. Επίσης, η κατασκευή του αιολικού πάρκου στη Βόρεια Πορτογαλία το 2008, σε συνδυασμό με τη κατασκευή διευρυμένων φωτοβολταϊκών αγροκτημάτων, συνέβαλαν στην αύξηση του ποσοστού εκμετάλλευσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Επομένως, δεν αποτελεί τυχαίο γεγονός ότι η Πορτογαλία συγκαταλέγεται μεταξύ των κρατών με τη μεγαλύτερη παραγωγή ενέργειας, προερχόμενη από ανανεώσιμους πόρους.

Στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας της Πορτογαλίας, τα πιο αποτελεσματικά βήματα για την παραγωγή ρεύματος, μέσω ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, παρατηρήθηκαν το 2003. Έκτοτε, μεγάλο ποσοστό της ηλεκτρικής ενέργειας προέρχεται από την υδροηλεκτρική και θερμική ενέργεια. Για να κατανοήσουμε καλύτερα αυτό το πεδίο, κρίνεται σκόπιμη μία αναδρομή. Το 2003, το 33% της παραγωγής ρεύματος ήταν αποτέλεσμα της αξιοποίησης της υδροηλεκτρικής ενέργειας. Λόγω άστατων καιρικών συνθηκών, που προκάλεσαν έντονη ξηρασία, το 2005 το ποσοστό αυτό μειώθηκε στο 9,7%, αυξάνοντας την χρήση ορυκτών καυσίμων. Από το 2005 και έπειτα, ακολούθησαν επίμονες προσπάθειες αύξησης της αξιοποίησης των ανανεώσιμων πόρων, οι οποίες, με μία μέση ετήσια αύξηση 5% των ανανεώσιμων πηγών, άρχισαν να έχουν αισθητά αποτελέσματα μετά το πέρας περίπου μίας δεκαετίας. Το 2014, η διανομή εγκατεστημένης ισχύος άγγιζε τα 11.677 MW (Megawatt), ενώ παράλληλα, μία μηνιαία μέτρηση κατανάλωσης ηλεκτρικού ρεύματος από ανανεώσιμους πόρους υπολογίστηκε 99,2%, δημιουργώντας ρεκόρ για τα τότε δεδομένα. Ωστόσο, αυτά τα ποσοστά μειώθηκαν αισθητά το 2015, επειδή παρατηρήθηκαν δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Δύο χρόνια αργότερα, το 2017, εξαιτίας ευνοϊκότερων όρων, η συνολική παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος, προερχόμενη από ανανεώσιμες πηγές, άγγιξε το 46%.

Στο σημείο αυτό, θα αναλύσουμε τα ποσοστά της τελευταίας τριετίας. Το 2018, το ποσοστό παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος από ανανεώσιμους πόρους, έφτασε το 56%. Η διανομή εγκατεστημένης ισχύος, σε σύγκριση με το 2014, αυξήθηκε ορατά, αγγίζοντας τα 14.059 MW. Το 2019, το ποσοστό εθνικής κατανάλωσης ρεύματος από ανανεώσιμες πηγές αντιπροσώπευε το 51%, με το ήμισυ σχεδόν του ποσοστού να προέρχεται από αιολική ενέργεια. Μάλιστα, σύμφωνα με την REN (Redes Energéticas Nacionais), μία πορτογαλική εταιρεία του ενεργειακού τομέα, σημειώθηκε σημαντική αύξηση στην χρήση των φωτοβολταϊκών, καθώς ξεπεράστηκε η αξία μιας ετήσιας παραγωγής TWh (terawatt- hour). Τον Μάρτιο του 2020, εν καιρώ πανδημίας του COVID-19, η μηνιαία καταμέτρηση κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ξεπέρασε το 103%, δημιουργώντας νέο ρεκόρ. Σε γενικές γραμμές, η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας βασίζεται και σε ορυκτά καύσιμα, καθώς η αξιοποίηση των ανανεώσιμων πόρων, που εξαρτάται από τις καιρικές συνθήκες, θεωρείται απρόβλεπτη. Στόχος της Πορτογαλίας είναι η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας να καλύπτεται αποκλειστικά από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έως το 2040.

Επιπλέον, ένα αρκετά ενδιαφέρον σημείο είναι οι τομείς στους οποίους χρησιμοποιούνται οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στην Πορτογαλία. Αρχικά, όπως έχει ήδη αναφερθεί παραπάνω, μεγάλο μέρος τους χρησιμοποιείται στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, με το ποσοστό να αγγίζει το 52,1%. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος, η Πορτογαλία κατατάσσεται στην 5η θέση εκμετάλλευσης ανανεώσιμων πόρων για την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Επίσης, σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2014, η χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο πεδίο των μεταφορών αντιπροσωπεύει μικρό ποσοστό, μόλις 3,4%. Μάλιστα, η πώληση ηλεκτρικών οχημάτων άγγιζε το 0,08%. Αυτό οφείλεται σε δύο παράγοντες: πρώτον, στο μεγάλο κόστος αγοράς ηλεκτρικών οχημάτων και δεύτερον, στην περιορισμένη ύπαρξη ηλεκτρικών σταθμών τροφοδοσίας. Προκύπτει, λοιπόν, ότι στον τομέα των μεταφορών δεν κυκλοφορεί μεγάλος αριθμός ηλεκτρικών οχημάτων και το μεγαλύτερο ποσοστό των καυσίμων προέρχεται από πετρέλαιο.

Στο διάστημα των τελευταίων δύο δεκαετιών, η αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην Πορτογαλία ακολούθησε καλπάζουσα πορεία, σε σύγκριση με το 2000, όπου παρατηρήθηκε κυρίως η χρήση καυσίμων και η εκμετάλλευση της υδροηλεκτρικής ενέργειας, με ποσοστό 45%. Δέκα χρόνια αργότερα, το 2010, άρχισαν να γίνονται αισθητές οι αλλαγές στον ενεργειακό τομέα. Μάλιστα, το 52% της συνολικής ενέργειας της χώρας προερχόταν από ανανεώσιμους πόρους. Το 2011, εξαιτίας του μνημονίου που υπογράφηκε μεταξύ της πορτογαλικής κυβέρνησης, του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, της  Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Κεντρικής Τράπεζας για τη μείωση του τιμολογίου τροφοδοσίας από την πορτογαλική κυβέρνηση, σημειώθηκε πτώση του ποσοστού εκμετάλλευσης των ανανεώσιμων πόρων. Αυτά τα δεδομένα άλλαξαν το 2013. Πιο συγκεκριμένα, το ποσοστό συνολικής ενέργειας, προερχόμενο από ανανεώσιμες πηγές αυξήθηκε, στο 61,7%, με το ήμισυ να παράγεται από υδροηλεκτρική και αιολική ενέργεια. Με μία πιο σφαιρική ματιά, μέχρι το 2015, είναι αξιοσημείωτη η πορεία εκμετάλλευσης τον ανανεώσιμων πηγών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ποσοστό εκμετάλλευσης της αιολικής ενέργειας, που ακολούθησε ακμάζουσα πορεία, φτάνοντας το 23,7% από το 1%. Το 2016, η κυβέρνηση προέβη στην υλοποίηση ενός σχεδίου που προέβλεπε την χρήση μόνο ανανεώσιμων πηγών για την κάλυψη των αναγκών ολόκληρης της χώρας για τέσσερις ημέρες, με το σχέδιο να στέφεται με επιτυχία. Αναλύοντας πιο πρόσφατες μετρήσεις, τον Δεκέμβριο του 2019 το 76% της εθνικής παραγωγής προμηθεύθηκε από την παραγωγή ανανεώσιμων πόρων.

Το μη ισοσκελισμένο ισοζύγιο πληρωμών της Πορτογαλίας αποτελεί μία ενδιαφέρουσα περίπτωση, που θα αναλυθεί παρακάτω. Το ήμισυ των εισαγωγών και εξαγωγών της χώρας αντιπροσωπεύεται από τους κύριους ευρωπαϊκούς εμπορικούς εταίρους, την Ισπανία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Σε μικρότερη κλίμακα, συνεργάζεται με τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και την Κίνα. Ωστόσο, οι εμπορικές σχέσεις με τις πρώην αποικίες της δεν ακολουθούν μία ομαλή συχνότητα. Το εμπόριο με τις χώρες της Αφρικανικής Ηπείρου έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια, ενώ οι εμπορικές συναλλαγές με τις χώρες της Λατινικής Αμερικής, ιδίως με την Βραζιλία, διανύουν μία ακμάζουσα πορεία. Στο πεδίο των εισαγωγών, η Πορτογαλία εισάγει μεγάλες ποσότητες πετρελαίου και άνθρακα για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της. Οι εισαγωγές αυτές αντιπροσωπεύουν το 25% της κάλυψης της ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς η εγχώρια παραγωγή άνθρακα θεωρείται χαμηλής ποιότητας προκειμένου να εξυπηρετήσει τις εγχώριες απαιτήσεις. Επιπρόσθετα, στις εμπορικές σχέσεις συγκαταλέγεται και η σύνδεση με τον αγωγό φυσικού αερίου από τη Βόρεια Αφρική, έργο που ολοκληρώθηκε το 1997. Επομένως, παρατηρείται μία εξωτερική εξάρτηση που οφείλεται τόσο στη μη ολοκλήρωση ενός ενεργειακού μοντέλου βασισμένου σε ανανεώσιμους πόρους της χώρας, όσο και την απουσία βαριάς βιομηχανίας.

Από την άλλη πλευρά, στο πεδίο των εξαγωγών, η Πορτογαλία προωθεί τους ανανεώσιμους ενεργειακούς πόρους της σε σχετικά μικρές ποσότητες. Οι εξαγωγές ανανεώσιμης παραγωγής σε μεγάλη κλίμακα θα υλοποιηθούν όταν η Πορτογαλία θα παράγει υπέρογκες ποσότητες, ικανές να ανταποκρίνονται στην εγχώρια ζήτηση, καθώς και τους  εξωτερικούς παράγοντες. Απεναντίας, από το 1990 κι έπειτα, η Πορτογαλία εξάγει μία σειρά ορυκτών και μετάλλων όπως το μάρμαρο, ο γρανίτης, το ουράνιο και ο συμπυκνωμένος χαλκός. Μία πρόοδος στο πεδίο των εξαγωγών είναι η προώθηση του μεταλλικού νερού στις εξωτερικές αγορές. Εκ παραλλήλου, η χώρα διαθέτει μεγάλες μονάδες γεωργίας και κτηνοτροφίας, ευνοούμενες από το κλίμα και τη μορφολογία του εδάφους, που εξειδικεύονται στην εξαγωγή των προϊόντων τους. Αυτές οι παραγωγές περιλαμβάνουν ελιές, ντομάτες, σταφύλια, λαχανικά, εσπεριδοειδή, σύκα, μπανάνες, ανανά, δημητριακά και βόειο κρέας. Σημαντικό ρόλο για την προώθησή τους  έπαιξαν οι νέες πρακτικές μάρκετινγκ των εταιρειών. Δύναται να λεχθεί ότι, το ισοζύγιο πληρωμών έχει θετικό πρόσημο στο πεδίο των εξαγωγών, αυτό σημαίνει ότι ο τομέας των εξαγωγών υπερβαίνει τον τομέα των εισαγωγών.

Άξιος αναφοράς είναι και ο χώρος των επενδύσεων που σχετίζεται με τον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας της χώρας. Το 2010, η κυβέρνηση, εκμεταλλευόμενη την υψηλή έκθεση της χώρας στον ήλιο, υιοθέτησε την στρατηγική XVIII, που αποσκοπούσε στον πολλαπλασιασμό των επενδύσεων, όσον αφορά την αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας, κάθε δέκα χρόνια. Το 2018, παρατηρήθηκαν αισιόδοξες προσπάθειες στον ενεργειακό τομέα, καθώς η πορτογαλική βιομηχανία ανανεώσιμων πηγών ενέργειας κατέγραψε εξαγωγές ύψους 353 εκατομμυρίων ευρώ, που αντιστοιχούσαν σε 5,7 TWh, εν αντιθέσει με τις εισαγωγές, που άγγιζαν μόνο 3 TWh, τονίζοντας της ευκαιρίες που μπορούν να εκμεταλλευτούν μέσω επενδύσεων στο ενεργειακό πεδίο. Ο πολλά υποσχόμενος τομέας της ηλεκτρικής ενέργειας προσελκύει ξένα κεφάλαια, καθώς 650 εκατομμύρια ευρώ έχουν ήδη επενδυθεί στη βιομηχανία ηλιακής και αιολικής ενέργειας, γεγονός που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στα κυβερνητικά προγράμματα αύξησης της παραγωγής ηλιακής ενέργειας. Τα παραπάνω αποδεικνύουν ότι η Πορτογαλία διαθέτει μεγάλες ικανότητες και κίνητρα ώστε να αναδειχθεί σε μία χώρα προσέλκυσης υψηλών επενδύσεων.

Ο τομέας των ανανεώσιμων πηγών της Πορτογαλίας διέπεται, τόσο από την ευρωπαϊκή νομοθεσία, όσο και από την εθνική νομοθεσία. Βέβαια, δημιουργείται μία σχέση εξάρτησης, καθώς η εγχώρια έννομη τάξη πρέπει να συμμορφώνεται στις ευρωπαϊκές επιταγές. Η οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης του 2001 (οδηγία 2001/77/ΕΚ) προβλέπει την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην Ευρώπη. Συμπληρωματικά, η οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης του 2009 (οδηγία 2009/28/ΕΚ) αποσκοπεί στην χρήση ανανεώσιμων πόρων, τουλάχιστον 20%, για τη τελική κατανάλωση ενέργειας της Ένωσης έως το 2020. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κατέληξαν σε μία συμφωνία, η οποία περιέχει μία ρήτρα που στοχεύει στην κατανάλωση τουλάχιστον 31% της ανανεώσιμης ενέργειας σε εγχώριο επίπεδο έως το 2020. Σε αυτή την συμφωνία αντέδρασε ο Υπουργός Ενέργειας της Πορτογαλίας, Jorge Seguro, ο οποίος ανέφερε ότι ο στόχος δεν ήταν τόσο φιλόδοξος όσο οι δυνατότητες της χώρας, τονίζοντας ότι στόχος είναι στην επόμενη δεκαετία να καλυφθεί το 80% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμους πόρους.

Όσον αφορά την εθνική νομοθεσία, το 2005 θεσπίστηκε το πλαίσιο για την ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών στην Πορτογαλία από το ψήφισμα 169/2005. Η κυβέρνηση στήριξε την ενεργειακή στρατηγική της στην εξασφάλιση ασφαλούς εφοδιασμού, τη τόνωση της αειφόρου ανάπτυξης και την ανταγωνιστικότητα. Επιπλέον, προχώρησε στη λήψη μέτρων όπως είναι η αύξηση των ποσοστώσεων της αιολικής ενέργειας, η μείωση της εκμετάλλευσης των ορυκτών καυσίμων και η ελευθέρωση των πεδίων της ηλεκτρικής ενέργειας και του φυσικού αερίου ενώ το 2008 δεσμεύτηκε στην οδηγία 2008/28/ΕΚ της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο Ενέργειας και Κλίματος 2030, η Πορτογαλία έχει δεσμευτεί να απαλλαγεί από τον άνθρακα έως το 2050 και να μειώσει την χρήση ορυκτών και μετάλλων, αυξάνοντας την αξιοποίηση των ανανεώσιμων πόρων. Στις μέρες μας, καταβάλλονται προσπάθειες προκειμένου να εκπονηθεί ένα σχέδιο που θα περιλαμβάνει τις διαδικασίες σύνδεσης ενός δικτύου με το Δίκτυο Ενέργειας Δημόσιας Υπηρεσίας (RESP), καθώς το τωρινό σύστημα είναι ιδιαίτερα περίπλοκο.

Συμπερασματικά, η περιβαλλοντική πολιτική της Πορτογαλίας αποσκοπεί στο μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και είναι σύμφωνη με την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Προϊόντα του νέου κύκλου επενδύσεων της Πορτογαλίας στο πεδίο των ανανεώσιμων πηγών, ήδη από τις αρχές του 21ου αιώνα, είναι η μείωση εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και της χρήσης ορυκτών καυσίμων, καθώς και η αύξηση της παραγωγής ανανεώσιμων πόρων. Απ’ όσα έχουν αναφερθεί ανωτέρω, προκύπτει ότι η Πορτογαλία είναι μία χώρα με φιλόδοξες πρακτικές, διότι ακολουθεί ένα ενεργειακό μοντέλο, το οποίο είναι αρκετά αποδοτικό. Βέβαια, δεν πρέπει να λησμονούμε ότι το κλίμα και η γεωγραφική θέση της αποτελούν παράγοντες που ταυτίζονται άμεσα με τους ανανεώσιμους πόρους.  Παρόλα αυτά, η πανδημία του COVID-19 θέτει σε δεύτερη μοίρα όλες τις προσπάθειες τόσο της πορτογαλικής κυβέρνησης, όσο και των λοιπών κυβερνήσεων σε παγκόσμιο επίπεδο, για τη βελτίωση του ενεργειακού τομέα, αναδεικνύοντας τα προβλήματα του υγειονομικού συστήματος που προκαλούν προβλήματα και στον οικονομικό τομέα. Επομένως, όλοι παρακολουθούμε με αγωνία τις εξελίξεις και ελπίζουμε ότι στο τέλος αυτής της περιπέτειας θα είμαστε όλοι υγιείς, απολαμβάνοντας ένα καθαρότερο περιβάλλον.

Βιβλιογραφία

Coren Michael (2018). Portugal generated enough renewable energy to power the whole country in March, Quartz. Διαθέσιμο σε https://qz.com/1245048/portugal-generated-enough-renewable-energy-to-power-the-whole-country-in-march/

Energy Policies of IEA Countries: Portugal 2009 Review, International Energy Agency, 2010. Διαθέσιμο σε https://www.iea.org/reports/energy-policies-of-iea-countries-portugal-2009-review

Energy Policies of IEA Countries: Portugal 2016 Review, International Energy Agency, 2016. Διαθέσιμο σε https://www.iea.org/reports/energy-policies-of-iea-countries-portugal-2016-review

Nunes Adelia (2018). Energy changes in Portugal, Méditerranée. Διαθέσιμο σε https://journals.openedition.org/mediterranee/10113

Renewable energy in Portugal, Rödl & Partner, 2020. Διαθέσιμο σε https://www.roedl.com/insights/renewable-energy-portugal

Renewable energy provided 51% of Portugal’s electricity needs in 2019, Institute for Energy Economics and Financial Analysis, 2020. Διαθέσιμο σε https://ieefa.org/renewable-energy-provided-51-of-portugals-electricity-needs-in-2019/