Loading...
Κλιματική Αλλαγή, Περιβαλλοντολογικά Προβλήματα και Δίκαιο Ενέργειας

Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας στην Ισλανδία

Γράφει η Ιφιγένεια Τσακαλογιάννη

Ισλανδία, «η χώρα της φωτιάς και του πάγου». Βρίσκεται στον Βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό και ανάμεσα στις τεκτονικές πλάκες της Βόρειας Αμερικής και της Ευρασίας, ενώ τα 130 περίπου ηφαίστεια και οι αμέτρητες θερμές πηγές της, σε συνδυασμό με καταρράκτες και τους παγετώνες στα βόρεια του νησιού, συνθέτουν ένα τοπίο μοναδικών γεωλογικών και μορφολογικών αντιθέσεων. Με την κοντινότερη γη να είναι 287 χλμ. μακριά, είναι επόμενο να αναρωτιέται κανείς πως μια τόσο γεωγραφικώς απομονωμένη και φαινομενικά αφιλόξενη χώρα καταφέρνει να διατηρεί όχι μόνο υψηλό επίπεδο ζωής, αλλά και πλήρη ενεργειακή αυτονομία.

Ακριβώς, όμως, αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά είναι που επιτρέπουν στην Ισλανδία να βασίζεται σχεδόν εξ’ ολοκλήρου στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας για την παραγωγή των αναγκαίων ποσοτήτων ηλεκτρισμού και θερμότητας. Αφενός, το ηφαιστειογενές έδαφος και οι θερμές πηγές της επιτρέπουν την εκμετάλλευση για την παραγωγή άφθονης γεωθερμικής ενέργειας, αφετέρου, οι βροχοπτώσεις, οι ποταμοί, οι καταρράκτες και το νερό που προκύπτει από το εποχικό λιώσιμο των παγετώνων καθιστούν δυνατή την κατασκευή και συνεχή λειτουργία υδροηλεκτρικών σταθμών. Ειδικότερα, η υδροηλεκτρική ενέργεια θεωρείται ανανεώσιμη διότι βασίζεται στην ανεξάντλητη ηλιακή ενέργεια η οποία τροφοδοτεί τον κύκλο του νερού, ενώ η γεωθερμική ενέργεια κατατάσσεται στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ως πηγάζουσα από την αποσύνθεση ραδιενεργών ουσιών του εσωτερικού μανδύα του εδάφους, οι οποίες διαρρέουν συνεχώς υπό τη μορφή θερμικής ενέργειας προς την επιφάνεια. Παρόλο που δεν ανανεώνεται σε κλίμακα χιλιετιών (όπως π.χ. η αιολική), θεωρείται πρακτικώς ανεξάντλητη σε πραγματική ανθρώπινη κλίμακα.

Ιστορική εξέλιξη

Φυσικά, η όλη ενεργειακή μετάβαση στη χώρα ήταν μια σταδιακή, μακροχρόνια διαδικασία. Για αιώνες, η ενέργεια από τις θερμές πηγές χρησιμοποιούταν περιορισμένα και μόνο για οικιακές εργασίες, ώσπου το 1908 ένας αγρότης κατασκεύασε το πρώτο σύστημα οικιακής θέρμανσης, μεταφέροντας με σωλήνες στη φάρμα του το ζεστό νερό από κοντινές θερμές πηγές. Σύντομα, η χρήση αυτών επεκτάθηκε από τις τοπικές κοινότητες με τη θέρμανση θερμοκηπίων και η πρωτεύουσα Ρέικιαβικ σταδιακά ανέπτυξε ένα ενιαίο αστικό δίκτυο θέρμανσης. Όμως, η γεωθερμική ενέργεια χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά για την παραγωγή ηλεκτρισμού μόλις το 1978, με την κατασκευή του πρώτου γεωθερμικού σταθμού Krafla.

Από την άλλη πλευρά, η υδροηλεκτρική παραγωγή ξεκίνησε τον 20ο αιώνα. Ο πρώτος υδροηλεκτρικός σταθμός τέθηκε σε λειτουργία στην πόλη Hafnarfjörður το 1904, με άλλους δύο να ανοίγουν στις αρχές της δεκαετίας του 1920, βέβαια, με περιορισμένη τοπική παραγωγή. Μάλιστα, μέχρι περίπου τη δεκαετία του ’70, το μεγαλύτερο μέρος της κατανάλωσης ενέργειας σε εθνικό επίπεδο προερχόταν από εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα και κηροζίνη. Όμως, συχνές παγκόσμιες κρίσεις στις ενεργειακές αγορές οδήγησαν τους Ισλανδούς στο συμπέρασμα πως η οικονομία της Ισλανδίας δεν μπορούσε να ανταπεξέλθει στις απότομες παγκόσμιες διακυμάνσεις της τιμής των καυσίμων – ήταν πλέον απαραίτητη μια σταθερή και οικονομικώς βιώσιμη πηγή ενέργειας στη χώρα.

Έτσι, το 1965, η Ισλανδική Κυβέρνηση προχώρησε δυναμικά στην ίδρυση της κρατικής Εθνικής Επιχείρησης Ηλεκτρισμού, με αποκλειστικό στόχο την εθνική ενεργειακή αυτονομία, εγκαινιάζοντας μια νέα εποχή για την υδροηλεκτρική παραγωγή με τη μαζική κατασκευή υδροηλεκτρικών σταθμών και την προσέλκυση ξένων επενδύσεων για την ανάπτυξη της βαριάς βιομηχανίας στη χώρα. Ο πρώτος υδροηλεκτρικός σταθμός μεγάλης κλίμακας Búrfell κατασκευάστηκε αποκλειστικά για να τροφοδοτεί με ενέργεια ένα νέο μεταλλουργείο αλουμινίου ελβετικής εταιρείας, ενώ νορβηγοί επενδυτές χρηματοδότησαν την κατασκευή εργοστασίου σιδηροπυριτίου. Η βιομηχανική εποχή είχε φτάσει στην Ισλανδία, με τις εθνικές εταιρείες παραγωγής ηλεκτρισμού να αυξάνουν συνεχώς τη δυναμικότητα των σταθμών για να εξυπηρετήσουν τις ενεργειακές ανάγκες.

Είναι ενδεικτικό της εντυπωσιακής ενεργειακής ανάπτυξης στη χώρα πως, ενώ το 1970 η παραγωγή ΑΠΕ μετρούσε μόλις 1,42 Twh (τεραβατώρες) ανά έτος, μόλις σε 30 χρόνια εξαπλασιάστηκε, ενώ το 2010 έφτασε να βρίσκεται 17 φορές πάνω από τις αρχικές τιμές. Έτσι, φτάνοντας στο σήμερα, η ισλανδική ενεργειακή παραγωγή μετρά 10 μεγάλους – δηλαδή με δυναμικό άνω των 10 MW (μεγαβατωρών) – υδροηλεκτρικούς σταθμούς και 6 γεωθερμικούς. Συνολικά, η παραγωγή ηλεκτρισμού από τις δύο αυτές ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στη χώρα έφτασε τις 19.822,6 GWh (γιγαβατώρες) το 2018.

Εικόνα 1. Παραγωγή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, Ισλανδία, 1965-2018.
Πηγή: https://ourworldindata.org/renewable-energy#all-charts-preview

Παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ

Όπως βλέπουμε στο παρακάτω γράφημα, η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας συνεχίζει να αυξάνεται προοδευτικά τις τελευταίες δεκαετίες, με σχεδόν αποκλειστική πηγή τον υδροηλεκτρισμό και τη γεωθερμία.

Εικόνα 2. Η παραγωγή ηλεκτρισμού ανά πηγή από το 1992 μέχρι το 2018.
Πηγή: https://nea.is/the-national-energy-authority/energy-data/data-repository/

Πιο συγκεκριμένα, το 2018, το 73,3% της παραγωγής ηλεκτρισμού στη χώρα προήλθε από τους υδροηλεκτρικούς σταθμούς, ενώ το 26,67% από γεωθερμικούς. Συνολικά, δηλαδή, η παραγωγή από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας σημείωσε το απίστευτο ποσοστό ρεκόρ του 99,98%, με μόλις το 0,02% να προέρχεται από μικρές ανεμογεννήτριες και ορυκτά καύσιμα.

Εικόνα 3. Οι 52 υδροηλεκτρικοί σταθμοί στην Ισλανδία – οι μεγαλύτεροι με πράσινο.
Πηγή: https://nea.is/hydro-power/electric-power/hydro-power-plants/

Οι ανωτέρω 52 υδροηλεκτρικοί σταθμοί αποτελούν την κύρια πηγή καθαρής ηλεκτρικής ενέργειας της Ισλανδίας, με τον μεγαλύτερο από αυτούς να έχει δυναμικότητα 690 MW και τη συνολική δυναμικότητα στη χώρα να φτάνει τα 1.986 MW. Έχοντας ως αφετηρία την αρχή του 21ου αιώνα και φτάνοντας στο 2018, η υδροηλεκτρική παραγωγή υπερδιπλασιάστηκε, φτάνοντας τις 13.812,8 GWh από το σύνολο των 19.828,8 GWh ετησίως, όπως φαίνεται παρακάτω:

Εικόνα 4. Η εξέλιξη στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από το 2000 μέχρι το 2018.
Πηγή: https://orkustofnun.is/gogn/Talnaefni/OS-2019-T015-01.pdf

Παράλληλα, η γεωθερμική παραγωγή κινήθηκε με ακόμα γρηγορότερους ρυθμούς αφού σχεδόν εξαπλασιάστηκε μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα, φτάνοντας τις 6.009,8 GWh το 2018 από τους 7 γεωθερμικούς σταθμούς της χώρας, που αποτυπώνονται παρακάτω:

Εικόνα 5. Οι 7 γεωθερμικοί σταθμοί στην Ισλανδία
Πηγή: https://nea.is/geothermal/electricity-generation/

Κατανάλωση ενέργειας από ΑΠΕ

Η συνολική κατανάλωση ενέργειας το 2018 στην Ισλανδία ανήλθε σε 19.276 GWh. Για να αντιληφθεί κανείς την ποσότητα αυτή, ας αναλογιστούμε πως ενώ η Ισλανδία έχει 300.000 κατοίκους, η Ελλάδα – με πληθυσμό 11 εκατομμυρίων – σημείωσε το ίδιο έτος συνολική κατανάλωση ενέργειας περίπου 60.000 GWh, δηλαδή μόλις την τριπλάσια ποσότητα. Αυτό οφείλεται στο ότι η ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν διοχετεύεται στις ανάγκες του πληθυσμού, αλλά κατά κύριο λόγο στη βαριά βιομηχανία. Από το σύνολο της ενέργειας κατά το 2018, το 79% καταναλώθηκε από τη βιομηχανία αλουμινίου και σιδηροπυριτίου, με μόλις το 21% να χρησιμοποιείται για τις υπόλοιπες εθνικές ενεργειακές ανάγκες (δημόσιες υπηρεσίες, οικιακή ηλεκτροδότηση κ.α.).

Εικόνα 6. Κατανάλωση ηλεκτρισμού το 2018.
Πηγή: https://orkustofnun.is/gogn/Talnaefni/OS-2019-T013-01.pdf

Παράλληλα, οι Ισλανδοί θεωρούνται πρωτεργάτες στην εκμετάλλευση της γεωθερμίας για την παραγωγή θερμότητας, με την παραχθείσα ενέργεια από τους γεωθερμικούς σταθμούς να αποτελεί την κύρια πηγή θέρμανσης στη χώρα. Ξεκινώντας το 1952 με το 22,6% του συνολικού ποσοστού θέρμανσης ανά πηγή ενέργειας να οφείλεται στην εκμετάλλευση της γεωθερμίας, η χρήση της τελευταίας συνεχίζεται να επεκτείνεται προοδευτικά, φτάνοντας το εντυπωσιακό ποσοστό του 89,6% το 2018. Αναλογικά, η καύση ξύλου, πετρελαίου και καυσίμων έχει πλέον σχεδόν εκμηδενιστεί, με μόλις το 11,4% της συνολικής παραγόμενης θερμότητας να οφείλεται στη χρήση ηλεκτρισμού και ηλεκτρικών λεβήτων. Σήμερα, 9/10 κατοικίες στη χώρα θερμαίνονται με γεωθερμική ενέργεια.

Αποτελώντας, έτσι, για δεκαετίες παράδειγμα χρήσης και ανάπτυξης της γεωθερμικής ενεργειακής παραγωγής, η Ισλανδία συνεχίζει να είναι πόλος έλξης για ειδικούς από όλο τον κόσμο, προσφέροντας βοήθεια και τεχνογνωσία στην ενεργειακή εκπαίδευση ήδη από το 1979 σε συνεργασία με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών και συμμετέχοντας σε γεωθερμικά έργα σε πάνω από 50 χώρες. 

Εμπόριο

Όπως αναλύθηκε παραπάνω, η Ισλανδία παράγει αυτοτελώς την ενέργεια που χρειάζεται για τις καθημερινές ανάγκες και τη βιομηχανία, χωρίς να χρειάζεται να την εισάγει. Οι μόνες εισαγωγές στη χώρα όσον αφορά τον ενεργειακό τομέα είναι τα καύσιμα υδρογονανθράκων, από τη Σκανδιναβία, τη Γερμανία, τις ΗΠΑ και τη Σαουδική Αραβία: βενζίνη, ντίζελ και άλλα προϊόντα πετρελαίου, τα οποία χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο στα μέσα μαζικής μεταφοράς, στην αυτοκίνηση, στη βιομηχανία αλιείας και σε μικρό ποσοστό για θέρμανση. Είναι σημαντικό, βέβαια, να τονιστεί πως τα τελευταία χρόνια, σε εφαρμογή της εθνικής πολιτικής μείωσης της εξάρτησης από εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα, η οποία ψηφίστηκε το 2017 από το Ισλανδικό Κοινοβούλιο, αρχίζει να υποστηρίζεται σε εθνικό επίπεδο η αγορά ηλεκτρικών αυτοκινήτων, με σχετικές επενδύσεις να πραγματοποιούνται για την κατασκευή σταθμών ηλεκτρικής φόρτισης κατά μήκος του περιφερειακού οδικού δικτύου. Ο στόχος αυτής είναι το ποσοστό της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στον τομέα των μεταφορών να φτάσει το 40% μέχρι το 2030 (από 6% το 2016).

Επενδύσεις στον τομέα των ΑΠΕ

Εξαιτίας της ιδιότητας της Ισλανδίας ως μέλος του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) και του ευνοϊκού εθνικού νομοθετικού πλαισίου αναφορικά με τις ξένες επενδύσεις, επιτρέπεται η αγορά και ίδρυση εταιρειών παραγωγής ή διανομής ενέργειας ή η αγορά μετοχών και δικαιωμάτων εκμετάλλευσης της παραγόμενης υδροηλεκτρικής και γεωθερμικής ενέργειας από οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο με νόμιμη κατοικία σε κράτος μέλος του ΕΟΧ, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ). Επίσης, δεν αποκλείονται επενδυτές εκτός Ευρώπης· για παράδειγμα, θεωρήθηκε νόμιμη η αγορά μετοχών από μια Καναδική εταιρεία μέσω θυγατρικής της με έδρα τη Σουηδία, ενώ συχνή είναι και η πρακτική χορήγησης ειδικής άδειας για επενδύσεις από το Ισλανδικό Υπουργείο Εμπορίου. Συνέπεια των παραπάνω είναι η ύπαρξη δεκάδων ξένων επενδυτών στην ισλανδική βιομηχανία και παραγωγή ενέργειας.

Ειδικότερα, ένα εξαιρετικής σημασίας επενδυτικό έργο, που όμως ακόμα βρίσκεται σε στάδιο σχεδιασμού αλλά είναι άξιο αναφοράς, είναι το έργο “IceLink”. Πρόκειται για έναν υποθαλάσσιο αγωγό ηλεκτρικής ενέργειας από τις γεωθερμικές εγκαταστάσεις της Ισλανδίας, ο οποίος θα καταλήγει στα βόρεια της Σκωτίας. Στόχος είναι η βιώσιμη ηλεκτροδότηση της Μεγάλης Βρετανίας εν συνόλω, με μεταφορά περισσότερων από 5 Twh ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές κάθε χρόνο. Με βάση τις επιστημονικές εκτιμήσεις και αν φυσικά ευοδωθούν οι οικονομικές διαπραγματεύσεις μεταξύ των ισλανδικών και βρετανικών εταιρειών, το έργο θα ξεκινήσει τη λειτουργία του μέσα στη δεκαετία 2020-2030.

Νομοθετικό  – κανονιστικό πλαίσιο

Στην Ισλανδία, το ιδιοκτησιακό καθεστώς των φυσικών πόρων εξαρτάται από το καθεστώς της περιοχής στην οποία βρίσκονται αυτοί. Στον όρο «πόρος» εμπίπτει οποιοδήποτε στοιχείο, υλικό ή ενέργεια που προέρχεται από τη γη, σε υγρή, στερεή ή αέρια μορφή και η έρευνα, η ανάπτυξη και εκμετάλλευση αυτών εξαρτάται από ειδική αδειοδοτική διαδικασία που προβλέπεται στο σχετικό Νόμο 57/1998 και απαιτεί την παροχή άδειας από την Εθνική Ενεργειακή Αρχή της Ισλανδίας.

Η ενεργειακή αγορά στη χώρα ρυθμίζεται μέσω του Νόμου περί Ηλεκτρισμού 65/2003, οι διατάξεις του οποίου βασίστηκαν κατά μεγάλο ποσοστό στις αντίστοιχες της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2003/54/ΕΚ για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Οι στόχοι του νόμου αυτού είναι συνοπτικά: η δημιουργία ενός ανταγωνιστικού περιβάλλοντος για τηΝ παραγωγή και πώληση ηλεκτρικής ενέργειας, η στήριξη της ισλανδικής βιομηχανίας και η ενθάρρυνση εκμετάλλευσης των άφθονων ποσοτήτων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στη χώρα. Κατ’ εφαρμογή αυτού, η Εθνική Ενεργειακή Αρχή καθίσταται αρμόδια για την αδειοδότηση, τη φορολογία και την επιθεώρηση των επιχειρήσεων ενέργειας, καθώς και των περιοχών με γεωθερμική δραστηριότητα.

Σε περίπτωση που προτεινόμενα έργα κατασκευής σταθμών παραγωγής ενέργειας (είτε γεωθερμικών, είτε υδροηλεκτρικών) ενδέχεται να έχουν επίπτωση στο φυσικό περιβάλλον, επιβάλλεται η τήρηση της διαδικασίας εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων, με πρώτο βήμα τη σύνταξη ειδικής μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων και τη μετέπειτα γνωμοδότηση της Ισλανδικής Υπηρεσίας Σχεδιασμού για το βιώσιμο ή μη του προτεινόμενου έργου. Η όλη διαδικασία ακολουθεί τα πρότυπα της ευρωπαϊκής Οδηγίας 85/337/EOK και έχει ως κύρια λειτουργία την διερεύνηση της θετικής και ενδεχόμενης αρνητικής επίδρασης του έργου στο περιβάλλον, τους φυσικούς πόρους και την τοπική κοινότητα, ενώ μέχρι την ολοκλήρωσή της υποβάλλονται προτάσεις για τροποποιήσεις του σχεδιασμού, ύστερα από δημόσια διαβούλευση και συνιστώμενα μέτρα μετριασμού της διατάραξης της περιβαλλοντικής ισορροπίας.

Παγκόσμια κατάταξη

Τελικώς, το σημαντικότερο συμπέρασμα είναι το εξής: με σχεδόν το 100% της εγχώριας παραγωγής ενέργειας και το 76,7% της τελικής κατανάλωσης να προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η Ισλανδία έχει κατοχυρώσει τη θέση της ως παγκόσμιος ηγέτη τόσο στην παραγωγή όσο και στην κατανάλωση πράσινης ενέργειας. Σύμφωνα με τις στατιστικές, η Ισλανδία βρίσκεται στην πρώτη θέση παραγωγής πράσινης ενέργειας ανά κεφαλή παγκοσμίως, με περίπου 55.000 kWh πράσινης ενέργειας ανά κάτοικο κάθε χρόνο. Συγκριτικά, ο μέσος όρος στην Ευρώπη είναι λιγότερο από 6.000 kWh ανά κάτοικο. Αντίστοιχα, η τελική κατανάλωση πράσινης ενέργειας σημείωσε το ποσοστό ρεκόρ του 76,7% της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας στη χώρα το 2017.

Το ποσοστό αυτό φαντάζει ακόμα πιο εντυπωσιακό αν αναλογιστούμε πως το αντίστοιχο μέσο ποσοστό κατανάλωσης ήταν μόλις 10,9% παγκοσμίως και 13,5% στην Ευρώπη.

Εικόνα 9. Το ποσοστό κατανάλωσης ενέργειας από ΑΠΕ το 2017.
Πηγή: https://www.iea.org/reports/sdg7-data-and-projections/modern-renewables#abstract

Μέλλον – προοπτικές

Σίγουρα, η επόμενη πρόκληση για την Ισλανδία είναι η μείωση της χρήσης πετρελαίου και ορυκτών καυσίμων στις μεταφορές και την αλιεία. Εκτός αυτού, υποστηρίζεται πως στη χώρα υπάρχουν ακόμα πολλές υδροηλεκτρικές και γεωθερμικές πηγές που παραμένουν αναξιοποίητες. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την εθνική πράσινη ατζέντα και τη σημαντικά χαμηλότερη τιμή πράσινου ηλεκτρικού ρεύματος σε σύγκριση με την δυτική Ευρώπη, η στροφή προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αρχίζει να μοιάζει μονόδρομος για πολλές χώρες με έντονη βιομηχανική δραστηριότητα. Λαμβάνοντας υπόψη και την διεθνή ανάγκη για μείωση των εκπομπών αερίων ρύπων του θερμοκηπίου, η Ισλανδία μπορεί όχι μόνο να γίνει πιο ανταγωνιστική από ποτέ, αλλά και να αποτελέσει χώρα πρότυπο για όλους.

Πηγές:

  1. Halla Hrund Logadóttir, Iceland’s Sustainable Energy Story: A Model for the World?, UN Chronicle, Δεκέμβριος 2015. Διαθέσιμο σε: https://unchronicle.un.org/article/iceland-s-sustainable-energy-story-model-world
  2. Energy, Government of Iceland. Διαθέσιμο σε: https://www.government.is/topics/business-and-industry/energy/
  3. Energy Resources and Sustainability, Rammaáætlun. Διαθέσιμο σε: http://www.ramma.is/english/history-and-ideas/sustainable-energy-resources/
  4. Data Repository, Orkustofnun – National Energy Authority of Iceland. Διαθέσιμο σε: https://nea.is/the-national-energy-authority/energy-data/data-repository/
  5. Electricity generation, Orkustofnun – National Energy Authority of Iceland. Διαθέσιμο σε: https://nea.is/geothermal/electricity-generation/
  6. Hydro Power Plants in Iceland, Orkustofnun – National Energy Authority of Iceland. Διαθέσιμο σε: https://nea.is/hydro-power/electric-power/hydro-power-plants/
  7. The Hydro and Geothermal History, Askja Energy – the Icelandic and Northern Energy Portal. Διαθέσιμο σε:https://askjaenergy.com/iceland-renewable-energy-sources/hydro-and-geothermal-history/
  8. Iceland Exports, Imports and Trade Partners, Observatory of Economic Complexity. Διαθέσιμο σε:  https://oec.world/en/profile/country/isl/
  9. Renewable Sources, Askja Energy – the Icelandic and Northern Energy Portal. Διαθέσιμο σε: https://askjaenergy.com/iceland-renewable-energy-sources/
  10. SDG7: Data and Projections, International Energy Agency, Νοέμβριος 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.iea.org/reports/sdg7-data-and-projections/modern-renewables#abstract
  11. Submarine cable to Europe, Landsvirkjun. Διαθέσιμο σε: https://www.landsvirkjun.com/researchdevelopment/submarinecabletoeurope
  12. Hannah Ritchie and Max Roser, Renewable energy, Our World in Data. Διαθέσιμο σε: https://ourworldindata.org/renewable-energy#all-charts-preview
  13. Development of electricity production in Iceland (2018), Orkustofnun Data Repository OS-2019-T015-01, Μάρτιος 20, 2020. Διαθέσιμο σε: https://orkustofnun.is/gogn/Talnaefni/OS-2019-T015-01.pdf
  14. Electricity consumption in Iceland 2018, Orkustofnun Data Repository OS-2019-T013-01, Νοέμβριος 12, 2019. Διαθέσιμο σε: https://orkustofnun.is/gogn/Talnaefni/OS-2019-T013-01.pdf
  15. Proportion of energy source in space heating based on heated space, Orkustofnun Data Repository OS-2019-T012-01, Οκτώβριος 22, 2019. Διαθέσιμο σε: https://orkustofnun.is/gogn/Talnaefni/OS-2019-T012-01.pdf

Πηγή Εικόνας: Iceland Map and Satellite Image, Geology.com. Διαθέσιμο σε: https://geology.com/world/iceland-satellite-image.shtml