Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας στην Αυστραλία

Γράφει η Αναστασία- Νεφέλη Βιδάκη

Αναμφίβολα η ενεργειακή κατανάλωση αποτελεί τη βάση κάθε πτυχής της σύγχρονης κοινωνίας. Ειδικά οι πρόσφατες διαταραχές στον εφοδιασμό και οι αυξήσεις στις τιμές των ορυκτών καυσίμων (και όχι μόνο) που παρατηρήθηκαν, έστρεψαν την προσοχή στο αγαθό της ενέργειας, που πολλές φορές θεωρείται δεδομένη και ανεξάντλητη. Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με τις γεωπολιτικές εντάσεις, καθιστούν το ενεργειακό σύστημα της εποχής μας πιο πολύπλοκο και πιο σύνθετο από  κάθε προηγούμενο.

Έχοντας αντιληφθεί ήδη από το 2001 την περιγραφόμενη αυτή κατάσταση, η Κοινοπολιτεία της Αυστραλίας έθεσε έναν υποχρεωτικό στόχο ανανεώσιμης ενέργειας (MRET) προκειμένου να ενθαρρύνει την ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (στο εξής ΑΠΕ) σε μεγάλη κλίμακα. Συγκεκριμένα, στόχευσε στην παραγωγή 9.500 κιλοβατώρων προερχόμενες από ανανεώσιμες πηγές ετησίως έως το 2020. Ως αποτέλεσμα, η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές θα αποτελούσε το 4% της συνολικής παραγωγής, ενώ θα σημειωνόταν διπλασιασμός της παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας από την αντίστοιχη της προηγούμενης δεκαετίας . Με την πάροδο των χρόνων, οι απαιτήσεις πολλαπλασιάστηκαν με συνέπεια σήμερα η Αυστραλία να υπερβαίνει κάθε προσδοκία και στόχο που έχει θέσει και να αγγίζει την παραγωγή 33 τεραβατωρών, ήτοι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας να καλύπτουν το 235% της συνολικής παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα.

Το 2019 τα ποσοστά ενέργειας που αποκτήθηκε από ανανεώσιμες πηγές διέφερε μεταξύ των πολιτειών της χώρας. Στην Τασμανία το ποσοστό αγγίζει το 95.6% της συνολικής παραγωγής ενέργειας, στην Νότια Αυστραλία το 52.1%, στη Βικτώρια το 23.9%, στην Δυτική Αυστραλία το 20.9%, στην Νέα Νότια Ουαλία στο 17.1% και στο Κουίνσλαντ το 14.1%.

Πέραν όμως της παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αξιοποιούνται και σε άλλους τομείς τόσο της καθημερινής ζωής όσο και της βιομηχανικής παραγωγής. Όσον αφορά την βιομηχανία, αυτή καθίσταται ο πιο σημαντικός καταναλωτής ενέργειας στην Αυστραλία, καθώς περίπου 2/3 της συνολικά παραγόμενης ενέργειας χρησιμοποιούνται για την παραγωγή θερμότητας για βιομηχανικές διαδικασίες. Συνήθως, η θερμότητα παράγεται από την καύση φυσικού αερίου, πετρελαίου ή άλλων καυσίμων με τις απαιτήσεις της θερμοκρασίας στις βιομηχανίες να ποικίλουν από  100°C (π.χ. για μαγείρεμα, καθαρισμό, βάψιμο) έως και πάνω από 1000°C (π.χ. για χρήση κατά την διεργασία μετάλλων και άλλων χημικών ουσιών ). Το υπόλοιπο 1/3 της ενέργειας στον βιομηχανικό τομέα αφορά τον ηλεκτρισμό, ο οποίος όπως εκτέθηκε παραπάνω δύναται να παραχθεί κατά ένα μέρος από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Η ανανεώσιμη ενέργεια συνιστά το 10% της άμεσης ενεργειακής – μη ηλεκτρικής – κατανάλωσης στην βιομηχανία της χώρας. Περίπου τα ¾  αυτών είναι  υπολείμματα εκχύλισης σακχάρου (βαγάσση) και άλλα υπολείμματα από την παραγωγή ζάχαρης. Η βαγάσση χρησιμοποιείται πολλές φορές στους λέβητες προκειμένου να θερμάνει τις εγκαταστάσεις  μονάδων επεξεργασίας ή παραγωγής ζάχαρης. Ενίοτε εξασφαλίζει και την θέρμανση και ηλεκτροδότηση μέσω μιας μονάδας συμπαραγωγής. Η περισσότερη από την εναπομείνασα ανανεώσιμη ενέργεια που εντοπίζεται στην εγχώρια βιομηχανία έχει την μορφή ξύλου ή προϊόντων ξύλου (π.χ. μαύρο υγρό πολτοποίησης) που επεξεργάζονται κατά κόρον οι βιομηχανίες χαρτιού και χαρτοπολτού.  Αν και σε γενικό βαθμό οι ανανεώσιμες ενέργειες είναι σε θέση να καλύψουν τις ανάγκες θέρμανσης στις βιομηχανίες, αυτές δεν αξιοποιούνται συχνά λόγω των οικονομικών εμποδίων.

Έχει κριθεί, ωστόσο, ότι οι τεχνολογίες που βασίζονται σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δύνανται να χρησιμοποιηθούν στην βιομηχανία σε εκτενέστερο βαθμό από τον ήδη υπάρχοντα. Η βιοενέργεια που περιλαμβάνει την βιομάζα και το βιοαέριο αξιοποιείται ως καύσιμο σε λέβητες και άλλου είδους θερμαντικό εξοπλισμό. Ταυτόχρονα, ηλιακοί θερμοσίφωνες απορροφούν την θερμότητα από την ηλιακή ακτινοβολία και είναι σε θέση να θερμάνουν άμεσα νερό και άλλα υγρά. Την ίδια ακριβώς λειτουργία επιτελούν και οι εγκαταστάσεις παραγωγής γεωθερμικής ενέργειας, έχοντας βέβαια ως πηγή θερμότητας το έδαφος. Όλα αυτά συνυπάρχουν με νέες τεχνολογίες ηλεκτροδότησης βασιζόμενες σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Τέτοιες είναι, για παράδειγμα, οι αντλίες θέρμανσης που απομονώνουν την θερμότητα από των αέρα, το έδαφος ή ακόμα και το νερό αλλά και από απόβλητα ενεργειακών πηγών, οι θερμαντήρες ηλεκτρικής αντίστασης, το θερμαντικό ηλεκτρικό τόξο, το υδρογόνο που συνιστά προϊόν  ανανεώσιμης ενέργειας αλλά και ποικίλες τεχνολογίες που στηρίζονται στο φαινόμενου του ηλεκτρομαγνητισμού (υπέρυθρες ακτίνες, επαγωγή, μικροκύματα, ραδιοσυχνότητες). Η υιοθέτηση των ανανεώσιμων πηγών στην Αυστραλιανή βιομηχανία μπορεί να υποστηριχθεί περαιτέρω και από ένα ενεργειακό απόθεμα στο οποίο συμπεριλαμβάνονται μπαταρίες, θερμική και υλική αποθήκευση και τεχνολογίες που επιτρέπουν μεγαλύτερη ευελιξία και καλύτερη ανταπόκριση στις ενεργειακές απαιτήσεις, όπως η ψηφιοποίηση και  οι πιο ενισχυμένοι έλεγχοι.

Σε αυτό το στάδιο, στόχος της χώρας, αλλά ιδιαίτερα της Κρατικής Υπηρεσίας Ανανεώσιμης ενέργειας (ARENA) είναι η ενίσχυση του ανταγωνισμού των τεχνολογιών ανανεώσιμης ενέργειας και η αύξηση της παροχής ανανεώσιμης ενέργειας μέσω καινοτομιών που θα ωφελήσουν τους καταναλωτές και τους επιχειρηματίες της χώρας.  Δίνεται έτσι προτεραιότητα στην ανάπτυξη τεχνολογιών και προγραμμάτων που θα θέσουν επί τάπητος σε ατομικό αλλά και σε συλλογικό επίπεδο την χρήση των τεχνολογιών που αναλύθηκαν παραπάνω, τονίζεται η ανάγκη για ενίσχυση της ενεργειακής αποδοτικότητας αλλά και της αποθήκευσης, ενώ υποστηρίζεται η διείσδυση των ΑΠΕ σε συμβατικές και παραδοσιακές βιομηχανικές διεργασίες. Συνδέοντας την επιχειρηματικότητα, την γνώση και τους ανθρώπους που θα μεταλαμπαδεύσουν την ενεργειακή καινοτομία, προσδοκάται να τεθούν τα θεμέλια για ένα οικοσύστημα ανανεώσιμης ενέργειας στην Αυστραλία.

Η ανανεώσιμη ενέργεια έχει ενταχθεί και στην καθημερινή ζωή των Αυστραλών αλλά ιδίως στην διαρρύθμιση των κατοικιών τους και στον οικιακό τους εξοπλισμό. Έτσι, είναι προσβάσιμα στον μέσο ιδιοκτήτη συστήματα παραγωγής ανανεώσιμης ηλεκτρικής ενέργειας αλλά και για θέρμανση, ζεστό νερό, ακόμα και για μαγείρεμα. Αν ληφθεί υπόψη πως ο ηλεκτρισμός αντιστοιχεί περίπου στο 53% της ενέργειας που καταναλώνεται από τα νοικοκυριά της χώρας, αλλά παράγει περίπου το 87% των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου (λόγω ιδίως της καύσης μη ανανεώσιμων καυσίμων όπως πετρέλαιο, άνθρακα, φυσικό αέριο) καταλήγει κανείς στο συμπέρασμα πως η χρήση των ανανεώσιμων πηγών καθίσταται αναπόδραστη.

Τα συστήματα που κάνουν χρήση ΑΠΕ, όπως ο ήλιος, ο αέρας και το νερό έχει παρατηρηθεί ότι παράγουν πολύ λιγότερα αέρια του θερμοκηπίου. Έχουν, ακόμη, την δυνατότητα αυτά να αποθηκεύουν την ενέργεια είτε μέσω μπαταριών είτε μέσω γεννητριών χωρίς να επιβαρύνουν περαιτέρω το περιβάλλον. Οι πιο συνηθισμένες, βέβαια, εγκαταστάσεις ανανεώσιμης ενέργειας είναι τα φωτοβολταϊκά, που μετατρέπουν σε ηλεκτρισμό το φως του ηλίου αλλά και επιτρέπουν την θέρμανση του νερού. Πολλές φορές, τα συστήματα αυτά συνδυάζονται με ανεμογεννήτριες. Σπανιότερα εντοπίζει κανείς μικροστρόβιλους ή υδροηλεκτρικές γεννήτριες, διότι δύσκολα εξασφαλίζεται η αδιάλειπτη ροή νερού. 

Τα ενεργειακά αυτά συστήματα λειτουργούν συνήθως με χαμηλά έξοδα, αλλά καθώς ο εξοπλισμός και η συντήρησή τους είναι γενικώς δαπανηρή, πολλές φορές δεν προτιμώνται από τους καταναλωτές. Παρ’ όλα αυτά, αν αναλογιστεί κανείς πως πρώτον, μένουν ανεπηρέαστα από τις αυξομειώσεις των τιμών των καυσίμων και δεύτερον, την οικονομική και κρατική στήριξη, θα συνηγορήσει υπέρ των βιώσιμων ή «πράσινων», όπως τα αποκαλούν, σπιτιών.

Αν αναλογιστεί κανείς τους ποικίλους τομείς στους οποίους έχουν ενταχθεί στην Αυστραλία οι ΑΠΕ, δεν θα απορήσει που σε ετήσια βάση, με δεδομένα του 2019, το 4.3% των καυσίμων που καταναλώνονται προέρχονται από ανανεώσιμες πηγές. Προκαλεί όμως έκπληξη το ότι από τις πηγές αυτές παράγεται μόλις το 2.1% των καυσίμων. Μολονότι τα νούμερα αυτά φαντάζουν μικρά, είναι ανάγκη να διευκρινίσουμε ότι στην παραγωγή παρατηρήθηκε αύξηση 0.9%, ενώ στην κατανάλωση μείωση 6.3% από τα προηγούμενα έτη. Αισιόδοξο είναι, σε κάθε περίπτωση, το γεγονός της αύξησης τόσο στην παραγωγή όσο και στην κατανάλωση των ανανεώσιμων πηγών σε σχέση με τα στατιστικά δεδομένα της προηγούμενης δεκαετίας.

Η Αυστραλία χαρακτηρίζεται από μια ποικιλομορφία ενεργειακών πηγών που στηρίζουν τόσο την εγχώρια κατανάλωση, αλλά και δύνανται να διατεθούν στο εξωτερικό. Στη σύγχρονη εποχή, η χώρα αυτή θεωρείται εδώ και δεκαετίες μια από τις υπερδυνάμεις στις εξαγωγές ενέργειας, μεταφέροντας τεράστιες ποσότητες άνθρακα και, πιο πρόσφατα, αερίου, σε όλες τις άκρες του πλανήτη. Από την μία πλευρά, η χώρα διαθέτει συγχρόνως την προοπτική να εξελιχθεί σε έναν από τους μεγαλύτερους προμηθευτές ανανεώσιμης ενέργειας, η οποία γίνεται σταδιακά περισσότερο δημοφιλής. Ειδικά χώρες όπως η Ιαπωνία και η Βόρεια Κορέα, των οποίων η οικονομία χαρακτηρίζεται από μεγάλη κατανάλωση ενέργειας, πληθυσμιακή πυκνότητα και ασήμαντες προοπτικές για παραγωγή ΑΠΕ, αναμένεται να αποτελέσουν σημαντικοί εισαγωγείς της παραγόμενης στην Αυστραλία ανανεώσιμης ενέργειας. Σε αυτό συνηγορεί και η ήδη αναπτυχθείσα έντονη εμπορική σχέση μεταξύ της Αυστραλίας και των χωρών αυτών.

Δύο ακόμα χώρες που θέλουν να επενδύσουν στην αγορά των ΑΠΕ είναι ο Καναδάς και οι ΗΠΑ που μπαίνουν επίσης στο στόχαστρο της Αυστραλιανής βιομηχανίας. Αν και μια μαζική τέτοια εξαγωγή δεν έχει επισήμως ξεκινήσει, έχει ενταχθεί στις προτεραιότητες της Κρατικής Υπηρεσίας Ανανεώσιμης ενέργειας (ARENA). Πιο συγκεκριμένα, το υδρογόνο και το βιοντίζελ αναμένεται να αποτελέσουν τις κύριες εξαγόμενες μορφές ενέργειας.

Από την άλλη πλευρά, όπως και στις εξαγωγές, έτσι και στις εισαγωγές, δεν υπάρχουν σαφή στοιχεία για την ανανεώσιμη ενέργεια. Λόγω του πρωταγωνιστικού ρόλου της Αυστραλίας στην παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας, σε σημείο όχι απλώς κάλυψης των εγχώριων αναγκών αλλά και εξαγωγής της, αναμένεται ότι η χώρα δεν θα αποτελέσει τουλάχιστον στο κοντινό μέλλον εισαγωγέα των ΑΠΕ. 

Οι επενδύσεις στην ανανεώσιμη ενέργεια στην Αυστραλία έχουν αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία έτη εξαιτίας ενός συνόλου παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων των κυβερνητικών πρωτοβουλιών παροχής κινήτρων, της αύξησης των τιμών του ηλεκτρικού ρεύματος και της αντίστοιχης μείωσης των τεχνολογιών παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας. Οι επενδύσεις αυτές συμβάλλουν στην αλλαγή του ενεργειακού μείγματος στην Αυστραλία. Συγκεκριμένα, κατά την διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας το ποσό της παραγωγής ηλεκτρισμού από ανανεώσιμες πηγές αυξήθηκε σε σημείο να αγγίζει το 20% το 2018. Το ποσοστό ήταν ακόμα πιο υψηλό το 2019 και αναμένεται να αυξηθεί περαιτέρω, καθώς τα προγράμματα βρίσκονται ακόμα στο στάδιο της υλοποίησης ή πρόσφατα ολοκληρώθηκαν, οπότε δεν είναι ακόμα ευκρινή τα αποτελέσματά τους.

Αναμένεται οι επενδύσεις αυτές να μετριαστούν βραχυπρόθεσμα, εξαιτίας των προκλήσεων που αφορούν την ένταξη των ΑΠΕ στο ηλεκτρολογικό δίκτυο. Απεναντίας, μακροπρόθεσμα, η μετάβαση προς την ανανεώσιμη ενέργεια εκτιμάται ότι θα συνεχίσει να κερδίζει έδαφος στο πλαίσιο της απαλλαγής από τις εκπομπές άνθρακα και έναντι των παρωχημένων μονάδων παραγωγής ενέργειας που στηρίζονται σε αυτόν. Για να μιλήσουμε με νούμερα, οι επενδύσεις για παραγωγή, μετάδοση και διανομή ηλεκτρικής ενέργειας παραχθείσας από ηλιακή, αιολική ή άλλης μορφής ανανεώσιμη πηγή ενέργειας αγγίζουν από το 2016 και μετά περίπου τα 8 δισεκατομμύρια αυστραλιανά δολάρια. 

Ένα πρόγραμμα που υλοποιείται στην χώρα ήδη από το 2007 και διαρκώς επεκτείνεται, συμπεριλαμβάνοντας ακόμα περισσότερες πόλεις της Αυστραλίας, είναι οι Ηλιακές Πόλεις (Solar Cities). Το πρόγραμμα αυτό αποσκοπεί στην προώθηση της ηλιακής ενέργειας, των έξυπνων μετρητών, της εξοικονόμησης ενέργειας και νέων προσεγγίσεων όσον αφορά τις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας, προκειμένου να συμβάλλει στη διαμόρφωση ενός ελπιδοφόρου ενεργειακού μέλλοντος στα αστικά περιβάλλοντα όλης της χώρας. Η επένδυση αυτή, ύψους 97 εκατομμυρίων δολαρίων, είναι ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα το οποίο στοχεύει να καταδείξει πως η τεχνολογία και οι καινοτομίες μπορούν να συνδυαστούν ώστε να εξασφαλίσουν την εμπέδωση ενός νέου τρόπου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, τόσο για τους καταναλωτές, όσο και για τις ηλεκτροπαραγωγικές εταιρίες. Η εξέλιξή της προβλέπεται ευοίωνη.

Η νομοθεσία που αφορά τον στόχο για την ανανεώσιμη ενέργεια προσφέρει ένα σοβαρό κίνητρο για επενδύσεις σε μονάδες παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας και σε μικρότερα συστήματα, διασφαλίζοντας ότι οι πηγές ενέργειας θα είναι και οικολογικά βιώσιμες. Προκειμένου να ελέγξει και να εφαρμόσει κάτι τέτοιο, ο Ρυθμιστής Καθαρής Ενέργειας της Αυστραλίας (Clean Energy Regulator) βασιζόμενος σε ένα πλέγμα διατάξεων και νομικών κειμένων επιβλέπει την διαχείριση του μεγάλης κλίμακας στόχου για τη ανανεώσιμη ενέργεια και του μικρής κλίμακας σχεδίου, προκειμένου να υποστηρίξει την επιπρόσθετη παραγωγή ηλεκτρισμού (και όχι μόνο από ΑΠΕ). Οι νόμοι που υπηρετούν τον σκοπό αυτό εντοπίζονται σε εθνικό επίπεδο και ρυθμίζουν εκτενώς την αγορά ηλεκτρισμού και τις ΑΠΕ, ξεκινώντας από τον Κανονισμό για τις Ηλιακές Ζώνες και Άλλα Μέτρα το 2014, τον Νόμο για την Ανανεώσιμη Ενέργεια του έτους 2000 και την Τροποποιητική του Πράξη το 2015, και φτάνοντας στο 2016 με την Απόφαση για τους Ηλιακούς Θερμαντήρες Νερού.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, τα πιο πρόσφατα δεδομένα που τοποθετούνται στο (μακρινό σήμερα) 2015, τοποθετούν την Αυστραλία στην 15^η θέση μεταξύ των χωρών που παράγουν και αξιοποιούν βιώσιμη εν γένει ενέργεια. Ωστόσο, αυτήν την πενταετία η χώρα έχει κάνει πολύ σημαντικά βήματα που αναμένεται, εύλογα, να σημάνουν την ανέλιξή της.

Συμπερασματικά, ο ενεργειακός τομέας της Αυστραλίας συντείνει ουσιωδώς στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν, τα έσοδα από τις εξαγωγές και την εργασία. Μια σταθερή παροχή οικονομικής, ασφαλούς και περιβαλλοντικά βιώσιμης ενέργειας είναι απαραίτητη για το μέλλον της χώρας που στοχεύει στην πρόοδο και την ευημερία. Κατόπιν των αναλύσεων που προηγήθηκαν, είναι βέβαιο πως, άμεσα, η Αυστραλία θα διαδραματίσει πολύ σημαντικό ρόλο στην αγορά των ΑΠΕ αλλά και στην εμπέδωση ενός πιο βιώσιμου και περιβαλλοντικά φιλικού τρόπου παραγωγής και διαβίωσης.

Πηγές:

1. Office of the Renewable Energy Regulator, Mandatory Renewable Energy Target, Archived 2010-08-26 at the Wayback Machine Feb 24, 2009.
2. Australia has met its renewable energy target. But don’t pop the champagne, RenewEconomy, Σεπτέμβριος 8, 2019.
3. Renewables for industry, ARENA. Διαθέσιμο σε: https://arena.gov.au/renewable-energy/renewables-for-industry/
4. Geoff Stapleton ,Geoff Milne, Chris Riedy, Susan Neill and Matthew O’Regan, Renewable energy, 2013. Διαθέσιμο σε: https://www.yourhome.gov.au/energy/renewable-energy
5. Department of the Environment and Energy (2019), Australian energy update 2019, Australian energy statistics, Canberra, September.
6. Australian Bureau of Agricultural and Resource Economics and Sciences (2019) Agricultural commodities: June quarter 2019, Canberra.
7. Australian Bureau of Statistics (2018a) Motor Vehicle Census, Australia, 31 Jan 2019, cat. no. 9309.0, Canberra.
8. Australian Bureau of Statistics (2019b), Australian System of National Accounts, cat. no. 5204.0, Canberra.
9. Australian Bureau of Statistics (2019c), Consumer Price Index, Australia, June 2019, cat. no. 6401.1, Canberra.
10. Australian Bureau of Statistics (2019d), Gross Value of Irrigated Agricultural Production, 2017–18, cat. no. 4610.0.55.008, Canberra.
11. Bureau of Infrastructure, Transport and Regional Economics (BITRE) 2019, Domestic Airline Performance, Canberra.
12. Department of the Environment and Energy (2019), Australian Energy Statistics, Canberra, September.
13. Department of the Environment and Energy (2019), Guide to the Australian Energy Statistics, Canberra, September.
14. Department of Industry, Innovation and Science (2019), Resources and Energy Quarterly, June quarter, Canberra, July.
15. Jane Rawson, Can we export renewable energy? ARENAWIRE, Ιούλιος 23, 2017. Διαθέσιμο σε: https://arena.gov.au/blog/can-we-export-renewable-energy/
16. Timoth de Atholia, Gordon Flannigan and Sharon Lai, Renewable Energy Investment in Australia, Bulletin – March 2020, Μάρτιος 19, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.rba.gov.au/publications/bulletin/2020/mar/renewable-energy-investment-in-australia.html
17. Kane Thornton, CLEAN ENERGY AUSTRALIA REPORT 2020. Διαθέσιμο σε: https://assets.cleanenergycouncil.org.au/documents/resources/reports/clean-energy-australia/clean-energy-australia-report-2020.pdf
18. Alice Solar City Energy Champions 2008, p. 2. Διαθέσιμο σε: https://assets-astc.s3-ap-southeast-2.amazonaws.com/files/files/Alice%20Solar%20City%202008-2013%20Report.pdf?mtime=20191128115750
19. Statista Dossier on the renewable energy industry in Australia, 2020. Διαθέσιμο σε:https://www.statista.com/statistics/1087804/australia-renewable-energy-penetration-by-state/

Πηγή φωτογραφίας:  https://www.sustainableaustralia.org.au/