Οι άνισες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής

γράφει η Εύη Μακρή
Η κλιματική αλλαγή – η μακροπρόθεσμη δηλαδή μεταβολή του κλίματος του πλανήτη – αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που χρίζουν αντιμετώπισης στην σύγχρονη πραγματικότητα. Ως ένα ζήτημα μείζονος σημασίας, ελκύει σε μεγάλο βαθμό το διεθνή διάλογο γύρω του με αποτέλεσμα συχνά να δημιουργείται όχι μόνο σύγχυση σε σχέση με το περιεχόμενο του όρου, αλλά και αμφισβήτηση ως προς την πραγματική βαρύτητά του. Μάλιστα, είναι σημαντικό να γίνει μια διάκριση ανάμεσα στον όρο «κλιματική αλλαγή» και τον όρο «υπερθέρμανση του πλανήτη» καθώς παρατηρείται ευρεία παρανόηση αυτών. Άλλωστε, ενώ πράγματι οι δύο έννοιες συνδέονται στενά, στην πραγματικότητα η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι μία από τις κύριες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, η οποία επιφέρει με την σειρά της άλλες συνέπειες όπως επί παραδείγματι την αύξηση της στάθμης της θάλασσας.
Ένας επιπλέον σημαντικός για την εποχή όρος, είναι αυτός της βιώσιμης ανάπτυξης, ο οποίος είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής. Σύμφωνα με τον ακριβέστερο ορισμό της έννοιας, που δημοσιεύθηκε το 1987, βιώσιμη ανάπτυξη είναι η ανάπτυξη που καλύπτει τις ανάγκες της παρούσας γενεάς χωρίς να διακινδυνεύει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες και περιέχει δύο βασικές έννοιες: α. αυτή την «αναγκών», που εστιάζει κυρίως στις ανάγκες των φτωχότερων του κόσμου και τονίζει την προτεραιότητα που πρέπει να τους δοθεί και β. την ιδέα των περιορισμών που πρέπει να θέσουν τα κράτη, ώστε να μπορούν να καλυφθούν και μελλοντικές ανάγκες.
Σε ένα κόσμο που διέπεται από ανισότητες ποικίλων μορφών, η εστίαση στην κάλυψη των αναγκών των φτωχότερων πληθυσμών του κόσμου, ώστε κανείς να μην μείνει πίσω σε ο,τι αφορά ζητήματα ανάπτυξης, συνιστά ένα επαναστατικό γεγονός ,το οποίο εμπλουτίζεται από την καινοτόμο αναφορά του Πρωτοκόλλου του Κιότο στην αρχή των κοινών αλλά διαφοροποιημένων ευθυνών. Σύμφωνα με αυτήν, γίνεται αποδεκτό το γεγονός ότι ενώ όλα τα κράτη φέρουν ευθύνη για το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής – ειδικά από την στιγμή που έχει αποδειχθεί πως η ανθρώπινη δραστηριότητα και η ανάπτυξη της βιομηχανίας είναι παράγοντες άμεσα συνδεδεμένοι με αυτήν – η ευθύνη αυτή δεν βαραίνει εξίσου το σύνολό τους. Άλλωστε, είναι εύλογο να υποστηριχθεί πως τα ανεπτυγμένα κράτη συμβάλουν εντονότερα στο φαινόμενο, εξαιτίας κυρίως των περισσότερων ρύπων και αερίων του φαινομένου του θερμοκηπίου που παράγουν.  
Πιο συγκεκριμένα, αν η ποσότητα των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα υπολογισθεί σε σχέση με τον πληθυσμό κάθε κράτους (όπως προτείνει το οικονομικό εργαλείο της ταυτότητας Kaya) και ληφθεί επίσης υπόψη τόσο η παραγωγή και η κατανάλωση ενέργειας όσο και το ΑΕΠ του κάθε κράτους, προκύπτει μια σημαντική διαφορά ανάμεσα σε περιοχές όπως η Αφρική και η Ασία και στις χώρες-μέλη του OECD (Organisation for Economic Co–operation and Development) . Ως επέκταση των παραπάνω, γίνεται εύκολα αντιληπτό πως και οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής δεν επηρεάζουν στον ίδιο βαθμό όλες τις περιοχές του πλανήτη. Φυσικά σ’ αυτό συμβάλουν ιδιαίτεροι γεωγραφικοί ή γεωμορφολογικοί παράγοντες, όμως το ζήτημα στον πυρήνα του επηρεάζεται από τα διαφορετικά επίπεδα ανάπτυξης ανάμεσα στις χώρες μέλη και μη του OECD, αφού αυτό σημαίνει ότι οι αναπτυσσόμενες περιοχές στερούνται γνώσης και υποδομών ώστε να ανταπεξέλθουν αποτελεσματικά στις νέες περιβαλλοντικές συνθήκες όπως αυτές διαμορφώνονται από την κλιματική αλλαγή.
Και ενώ όπως έχει ήδη ειπωθεί, οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής ξεσπούν με διάφορες μορφές που αφορούν είτε ακραία καιρικά φαινόμενα, είτε την μεταβολή της βιοποικιλότητας σε πολλές περιοχές, είτε ακόμα και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, χρήσιμη θα ήταν μια σύγκριση που να αναδεικνύει το πώς το διαφορετικό αναπτυξιακό επίπεδο συμβάλει στην διαφορετική δυνατότητα αντιμετώπισής τους. Έτσι, εξετάζοντας κανείς την περίπτωση της Ολλανδίας, σε σχέση με τα μέτρα που έχουν ληφθεί για την προστασία της χώρας από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, και συγκρίνοντάς την με την περίπτωση του Μπαγκλαντές, ως προς τα αντίστοιχα μέτρα, αποκτά μια καθαρότερη εικόνα των μεγεθών.
Στην πρώτη περίπτωση, αν και κατά το παρελθόν, το 1953, είχαν προκληθεί σοβαρές υλικές ζημιές και μεγάλες απώλειες σε επίπεδο ανθρώπινων ζωών, επενδύθηκαν μεγάλα ποσά και έγινε αξιοσημείωτη δουλειά ώστε το σύστημα των φραγμάτων στη χώρα να αποπνέει απόλυτη ασφάλεια και σιγουριά στους πολίτες, ακόμα και απέναντι στην πιθανή μελλοντική άνοδο της στάθμης της θάλασσας, παρά την ευάλωτη γεωγραφική της θέση.  Αντίθετα, σε ο,τι αφορά το Μπαγκλαντές, το οποίο επίσης είναι εκτεθειμένο στην άνοδο αυτή , η οικονομική κατάσταση της χώρας δεν επιτρέπει την υλοποίηση ανάλογων έργων με αποτέλεσμα ένα από τα πιο πυκνοκατοικημένα κράτη να κινδυνεύει να χάσει όχι μόνο σημαντικό μέρος του εδάφους και του πληθυσμού του σε περίπτωση ακόμα εκτενέστερης ανόδου της στάθμης των υδάτων, αλλά να αδυνατεί να αξιοποιήσει ως καλλιεργήσιμες πολλές από τις υπάρχουσες εκτάσεις του.
Συμπερασματικά, φαίνεται πως αν και έχουν γίνει μέχρι σήμερα σημαντικά βήματα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την επίτευξη της βιώσιμης ανάπτυξης, υπάρχουν ακόμα αρκετά μέτωπα να αντιμετωπιστούν με κυριότερο αυτό των ανισοτήτων. Το ισχυρότερο ίσως μέσο για την ώρα, στη μάχη αυτή, αποτελούν οι 17 στόχοι του ΟΗΕ για την Βιώσιμη Ανάπτυξη (SDGs) που πρεσβεύουν την εξάλειψη αυτών των ανισοτήτων σε συνδυασμό με δράσεις για την προστασία του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων. Φυσικά, αναμένεται να ενταθούν οι ανάλογες ενέργειες στο προσεχές μέλλον, αφού το εν λόγω ζήτημα αποκτά όλο και περισσότερη βαρύτητα.
Πηγές:
UNDP 2016, Human Development Report 2016.Human Development for Everyone , UNDP, New York.
IEA 2017, World Energy Outlook 2017, OECD/IEA Paris
Andrew Podger, Dennis Trewin, Measuring and promoting wellbeing: How important is economic growth?, Australian National University Press, 2014.
Sonja Butzengeiger, Britta Horstmann, Sea level rise in Bangladesh and the Netherlands, one phenomenon, many consequences, Germanwatch, Berlin, 2014.
Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future, Oslo, 1987.
Ιστοσελίδες:
www.climaterealityproject.org
www.eea.europa.eu
www.oecd.org
www.iea.org
www.ipcc.ch