Γράφει η Σαπφώ Πρασσά
Στις αρχές του 20ού αιώνα, η Αργεντινή ήταν μια από τις πλουσιότερες χώρες στον κόσμο, με το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της να υπερβαίνει το αντίστοιχο ευρωπαϊκών χωρών όπως της Γαλλίας και της Γερμανίας. Ωστόσο, μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Αργεντινή εισήλθε σε μια φάση αργής οικονομικής ανάπτυξης. Το ξέσπασμα της πετρελαϊκής κρίσης στη δεκαετία του 1970 ήταν η αρχή μιας μακράς περιόδου οικονομικής ύφεσης, η οποία κορυφώθηκε με τη κρίση χρέους της Λατινικής Αμερικής τη δεκαετία του 1980. Το αποτέλεσμα, μια απότομη αύξηση του πληθωρισμού αγγίζοντας ένα ακραίο ετήσιο ποσοστό 3,080% το 1989, λόγω αδυναμίας της κυβέρνησης να αντισταθμίσει τις δαπάνες με την φορολογία και τον δανεισμό.
Οι μεταρρυθμίσεις που υπεβλήθησαν με σκοπό την εξάλειψη του πληθωρισμού, περιλάμβαναν μεταξύ άλλων την απορρύθμιση της οικονομίας και την κρατική μεταρρύθμιση. Με την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων, η Αργεντινή είχε γίνει μια από τις αγαπημένες αναδυόμενες αγορές στη Wall Street, καθώς εξαρτιόταν όλο και περισσότερο από το ξένο κεφάλαιο.
Το 1991 ο Domingo Cavallo, τότε Υπουργός Οικονομικών της Αργεντινής, έθεσε σε ισχύ το σχέδιο μετατρεψιμότητας με σκοπό την αντιμετώπιση του υπερπληθωρισμού. Στο πλαίσιο αυτού του σχεδίου, μειώνονταν η ικανότητα των Αργεντινών να τυπώνουν αλόγιστα το εθνικό τους νόμισμα, καθώς για κάθε νέο peso επιβαλλόταν να διαθέτουν ένα δολάριο στην Κεντρική Τράπεζα. Ένα νομισματικό σύστημα όμως, όπως αυτό τη μετατρεψιμότητας, έπρεπε να συνοδευόταν από έναν ισοσκελισμένο προϋπολογισμό, πράγμα το οποίο δεν έγινε ποτέ. Αντιθέτως, η Αργεντινή άρχισε να έχει ετήσια ελλείμματα, οδηγώντας την στο δρόμο του δανεισμού για να τα καλύψει.
Η ανεύθυνη συμπεριφορά της αποδείχθηκε σύντομα καταστροφική, καθώς οι αγορές άρχισαν να αμφιβάλουν για τη βιωσιμότητα του χρέους. Όλα είχαν καταρρεύσει καταλήγοντας το 2002 στην εγκατάλειψη του καθεστώτος μετατρεψιμότητας και στην υποτίμηση του νομίσματος της. Η επιβάρυνση του δημόσιου χρέους της Αργεντινής αυξήθηκε από λιγότερο από 33 τοις εκατό του ΑΕΠ στις αρχές της δεκαετίας του 1990 σε περισσότερο από 41 τοις εκατό το 1998 και μεγάλο μέρος του χρέους έπρεπε να εξυπηρετηθεί σε ξένο νόμισμα, το οποίο έγινε πιο δύσκολο λόγω της μείωσης των εξαγωγών. Το συνολικό χρέος σε ξένο νόμισμα ήταν περίπου πέντε φορές το μέγεθος των εισπράξεων σε ξένο νόμισμα από εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών.
Επιπροσθέτως, οι δείκτες χρέους της Αργεντινής αυξήθηκαν καθώς τα πρωτογενή δημοσιονομικά πλεονάσματα δεν ήταν αρκετά για να καλύψουν τις πληρωμές τόκων και επίσης να αποσύρουν μέρος του εκκρεμούς δημόσιου χρέους. Μεταξύ 1991 και 2000, τα πρωτογενή πλεονάσματα της Αργεντινής ήταν κατά μέσο όρο 0,14% του ΑΕΠ. Επιπλέον, η αύξηση των εξαγωγών δεν ήταν αρκετά ισχυρή ώστε να βελτιώσει την ικανότητα της χώρας να μειώσει τους δείκτες χρέους / ΑΕΠ. Ο λόγος δημόσιου χρέους / ΑΕΠ της Αργεντινής αυξήθηκε ραγδαία, από 35% το 1995 σε σχεδόν 65% το 2001. Είναι επίσης προφανές ότι η πραγματική πορεία του λόγου δημόσιου χρέους / ΑΕΠ υπερέβη κατά πολύ τις προβλέψεις του ΔΝΤ σε πέντε διαφορετικές αναθεωρήσεις μεταξύ 1998 και 2000.
Μέχρι το 1999, το ΑΕΠ της χώρας είχε μειωθεί 4%. Απόρροια αυτού ήταν ότι οι επενδυτές έχασαν την εμπιστοσύνη τους στην οικονομία της Αργεντινής και, κατά συνέπεια, οι πληρωμές τόκων αυξήθηκαν, δίνοντας τη θέση τους σε μια ανυπέρβλητη οικονομική επιβάρυνση. Με αυτόν τον τρόπο, η χώρα άρχισε σταδιακά να χάνει την πρόσβαση στις διεθνείς χρηματοοικονομικές αγορές. Ως αποτέλεσμα των αυξανόμενων ανησυχιών μεταξύ των Αργεντινών σχετικά με την υποτίμηση του peso και το πάγωμα των καταθέσεων, τα επιτόκια μίας ημέρας αυξάνονται απότομα.
Το εξωτερικό χρέος είχε ήδη ανέβει στο 50 τοις εκατό του ΑΕΠ το 2000. Μεταξύ άλλων είχε επηρεαστεί και ο τραπεζικός τομέας, καθώς η μεγαλύτερη ιδιωτική τράπεζα της Αργεντινής, η Banco Galicia, υπέστη σημαντικές απώλειες. Στο εσωτερικό της χώρας, οι καταθέτες προέβησαν σε μαζικές αναλήψεις, προσπαθώντας να μεταφέρουν τα κεφάλαια τους στο εξωτερικό. Αυτό αποτέλεσε απειλή για τις τράπεζες, που ήρθαν αντιμέτωπες με την αδυναμία πληρωμών και την οικονομική κατάρρευση.
Τον Νοέμβριο του 2001, σε μια προσπάθεια περιορισμού της ζημίας, ο υπουργός Οικονομικών Domingo Cavallo διέταξε ένα ανώτερο όριο στις αναλήψεις τραπεζών σε 250 – 300 pesos την εβδομάδα, γνωστό ως corralito. Μια εβδομάδα αργότερα, ο Cavallo ανακοίνωσε ότι όλες οι ιδιωτικές συντάξεις θα μετατραπούν σε χαρτονομίσματα της Αργεντινής. Δεν άργησαν όμως να εκδηλωθούν, όπως ήταν φυσικό, μαζικές διαμαρτυρίες σε όλη τη χώρα κατά της κυβέρνησης και των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.
Ποια ήταν όμως η στάση του Διεθνούς νομισματικού ταμείου στο ξέσπασμα αυτής της κρίσης; Το ∆ΝΤ επέλεξε να ανακοινώσει την παροχή ρευστότητας στη χώρα ύψους συνολικά 40 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Ταυτόχρονα απαίτησε αυστηρά μέτρα περιστολής των δημοσίων δαπανών προσδοκώντας ότι αυτό θα αποκαθιστούσε την εμπιστοσύνη των αγορών. Η δημοσιονομική πειθαρχία θα οδηγούσε σε χαμηλότερα επιτόκια και υψηλότερο ΑΕΠ. Οι πολιτικές του όμως, απέτυχαν, καθώς οι αυξήσεις στους φόρους και οι περικοπές των δημοσίων δαπανών βάθυναν την ύφεση, ανατροφοδοτώντας την πτώση της εμπιστοσύνης και αποτρέποντας την πτώση των επιτοκίων. Οποιαδήποτε προσπάθεια περιορισμού του ελλείμματος εντείνει την ύφεση και η απόπειρα τόνωσης της ανταγωνιστικότητας με τη μείωση μισθών οδηγεί σε πολύχρονο και οδυνηρό αποπληθωρισμό.
Τον Ιούλιο του 2001, η Γερουσία της Αργεντινής πέρασε τον λεγόμενο «νόμο μηδενικού ελλείμματος της χώρας», μειώνοντας ουσιαστικά τις δαπάνες του κράτους. Η μείωση των μισθών και των συντάξεων κατά 13% που ακολούθησε, οδήγησε στην θεαματική αύξηση των spreads. Με το «νόμο του μηδενικού ελλείμματος», ο πρόεδρος της χώρας ήλπιζε να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη της αγοράς στην Αργεντινή, ενισχύοντας την ανάπτυξη και την απασχόληση. Ωστόσο, τα κόμματα στην αντιπολίτευση και ο λαός δεν είχαν την ίδια άποψη, καθώς πίστευαν πως η περικοπή των δαπανών θα ενέτεινε περισσότερο την ύφεση και την ανεργία.
Μέχρι το 2002 η πτώση του πραγματικού ΑΕΠ ήταν πάνω από 15 τοις εκατό. Μαζί με τη μείωση του ΑΕΠ, το ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε από 17,32% το 2001 σε 19,59 % το 2002. Το ποσοστό των Αργεντινών που ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας αυξήθηκε απότομα από ένα ήδη υψηλό ποσοστό 25,9% το 1998 σε 57,5% το 2002. Το κοινωνικό κόστος από την εγκατάλειψη του σχεδίου μετατρεψιμότητας ήταν τεράστιο, καθώς οι περισσότερες αποταμιεύσεις, δάνεια και συμβάσεις είχαν μετατραπεί σε υποτιμημένα pesos. Επιπλέον η συναλλαγματική ισοτιμία άλλαξε, καθώς ενώ ένα δολάριο ισούταν με 1,4 pesos, κατέληξε να ισούται με 3 pesos, οδηγώντας πολλούς πολίτες να χάσουν αποταμιεύσεις μίας ζωής.
Η εμπειρία από την χρεοκοπία στην Αργεντινή εμφανίζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την κρίση στην Ελλάδα. Και οι δύο χώρες ήρθαν αντιμέτωπες με την δημοσιονομική απειθαρχία, τα δημοσιονομικά ελλείμματα, τη διόγκωση χρέους και την οικονομική στασιμότητα. Προέβησαν στην εφαρμογή ενός προγράμματος μεταρρυθμίσεων και σταθεροποίησης, παρόλο που και στις δύο χώρες τα ελλείμματα, η οικονομική αστάθεια και η μειωμένη ανταγωνιστικότητα επανήλθαν στο προσκήνιο. Ωστόσο, η Ελλάδα συμμετείχε στην ΟΝΕ και είχε την στήριξη της ΕΕ, της ΕΚΤ και του ΔΝΤ. Δεν πρόσδεσε απλώς το νόμισμα της σε ένα ξένο και δεν υπήρχε παράλληλη κυκλοφορία δύο νομισμάτων. Το δημόσιο χρέος της Ελλάδας ήταν εξολοκλήρου σε ευρώ σε αντίθεση με αυτό της Αργεντινής, που το 90% ήταν σε ξένο νόμισμα. Τέλος το 80% του ελληνικού χρέους διακρατούταν από «ξένους», μειώνοντας τα κίνητρα της χώρας για χρεοκοπία.
Συμπερασματικά, η κρίση της Αργεντινής χαρακτηρίστηκε ως μία από τις σημαντικότερες κρίσεις των αναδυόμενων αγορών. Η εγκατάλειψη του σχεδίου μετατρεψιμότητας εξελίχθηκε καταστροφική για την χώρα της λατινικής Αμερικής, καθώς βυθίστηκε σε ένα ατέρμονο δημόσιο χρέος και η χρεοκοπία της αποτέλεσε παράδειγμα για πολλές άλλες χώρες ώστε να μην οδηγηθούν και αυτές στην ίδια κατάσταση.
Πηγές:
- Iris van de Wiel, The Argentine Crisis 2001/2002, Raboresearch, August 23, 2013, Διαθέσιμο σε https://economics.rabobank.com/publications/2013/august/the-argentine-crisis-20012002-/
- Crisis Prevention and Resolution: Lessons from Argentina, Address by Anne Krueger, First Deputy Managing Director, International monetary fund, July 17, 2002, Διαθέσιμο σε https://www.imf.org/en/News/Articles/2015/09/28/04/53/sp071702
- Timeline: Argentina’s economic crisis, how did Argentina get into this mess?, The Guardian, December 20, 2001, Διαθέσιμο σε https://www.theguardian.com/world/2001/dec/20/argentina1
- Ramon Moreno, Learning from Argentina’s Crisis, Federal reserve bank of San Francisco, October 18, 2002, Διαθέσιμο σε https://www.frbsf.org/economic-research/publications/economic-letter/2002/october/learning-from-argentina-crisis/
- Mike Rizzo, The 2001 Argentine economic crisis, Landing pad BA.com, March 25, 2011, Διαθέσιμο σε https://landingpadba.com/2001-argentine-economic-crisis/
- A decline without parallel, In the 1990s, Argentina was Latin America’s star. How did it become a basket case?, The economist, March 2, 2002, Διαθέσιμο σε http://faculty.smu.edu/lmanzett/Article%202.pdf
- Argentina Unemployment Rate 1991-2021, macro trends, World Bank, Διαθέσιμο σε https://www.macrotrends.net/countries/ARG/argentina/unemployment-rate
- Inflation, GDP deflator (annual %) – Argentina, The World Bank Data, Διαθέσιμο σε https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.DEFL.KD.ZG?locations=AR
- Federico N. Fernando, Why Greece should not become Kirchner’s Argentina, Nov 25, 2015, Διαθέσιμο σε https://medium.com/freemarketdiaries/why-greece-should-not-become-kirchner-s-argentina-cc14f38ecf0f#.ev7ts8
- Θεοδόσης Σαμπανιώτης, Η περίπτωση της Αργεντινής. Αίτια της χρεοκοπίας του 2001 & σύγκριση με Ελλάδα, Eurobank Research, Μάιος 2010, Διαθέσιμο σε http://www.pspa.uoa.gr/fileadmin/pspa.uoa.gr/uploads/Undergraduate/42582S_Comparative_Politics_II_Argent-Hellas_2012-13.pdf
- Argentine Senate Approves Zero Deficit Law – 2001-07-30, Voa, October 28, 2009, Διαθέσιμο σε https://www.voanews.com/archive/argentine-senate-approves-zero-deficit-law-2001-07-30
Πηγή εικόνας: Press Project