Γράφει η Βασιλική Μπίτσα
Η Μεσόγειος, αποτελούμενη από 37 μέλη, 27 κράτη της Ε.Ε και 10 μεσογειακούς εταίρους όπως η Αλγερία, η Αίγυπτος, το Ισραήλ, η Ιορδανία, ο Λίβανος, το Μαρόκο, η Παλαιστινιακή Αρχή, η Συρία, η Τυνησία και η Τουρκία, αποτελεί χωρίς αμφισβήτηση μία από τις πιο σημαντικές περιοχές του κόσμου. Η Ευρώπη συνδέει πολλές γεωγραφικές περιοχές, όπως τη Μέση Ανατολή, τη Βόρειο Αφρική και την Ευρώπη. Η Μεσόγειος, λόγω της ποικιλομορφίας της, κατακλύζεται από οικονομικές ανισότητες, πολυποίκιλα θρησκευτικά κινήματα, τρομοκρατία και προσφυγικές ροές. Έτσι, αρχίζουν ανά περιόδους οι διάφορες συμφωνίες που αναπτύσσουν τα συμφέροντα της.
Μετά το Β’ παγκόσμιο πόλεμο, οι χώρες που απαρτίζουν την σημερινή Ευρώπη, η οποία είχε πληγεί οικονομικά και πολιτικά, στράφηκαν στην συνεργασία μεταξύ τους. Στόχος ήταν η ανάπτυξη σχέσεων εμπιστοσύνης και η διατήρηση της ειρήνης καθώς και των δημοκρατικών αρχών, οι οποίες δημιουργήθηκαν με την ανάπτυξη οικονομικών Ενώσεων όπως είναι η ΕΚΑΧ, η ΕΟΚ, η ΕΕ κ.α. Έτσι, δημιουργήθηκε η σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ).
Γενικά, η πολυπλοκότητα που χαρακτηρίζει την περιοχή της Μεσογείου και τις σύγχρονες διεθνείς σχέσεις, σε συνδιασμό με την αύξηση των προβλημάτων, οδήγησαν σε αδιέξοδα και στην ανάγκη ύπαρξης μιας στρατηγικής μεταξύ της Ευρώπης και των χωρών της Μεσογείου.Έτσι, στα μέσα του 1990, η Ευρώπη «ένιωσε» την ανάγκη συνεργασίας μεταξύ αυτής και των Τρίτων Μεσογειακών Χωρών (ΤΜΧ). Αυτή η συνεργασία αφορούσε κυρίως χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής (ΜΕΝΑ).
Αυτό, λοιπόν, είχε ως αποτέλεσμα την υπογραφή της διαδικασίας της Βαρκελώνης, το 1996, ή όπως αλλιώς την ονομάζουν την Ευρωμεσογειακή Εταιρική Συνεργασία που προνοούσε μια σειρά από οικονομικούς, πολιτικούς και πολιτιστικούς στόχους για σταθερότητα και ασφάλεια. Γενικά, υιοθετήθηκε για να βελτιώσει τις σχέσεις μεταξύ της Ευρώπης και της περιοχές του Mαγκρεμπ και Μασρεκ.
Αυτή η συνεργασία καθόλου τυχαία δεν ήταν, καθώς η Ευρώπη, ούσα επιτυχημένη μέχρι τότε στους κλάδους της οικονομίας, της τεχνολογίας και της βιομηχανίας, ήθελε να στρέψει το ενδιαφέρον της στο «φτωχό» Νότο. Έτσι πίστευε οτι θα γεφύρωνε το χάσμα μεταξύ ΕΕ και ΤΜΧ.
Η πραγματική, λοιπόν, οικονομική κατάσταση των ΤΜΧ σήμερα μας δείχνει ότι οι δείκτες είναι μάλλον μετριοπαθείς. Παρά τις προσπάθειες και της ΕΕ αλλά και των ίδιων των πολιτών των χωρών των ΤΜΧ για εκσυγχρονισμό αλλά και δικαιότερη κατανομή πλούτου, προκλήθηκαν εξεγέρσεις και διαμαρτυρίες, αλλά και το φαινόμενο που ονομάστηκε «αραβική άνοιξη». Εντούτοις, αυτό δεν στάθηκε τροχοπέδη να προσπαθήσουν να φτάσουν το μέγεθος των οικονομιών των βόρειων ακτών της Μεσογείου αλλα και των υπόλοιπων χωρών.
Το άνοιγμα της οικονομίας στις Τρίτες Μεσογειακές Χώρες προήλθε από την απελευθέρωση του εμπορίου (trade liberation), που Προάγει την εξάλειψη οποιουδήποτε περιορισμού και εμποδίου στην ελεύθερη κυκλοφορία των αγαθών, των υπηρεσιών και των παραγωγικών συντελεστών. Βέβαια, αυτό είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την κατάργηση των δασμολογικών, των τελωνειακών αλλα και άλλων επιβαρύνσεων που επιτάσσει το διεθνές εμπόριο.
Πέρα όμως από αυτά, σημαντικό γεγονός για το εμπορικό άνοιγμα κάθε χώρας παίζει η εσωτερική πολιτική και όπως είδαμε συγκεντρωμένα και παραπάνω η εσωτερική πολιτική των ΤΜΧ δεν είναι και η ευνοϊκότερη. Ειδικότερα, στις χώρες της Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής (ΜΕΝΑ region) την περίοδο 2000-2005 φαίνεται να έχουν ανοικτές οικονομίες, λόγω σταδιακής κατάργησης των εμπορικών φραγμών, καθώς και του ανοίγματος των οικονομιών αυτών στο διεθνές Εμπόριο.
Όσον αφορά στο ΑΕΠ των Τρίτων Χωρών της Μεσογείου, φαίνεται ότι ο βαθμός ανοίγματος είναι 35,6% το 2004, σε σύγκριση με το 2000 που ήταν χαμηλότερος. Πιο συγκεκριμένα, το Ισραήλ με 46,7%, η Ιορδανία με 63,7% και η Τυνησία με 46,7%.
Μπορεί τα παραπάνω να φαίνονται ειδυλιακά αλλά οι οικονομίες των ΤΜΧ λόγω των εμπορικών συναλλαγών είχαν μεγάλη εξάρτηση από την ΕΕ, καθώς ήταν ο σημαντικότερος εμπορικός τους εταίρος. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, το 2008, με τη χρηματοπιστωτική κρίση, να θεωρηθούν οι οικονομίες αυτές ευάλωτες σε οικονομικές κρίσεις.
Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε συγκεκριμένα πως, την περίοδο 2000-2005, οι ΤΜΧ είχαν αρνητικό εμπορικό ισοζύγιο παρά την αύξηση των εξαγωγών τους προς την Ευρώπη. Σημαντικό βέβαια είναι το γεγονός ότι η Αλγερία που ανήκει στις ΤΜΧ κατάφερε να έχει εμπορικό πλεόνασμα.
Όσον αφορά, λοιπόν, στο άνοιγμα της οικονομίας των ΤΜΧ, ναι μεν έφερε θετικές επιδράσεις, αλλά δεν επέφερε κιόλας το αναμενόμενο αποτέλεσμα ώστε να καλύψει το μεγάλο χάσμα στο κατά κεφαλήν ακαθάριστο εθνικό εισόδημα μεταξύ των ΤΜΧ και των Βορείων χωρών της Μεσογείου.
Επιπλέον, ένας πολύ σημαντικός παράγοντας για την ανάπτυξη των οικονομιών των χωρών είναι η ποιότητα των εξαγωγίσιμων προιόντων, το οποίο μπορεί να επηρεαστεί από τη τεχνολογία αλλά και τον εκσυγχρονισμό των τεχνολογικών μέσων που διαθέτει μια χώρα, ώστε να είναι ανταγωνιστική σε παγκόσμιο επίπεδο.Στη Περίπτωση των ΤΜΧ, αυτό δεν είναι λοιπόν εφικτό, καθώς επηρεάζεται από την εσωτερική κατάσταση, το εσωτερικό κλίμα αστάθειας αλλά και τα πολιτικά συστήματα που είναι αυταρχικά και συγκεντρωτικά.
Ιδίως στις χώρες ΜΕΝΑ, που στην πλειοψηφία τους κυβερνώνται από ολοκληρωτικά / αυταρχικά καθεστώτα, τα οποία τις περισσότερες φορές δε δείχνουν διάθεση να θέλουν να εξασφαλίσουν μια δικαιότερη κατανομή πλούτου. Το 2011, το φαινόμενο της «αραβικής άνοιξης», το οποίο συνεχίζεται μέχρι και σήμερα με εξεγέρσεις και ένοπλες συγκρούσεις παρεμποδίζει την οικονομική ανάπτυξη στις χώρες αυτές.Έτσι, ο μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων παραμένει εγκλωβισμένο, απασχολούμενο σε γεωργικές εργασίες, τα κέρδη των οποίων αποφέρουν ελάχιστο στο ετήσιο ΑΕΠ των ΤΜΧ.
Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι εκτός από τις διαθρωτικές αλλαγές που πρέπει να γίνουν στο κομμάτι του εμπορίου, θα πρέπει να συνδιαστεί με πολιτικές μεταρρυθμίσεις που θα ανακατανείμουν το πλούτο. Όλα τα παραπάνω θα έχουν ως αποτέλεσμα να αναδειχθεί η δυναμική οικονομία των ΤΜΧ, ώστε να καταστεί το οικονομικό τους περιβάλλον ελκυστικό για επενδύσεις.
Συμπερασματικά, η προσπάθεια για άνοιγμα στις οικονομίες των ΤΜΧ ήταν ένα πρώτο βήμα για την ανάπτυξη της οικονομίας τους παρά τα μέτρια αποτελέσματα τους. Σε συνδιασμό με το κλίμα αβεβαιότητας και της συνεχιζόμενης αστάθειας που επικρατεί στις χώρες αυτές, είτε λόγω των επαναστικών κινημάτων από πολίτες που επιζητούν μια πιο δίκαιη κατανομή του πλούτου όπως η Τυνησία, είτε από ομάδες που προκαλούν εξεγέρσεις ώστε να επωφεληθούν μεταβαίνοντας στην εξουσία χωρίς καμία δημοκρατική διάθεση όπως η Αίγυπτος, δείχνει ότι τα πράγματα είναι πολύ πιο δύσκολα από ότι φαντάζομασταν.
ΠΗΓΕΣ
Βαρούχας Γεώργιος, Ανάπτυξη Περιφερειακού Εμπορίου και Συνεργασίας Χωρών της Μεσογείου, Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Πατρών, Πάτρα, 2011, σελ. 162-169
Αραμπατζής Ευάγγελος, Ευρωμεσογειακές οικονομικές σχέσεις, Αθήνα: Κριτική, 2003. σελ. 196
Μανώλη Παναγιώτα, Τι έφερε η αραβική άνοιξη; Μια ματιά από τη σκοπιά της πολιτικής οικονομίας στο συλλογικό έργο Η Μεσόγειος, η Ελλάδα και ο κόσμος, εκδόσεις Παπαζήση,2014
Καριπίδης Δημήτριος, Η μεσογειακή Πολιτική της ΕΕ,Διπλωματική εργασία,2013. Διαθέσιμο στο : https://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/15644/3/KaripidisDimitriosMsc2013.pdf
Φέγκου Τσαμπίκα, «Ποια είναι η σημαντικότερη πρόκληση ανάπτυξης που αντιμετωπίζουν οι Τρίτες Μεσογειακές Χώρες σήμερα;» ,Μεταπτυχιακή Εργασία, Πανεπιστήμιο Αιγαίου,2017