Γράφει η Βιολέττα Ντρουμπογιάννη
Τα προσφυγικά ρεύματα και ο εκτοπισμός που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή που μαστίζει τον πλανήτη, εξαιτίας των καθημερινών ποσοστών ρύπανσης που βρίσκονται σε αύξουσα κατεύθυνση, δύνανται να λάβουν πρωτοφανείς διαστάσεις για την ανθρωπότητα. Για το ευρύ φάσμα συνεπειών που αυτά μπορούν να έχουν στην παγκοσμίου κλίμακας αντιμετώπιση των επονομαζόμενων περιβαλλοντικών-κλιματικών προσφύγων[1], αναφέρεται η πρόσφατη ανακοίνωση της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ. Για μία επιτροπή που συστάθηκε υποσχόμενη να υπηρετεί τα ανθρώπινα δικαιώματα, η απόφαση με την οποία ασκεί πίεση στους διεθνείς δρώντες να εγγυηθούν την ορθή μεταχείριση των εν λόγω προσφύγων, αποτελεί σταθμό για ένα πιο δίκαιο μέλλον, ενώ καλεί τα κράτη να αντικρύσουν την πραγματικότητα της περιβαλλοντικής κρίσης γύρω από την ανθρώπινη επιβίωση.
Συγκεκριμένα, αντιμέτωπη με τα νέα κλιματικά δεδομένα που τείνουν να επιφέρουν μαζικές καταστροφές κοινοτήτων αλλά και ολόκληρων χωρών, η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ καθιστά σαφές ότι «χωρίς τις ισχυρές εθνικές και διεθνείς προσπάθειες οι επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος στα κράτη που δέχονται την είσοδο των πληγέντων πληθυσμών, ενδέχεται να εκθέσουν τα άτομα αυτά σε παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους». Με ετήσιο μέσο όρο που ξεπερνάει σε αριθμό μετακινήσεων τα 24 εκατομμύρια, δίνεται ξεκάθαρη προειδοποίηση ότι οι εθνικές νομοθεσίες και οι πολιτικές των κρατών πρέπει να ενισχυθούν και να προσαρμοστούν στις νέες ανάγκες που θα προκύψουν. Αυτό το -πιθανώς αναπόφευκτο- αντίκτυπο στην ανθρώπινη κινητικότητα πρόκειται να είναι αποτέλεσμα των ακραίων περιβαλλοντικών φαινομένων, όπως η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, η ξηρασία, οι πλημμύρες, συνθήκες που αναμένεται να έχουν ανοδικές τάσεις στα επόμενα χρόνια. Είναι χαρακτηριστικό ότι έρευνα της Παγκόσμιας Τράπεζας βασισμένη σε μετριοπαθείς μετρήσεις, ανέδειξε έως το 2050 τον εκτοπισμό τουλάχιστον 143 εκατομμυρίων ανθρώπων από περιοχές της Υποσαχάριας Αφρικής, της Νότιας Ασίας και της Λατινικής Αμερικής, που πλήττονται ήδη από λειψυδρία και ελάττωση καλλιεργήσιμων εκτάσεων, ως αποτέλεσμα των υψηλών θερμοκρασιών.[2] Το πρόβλημα μάλιστα, για το οποίο προειδοποιεί η απόφαση έγκειται στο ότι σε αυτές τις περιπτώσεις λόγω έλλειψης επιλογών εσωτερικής μετανάστευσης, ο συνεχώς αυξανόμενος αριθμός προσφυγικών ρευμάτων θα δοκιμάσει την αντίδραση της παγκόσμιας πολιτικής απέναντι στο νομικό κενό που αφορά το πλαίσιο προστασίας των κλιματικών προσφύγων.
Είναι αλήθεια ότι η σύγχυση που προκάλεσε η αίτηση για κλιματικό άσυλο του Ιοάνε Τεϊτιότα από το Κιριμπάτι, αποτελεί την πλέον κορυφαία ένδειξη έλλειψης άμεσων πολιτικών προστασίας. Αν και η προσφυγή του απορρίφθηκε από την Επιτροπή, διότι εκτιμήθηκε πως η ζωή του δεν διέτρεχε άμεσο κίνδυνο, το αίτημα του χρησιμοποιήθηκε ως αφορμή για να αναδείξει ότι οι κρατικές κυβερνήσεις οφείλουν να μεριμνούν για εκείνα τα άτομα που οι ακραίες περιβαλλοντικές μεταβολές θίγουν βάναυσα τα ανθρώπινα δικαιώματά τους. Με παρόμοιο σκεπτικό, ο Τεϊτιότα αντικρίζοντας τα πρώτα σημάδια συγκρούσεων στο νησί του για την πρόσβαση στις εναπομείναντες εκτάσεις και την ανεπάρκεια πόσιμου νερού εξαιτίας της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, αναζήτησε προστασία στη Νέα Ζηλανδία το 2013. Παρά την σημερινή απόφαση της Επιτροπής για την υπόθεσή του, έγινε συζήτηση για μία βάσιμη ανησυχία μελλοντικής επιβίωσης στα νησιά του Ειρηνικού, αφού ενδείξεις καθιστούν το έθνος Κιριμπάτι ως μία από τις 6 νησιωτικές χώρες που υπολογίζεται ότι μπορεί να καταστεί ακατοίκητη στα επόμενα 20 χρόνια, καθώς η διάβρωση των ακτών αυξάνει συνεχώς τον κίνδυνο για μόλυνση των γλυκών υδάτων. «Είμαι το ίδιο με τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν πόλεμο. Εκείνοι που φοβούνται για το θάνατο, είναι ίδιοι με εμένα»[3], δηλώνει ο Τεϊτιότα τοποθετώντας τον “περιβαλλοντικό πόλεμο” στην ίδια κλίμακα απειλής με την ανθρώπινη βία.
Η υπόθεση του Τεϊτιότα παρότι επιβεβαίωσε την περιπλοκότητα της σχέσεως πρόσφυγα με περιβαλλοντική υποβάθμιση, έδωσε το έναυσμα για να εξετάζονται με καλή πίστη οι αιτήσεις για άσυλο όσων διαμένουν σε περιοχές με οξείες κλιματικές απειλές, οι οποίες είτε ξαφνικά είτε με την παρέλευση των ετών μπορεί να καταστούν ασυμβίβαστες με το δικαίωμα στη ζωή. Σε συνέχεια, ο Φιλίππο Γκράντι ως Ύπατος Αρμοστής του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, καλωσορίζοντας την απόφαση της Επιτροπής, ανέδειξε την παράνομη πτυχή που ενδέχεται να κρύβεται σε ενέργειες κρατικών κυβερνήσεων που δεν παρέχουν προστασία στα άτομα που εκτίθενται σε άμεση απειλή της ζωής τους από την περιβαλλοντική μεταβλητότητα. Πόλεμος, βασανιστήρια, απάνθρωπη μεταχείριση και φυσικά καταστροφικά φαινόμενα αποδίδουν ένα πανομοιότυπο σκηνικό βίας και φαίνεται ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται με την ίδια νομική βαρύτητα, αφού σε όλες τις περιπτώσεις εξαλείφεται το ανθρώπινο δικαίωμα για μία ζωή χωρίς φόβο, αλλά με αξιοπρέπεια. Εξάλλου, κάποιοι από τους συμμάχους αυτού του συνειρμού είναι τα διατάγματα του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα και το Παγκόσμιο Σύμφωνο για τους Πρόσφυγες, που προάγουν την προστασία των ευάλωτων πληθυσμών οι οποίοι εκτίθενται σε κινδύνους επιβίωσης, ενώ παράλληλα δείχνουν να εναρμονίζονται πλήρως με τα δικαιώματα της διασυνοριακής μετακίνησης και των κλιματικών προσφύγων. Παρ’ όλα αυτά, πριν την προσπάθεια αναζήτησης λύσης αξίζει να επισημανθεί ότι ο όρος «κλιματικός πρόσφυγας» δεν αναγνωρίζεται από το διεθνές δίκαιο και δεν περιλαμβάνεται στους μηχανισμούς προστασίας της Σύμβασης της Γενεύης του 1951 για το καθεστώς των προσφύγων. Ακριβώς για το λόγο αυτό, η απόφαση της Επιτροπής μπορεί να επιτρέψει στις κυβερνήσεις να αξιοποιήσουν την υπόθεση του Τεϊτιότα για να υποστηρίξουν τα δικαιώματα των πληγέντων, από το κλίμα, πληθυσμών, και παρόλο που δε δεσμεύει νομικά, βοηθάει την παγκόσμια κοινότητα να αντιληφθεί περισσότερο τον ακραίο κίνδυνο που κρύβεται πίσω από το ρίσκο μία ολόκληρη χώρα να βυθιστεί κάτω από το νερό.
Αβίαστα λοιπόν, συνάγεται το συμπέρασμα ότι η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών θέτει τα θεμέλια στην προσπάθεια που καταβάλλεται, ώστε οι άνθρωποι να αποκτούν δια της νομίμου οδού «κλιματικό άσυλο». Αδιαμφισβήτητα, η μαζική μετακίνηση πληθυσμών που έχουν πληγεί από την περιβαλλοντική υποβάθμιση αποτελεί μία υπαρκτή πρόκληση ασφάλειας και συνεργασίας για τα κράτη, που καλούνται σήμερα να θυσιάσουν την πλανητική κυριαρχία για χάρη της ανθρώπινης αλληλεγγύης. Με αφετηρία αυτό το σκεπτικό, η ευαισθητοποίηση της Επιτροπής για την υπεράσπιση των κλιματικών προσφύγων, δύναται να γίνει ο αρωγός για την εδραίωση πλαισίων προστασίας που θα σέβονται σε απόλυτο βαθμό το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να απολαμβάνει εκείνο τον ασφαλή χώρο που θα αποκαλεί σπίτι.
Βιβλιογραφία
- BBC News, The man who would be the first climate change refugee, 20 Μαρτίου 2020. Διαθέσιμο σε:
https://www.bbc.com/news/world-asia-34674374
- European Parliamentary Research Service, The concept of “climate refugee, Joanna Apap, 14 Μαρτίου 2020. Διαθέσιμο σε:
https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2018/621893/EPRS_BRI(2018)621893_EN.pdf
- International climate change adaptation initiative/PCCSP, Current and future climate of Kiribati, 19 Μαρτίου 2020. Διαθέσιμο σε:
https://www.pacificclimatechangescience.org/wp-content/uploads/2013/06/11_PCCSP_Kiribati_8pp.pdf
- REUTERS, Luke Baker, World need to prepare for “million” of climate displaced, 20 Μαρτίου 2020. Διαθέσιμο σε:
https://www.reuters.com/article/us-davos-meeting-refugees/world-needs-to-prepare-for-millions-of-climate-displaced-u-n-idUSKBN1ZK1Q2
- The World Bank(2018), Climate change could force over 140 million to migrate within countries by 2050: World Bank Report, 14 Μαρτίου 2020. Διαθέσιμο σε:
https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2018/03/19/climate-change-could-force-over-140-million-to-migrate-within-countries-by-2050-world-bank-report
- The UN Refugee Agency, Etienne Piguet, Climate change and forced migration, 12 Μαρτίου 2020. Διαθέσιμο σε:
https://www.unhcr.org/en-lk/47a316182.pdf.
- UNCHR, Historic UN Human Rights case opens door to climate change asylum claims», 14 Μαρτίου 2020. Διαθέσιμο σε:
https://www.ohchr.org/en/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=25482&LangID=E
- UNCHR, Views adopted by the Committee under article 5(4) of the Optional Protocol, concerning communication No.2728/2016», 13 Μαρτίου 2020. Διαθέσιμο σε:
https://tbinternet.ohchr.org/_layouts/15/treatybodyexternal/Download.aspx?symbolno=CCPR/C/127/D/2728/2016&Lang=en
- UNHCR, Key Messages and commitments on climate and disaster displacement», 16 Μαρτίου 2020. Διαθέσιμο σε:
https://www.unhcr.org/uk/protection/environment/5e01e3857/key-messages-for-cop25.html?query=climate.
[1] Ο ορισμός αποδίδεται στον ερευνητή και “πατέρα” του περιβαλλοντικού πρόσφυγα Essam El-Hannini και περιλαμβάνεται στο έγγραφο του Περιβαλλοντικού Προγράμματος των ΗΕ(1985).
[2] Σύμφωνα με τα στοιχεία του The World Bank Group(2018) : «Climate change could force over 140 million to migrate within countries by 2050: World Bank Report»., 14 Μαρτίου 2020, Διαθέσιμο σε : https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2018/03/19/climate-change-could-force-over-140-million-to-migrate-within-countries-by-2050-world-bank-report
[3] Σύμφωνα με συνέντευξη του Ιοάνε Τεϊτιότα στο BBC News: «The man who would be the first climate change refugee», 20 Μαρτίου 2020. Διαθέσιμο σε : https://www.bbc.com/news/world-asia-34674374