Γράφει ο Σωτήρης Αναστασόπουλος
Η Μέση Ανατολή αποτέλεσε σημαντικό γεωπολιτικό σημείο εστίασης στην πρόσφατη ιστορία, καθώς τις τελευταίες πέντε δεκαετίες παρατηρήθηκε αύξηση των πολεμικών ζωνών. Νέες συγκρούσεις, εμφύλιοι πόλεμοι, πραξικοπήματα και εξεγέρσεις έχουν γίνει τακτικό φαινόμενο. Η Υεμένη, ειδικότερα, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ιστορικά διαιρεμένη σε δύο έθνη και ενωμένη μόλις το 1990, η Υεμένη βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπη με έναν από τους σοβαρότερους εμφυλίους πολέμους που έχει ζήσει η ανθρωπότητα. Τα τελευταία εννέα χρόνια, οι ισλαμιστικές πολιτοφυλακές Χούτι έχουν εμπλακεί σε μια μάχη για τον έλεγχο εναντίον της διεθνώς αναγνωρισμένης κυβέρνησης της Υεμένης, επιδιώκοντας την κυριαρχία σε μια χώρα πλούσια σε πετρέλαιο και φυσικούς πόρους. Οι Χούτι είναι ένα σιιτικό μουσουλμανικό θρησκευτικό και πολιτικό κίνημα, γνωστό για τη συμμετοχή τους στον συνεχιζόμενο εμφύλιο πόλεμο της Υεμένης. Οι προσπάθειες αποκλιμάκωσης της σύγκρουσης στην Υεμένη μέσω παρεμβάσεων του ΟΗΕ και τρίτων μερών ήταν ανεπιτυχείς. Οι εκεχειρίες και οι συνομιλίες έχουν αποτύχει λόγω σημαντικών πολιτικών διαφορών και διακοπής της επικοινωνίας.Η κατάσταση περιλαμβάνει πολιτική αστάθεια, στρατιωτική βία και μια μάχη για την κυριαρχία που χρονολογείται από τη δεκαετία του 1950.
Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Βόρεια Υεμένη διοικούνταν από ιμάμηδες, ενώ οι Βρετανοί έλεγχαν το νότο. Όταν η Βρετανία ανακοίνωσε την αποχώρησή της από τη νότια Αραβία, ξέσπασαν συγκρούσεις καθώς τα προτεκτοράτα του Άντεν διεκδικούσαν τον έλεγχο της Νότιας Υεμένης. Η επακόλουθη ενοποίηση της Βόρειας και της Νότιας Υεμένης το 1990 συνδύασε δύο περιοχές με διαφορετικές ιδεολογίες και πολιτικά πλαίσια. Η δυναμική του Ψυχρού Πολέμου και οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί περιέπλεξαν περαιτέρω την κατάσταση της Υεμένης. Αυτά τα ιστορικά γεγονότα έχουν επηρεάσει βαθιά τις σημερινές συνθήκες στην Υεμένη.Οι επιπτώσεις αυτής της περιόδου έθεσαν τα θεμέλια για το ξέσπασμα του συνεχιζόμενου εμφυλίου πολέμου στην Υεμένη και την επακόλουθη ξένη επέμβαση, επιδεινώνοντας περαιτέρω την ήδη σοβαρή ανθρωπιστική κρίση.
Η συνεχιζόμενη κρίση στην Υεμένη έχει τις ρίζες της στην Αραβική Άνοιξη του 2011, όταν διαδηλώσεις υπέρ της δημοκρατίας σάρωσαν τον αραβικό κόσμο. Η Υεμένη ήταν από τις πρώτες χώρες που ξέσπασαν διαδηλώσεις. Πριν από την Αραβική Άνοιξη, η Υεμένη αντιμετώπιζε ήδη προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένης μιας ένοπλης σύγκρουσης στο βορρά μεταξύ των Χούτι και των κυβερνητικών δυνάμεων από το 2004. Επιπλέον, ένα “Κίνημα του Νότου” εμφανίστηκε από το 2007-2008, εκφράζοντας δυσαρέσκεια για τις πολιτικές του προέδρου Αλί Αμπντουλάχ Σαλέχ και υποστηρίζοντας την περιφερειακή αυτονομία και ανεξαρτησία. Ωστόσο, το σημαντικότερο πρόβλημα της Υεμένης ήταν η δεινή οικονομική της κατάσταση και οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης που υφίσταται η πλειονότητα του πληθυσμού της. Καθώς ο πρόεδρος Σάλεχ αντιμετώπιζε προκλήσεις για την εξουσία του, απέσυρε τον στρατό από απομακρυσμένες περιοχές της Σαναά, δημιουργώντας κενό εξουσίας το οποίο εκμεταλλεύτηκαν οι αντάρτες Χούτι και οι μαχητές της AQAP – «Αλ Κάιντα στην Αραβική Χερσόνησο», τρομοκρατική οργάνωση που δραστηριοποιείται κυρίως στην Υεμένη. Η AQAP είναι ένα παρακλάδι του παγκόσμιου τρομοκρατικού δικτύου της Αλ Κάιντα και παραμένει μια σημαντική απειλή για την περιφερειακή και διεθνή ασφάλεια. Ακολούθησαν εντατικοποιημένες μάχες, με αποκορύφωμα την απόπειρα δολοφονίας του Αλί Αμπντουλάχ Σαλέχ τον Ιούνιο του 2011. Αναζητώντας ιατρική περίθαλψη στο εξωτερικό, ο αντιπρόεδρος του Σάλεχ, Αμπνταλ-Ραμπ Μανσούρ αλ-Χαντί, ανέλαβε την εξουσία και αγωνίστηκε να εγκαθιδρύσει αποτελεσματική διακυβέρνηση στις περιοχές που ελέγχονται από τους Χούτι και την AQAP. Η βίαιη αντίδραση του Χάντι στις διαδηλώσεις στη Σαναά ενίσχυσε περαιτέρω την υποστήριξη του αντικυβερνητικού κινήματος.
Οι επαναστάτες Χούτι -οι σιίτες αντάρτες με διασυνδέσεις με το Ιράν και ιστορικό ανατροπής της σουνιτικής κυβέρνησης- ανέλαβαν τον έλεγχο της Σαναά, της πρωτεύουσας και μεγαλύτερης πόλης της Υεμένης, το 2014 και κατέλαβαν την εξουσία με αντάλλαγμα τη μείωση των τιμών της βενζίνης και μια νέα διοίκηση. Τον Ιανουάριο του 2015, οι αντάρτες πήραν τον έλεγχο του προεδρικού μεγάρου μετά από ανεπιτυχείς διαπραγματεύσεις, αναγκάζοντας τον πρόεδρο Αμπνταλ-Ραμπ Μανσούρ αλ-Χαντί και το υπουργικό του συμβούλιο να παραιτηθούν.Με την υλικοτεχνική και πληροφοριακή υποστήριξη των ΗΠΑ, ένας συνασπισμός κυβερνήσεων του Κόλπου με επικεφαλής τη Σαουδική Αραβία ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2015 μια εκστρατεία οικονομικής απομόνωσης και αεροπορικών επιδρομών κατά της εξέγερσης των Χούτι. Οι μάχες συνεχίστηκαν μετά την ανάκληση της παραίτησης του Χάντι και την επιστροφή του στο Άντεν τον Σεπτέμβριο του 2015. Το καλοκαίρι του 2016, μια πρωτοβουλία του ΟΗΕ για τη διαμεσολάβηση στις διαπραγματεύσεις μεταξύ των συμμάχων ανταρτών Χούτι και της παγκοσμίως αναγνωρισμένης κυβέρνησης της Υεμένης απέτυχε. Τον Ιούλιο του 2016, οι Χούτι και η παλαιά κυβέρνηση του Αλ .Σάλεχ -η οποία βρισκόταν για περισσότερα από τριάντα χρόνια στην εξουσία, πριν ανατραπεί το 2011- ανακοίνωσαν τη δημιουργία ενός “πολιτικού συμβουλίου” που θα κυβερνούσε τη Σαναά και μεγάλο μέρος της βόρειας Υεμένης. Ο Σάλεχ, ωστόσο, διαχώρισε τη θέση του με τους Χούτι τον Δεκέμβριο του 2017 και προέτρεψε τους υποστηρικτές του να χρησιμοποιήσουν βία εναντίον τους. Μέσα σε δύο ημέρες, ο Σάλεχ ήταν νεκρός και ο στρατός του κατατροπώθηκε. Οι αντίπαλες δυνάμεις στον καταστροφικό εμφύλιο πόλεμο της Υεμένης σημείωσαν μια σπάνια πρόοδο τον Απρίλιο του 2022. Συμφώνησαν σε μια κατάπαυση του πυρός με τη μεσολάβηση των Ηνωμένων Εθνών μετά από οκτώ τρομερά χρόνια μάχης, η οποία μείωσε σημαντικά τις εχθροπραξίες που είχαν. Ωστόσο, η δύο φορές παραταθείσα συμφωνία κατάπαυσης του πυρός έληξε στις 2 Οκτωβρίου 2022 και έκτοτε οι Χούτι έχουν ξεκινήσει αρκετές επιθέσεις στις υποδομές που εξυπηρετούν τις εξαγωγές πετρελαίου της Υεμένης. Παραμένει άγνωστο αν η εύθραυστη απομάκρυνση της Υεμένης από τον ολοκληρωτικό πόλεμο θα διαρκέσει ή όχι.
Στην παραπάνω κατάσταση σημαντικό ρόλο έχουν διαδραματίσει οι διαρκείς εξωτερικές επεμβάσεις. Η Σαουδική Αραβία εμφανίστηκε από νωρίς ως ξένος παίκτης στη σύγκρουση της Υεμένης, ξεκινώντας αεροπορικές επιδρομές το 2015 εναντίον των Χούτι, οι οποίοι είχαν πρόσφατα εκδιώξει τον πρόεδρο της Υεμένης Αμπνταλ – Ραμπ Μανσούρ αλ-Χαντί, ο οποίος υποστηριζόταν από τη Σαουδική Αραβία. Σχηματίζοντας έναν συνασπισμό που περιλάμβανε τα ΗΑΕ, το Μαρόκο, τη Σενεγάλη, το Κουβέιτ, το Μπαχρέιν, την Αίγυπτο, την Ιορδανία και το Σουδάν, η Σαουδική Αραβία συγκέντρωσε την υποστήριξη χωρών όπως οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία, οι οποίες παρείχαν όπλα και πληροφορίες. Ωστόσο, ο ηγετικός ρόλος της Σαουδικής Αραβίας στον συνασπισμό έχει οδηγήσει σε επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη με αποτέλεσμα σημαντικές απώλειες μεταξύ των αμάχων, προωθώντας τον στόχο πέρα από την αποκατάσταση του Χάντι. Οι μελετητές υποστηρίζουν ότι η Σαουδική Αραβία στοχεύει να επιβεβαιώσει την κυριαρχία της στη Μέση Ανατολή μέσω της σύγκρουσης στην Υεμένη και να εμπλακεί σε έναν πόλεμο δι’ αντιπροσώπων με το Ιράν, το οποίο κατηγορεί ότι υποστηρίζει το κίνημα των Χούτι.
Η εμπλοκή των ΗΑΕ έχει και γεωπολιτικά κίνητρα, καθώς στηρίζει τους αυτονομιστές του νότου σε αντίθεση με τον στόχο του Χάντι για την ενοποίηση της χώρας.Ενώ ο συνασπισμός είναι ενωμένος κατά της εξέγερσης των Χούτι, ενδέχεται να αναδυθούν διαφορετικές ιδεολογίες μόλις επιτευχθεί ο στόχος αυτός. Τα ΗΑΕ έχουν αρχίσει να αποσύρουν τα στρατεύματά τους, στηριζόμενα στις εκπαιδευμένες από τα ΗΑΕ δυνάμεις της Υεμένης, διατηρώντας παράλληλα την υποστήριξη των μυστικών υπηρεσιών και τις προμήθειες.
Οι ΗΠΑ, εν τω μεταξύ, υποστηρίζουν τον συνασπισμό υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας και έχουν πραγματοποιήσει τις δικές τους επιδρομές με μη επανδρωμένα αεροσκάφη, με δήθεν στόχο την AQAP, αλλά με αποτέλεσμα να υπάρχουν απώλειες μεταξύ των πολιτών. Παρά τις προσπάθειες του Κογκρέσου να περιορίσει τη συμμετοχή των ΗΠΑ, ο σημερινός πρόεδρος άσκησε βέτο στα μέτρα αυτά, ενώ οι ΗΠΑ έχουν επίσης προβεί σε σημαντικές πωλήσεις όπλων στη Σαουδική Αραβία.
Επιπρόσθετα, η εμπλοκή του Ιράν στην Υεμένη φαίνεται μέσω της υποστήριξής του προς τους Χούτι. Το Ιράν υποστηρίζει τους Χούτι στην Υεμένη μέσω παραδόσεων όπλων, στρατιωτικών κατασκευαστικών στοιχείων και μεταφοράς γνώσεων. Η βοήθεια αυτή ενίσχυσε τις ένοπλες δυνατότητες των Χούτι, οδηγώντας σε τρομοκρατικές επιθέσεις με στόχο μη στρατιωτικές υποδομές στη Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ από το 2017. Επιπλέον, εμπορικά πλοία και πετρελαιοφόρα σε διεθνή ύδατα έχουν γίνει στόχος των Χούτι.
Εν μέσω μιας παρατεταμένης ένοπλης σύγκρουσης που συνεχίζεται εδώ και επτά χρόνια, η Υεμένη αντιμετωπίζει μια οξυμένη ανθρωπιστική κρίση. Μετά από μια δεκαετία τοπικών ενόπλων συγκρούσεων, το κράτος της Υεμένης αντιμετωπίζει τώρα τις σωρευτικές επιπτώσεις των συνεχιζόμενων μαχών και της επιδείνωσης της οικονομικής κατάστασης. Επί του παρόντος, το 80% (20,7 εκατομμύρια) του πληθυσμού χρειάζεται επειγόντως ανθρωπιστική βοήθεια, με 14,3 εκατομμύρια να έχουν οξεία ανάγκη, μια αύξηση 27% σε σχέση με πέρυσι. 16,2 εκατομμύρια αντιμετωπίζουν επισιτιστική ανασφάλεια, 4,71 εκατομμύρια υποσιτίζονται και 17,8 εκατομμύρια δεν έχουν πρόσβαση σε ασφαλές νερό. Οι εγκαταστάσεις υγείας είναι περιορισμένες (51% λειτουργούν) και 20,1 εκατομμύρια στερούνται βασικής υγειονομικής περίθαλψης. Η σύγκρουση έχει εκτοπίσει 4,3 εκατομμύρια ανθρώπους, με 3,3 εκατομμύρια να παραμένουν εκτοπισμένοι και 1 εκατομμύριο να επιστρέφουν στα σπίτια τους. Η ανθρωπιστική κρίση στην Υεμένη έχει λάβει καταστροφικές διαστάσεις, με τον άμαχο πληθυσμό να υπομένει τεράστια δεινά και απώλειες. Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (ΔΟΜ), μόνο το 2021, περισσότερα από 157.500 άτομα εκτοπίστηκαν λόγω συγκρούσεων σε διάφορες περιοχές, συμπεριλαμβανομένων των Μαρίμπ, Αλ Μπάιντα, Χουντάιντα, Σαμπγουά, Ταΐζ, Αλ Τζόφκαι Χάτζα. Συγκλονίζει το γεγονός ότι περισσότερα από 10.200 παιδιά έχουν σκοτωθεί ή τραυματιστεί άμεσα ως συνέπεια των συνεχιζόμενων μαχών. Η Υεμένη έχει επίσης υποφέρει από μια από τις μεγαλύτερες επιδημίες χολέρας που έχουν καταγραφεί ποτέ, με 2,5 εκατομμύρια κρούσματα και περίπου 4.000 σχετικούς θανάτους από το 2016.
Η ένοπλη σύγκρουση στην Υεμένη δεν προκάλεσε μόνο σημαντικές απώλειες ζωών, αλλά προκάλεσε επίσης έναν από τους πιο σοβαρούς λιμούς που έχουν παρατηρηθεί στη σύγχρονη ιστορία. Η χώρα αντιμετωπίζει μια κρίση επισιτιστικής ανασφάλειας από την έναρξη του εμφυλίου πολέμου στην Υεμένη το 2016. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Γραφείου Ανθρωπιστικής Βοήθειας των Ηνωμένων Εθνών τον Δεκέμβριο του 2020, ο πόλεμος οδήγησε έμμεσα σε περίπου 130.000 θανάτους λόγω παραγόντων όπως η έλλειψη τροφής, υγειονομικής περίθαλψης και υποδομές. Είναι ανησυχητικό ότι κατά τη διάρκεια των προηγούμενων τριών ετών, η Save the Children ανέφερε ότι περίπου 85.000 παιδιά πέθαναν από την πείνα. Μάλιστα, ο συνεχιζόμενος πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας θα επηρεάσει την Υεμένη, καθώς η Υεμένη εισάγει το μεγαλύτερο μέρος των αναγκών της σε σιτάρι από τις δύο αυτές χώρες. Σε ολόκληρη την Υεμένη, περίπου 16,2 εκατομμύρια άνθρωποι – που αντιπροσωπεύουν το 60% του πληθυσμού της Υεμένης – αντιμετωπίζουν επίπεδα κρίσης οξείας επισιτιστικής ανασφάλειας ή και περισσότερο. Υπάρχουν περισσότερα από 4,7 εκατομμύρια παιδιά και γυναίκες που υποσιτίζονται ακραία. Ως απάντηση στην τρομερή ανθρωπιστική κρίση στην Υεμένη, πολυάριθμα ιδρύματα, φορείς και οργανισμοί έχουν συγκεντρωθεί για να καταπολεμήσουν τις συνέπειές της παρέχοντας ουσιαστική βοήθεια, τεχνογνωσία και πόρους για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης, της έλλειψης υπηρεσιών υγιεινής και της πείνας. Μεταξύ αυτών των οντοτήτων, το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (WFP) διαδραματίζει κεντρικό ρόλο. Τα προγράμματα που εφαρμόζονται από το WFP περιλαμβάνουν αρωγή, ανάκαμψη, αναπτυξιακή βοήθεια και ειδικές επιχειρήσεις. Το WFP συνεργάζεται στενά με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών και το Διεθνές Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης για να ενισχύσει περαιτέρω τον συλλογικό τους αντίκτυπο στην αντιμετώπιση των επειγουσών ανθρωπιστικών αναγκών στην Υεμένη.
Εν κατακλείδι, η ανάλυση του εμφυλίου πολέμου της Υεμένης έχει φωτίσει ένα περίπλοκο μωσαϊκό ένοπλων συγκρούσεων, ξένων παρεμβάσεων και ανθρωπιστικών προκλήσεων. Η διαρκής φύση της σύγκρουσης έχει προκαλέσει σημαντικές καταστροφές, απώλειες ζωών και τεράστια δεινά στον άμαχο πληθυσμό. Η εμπλοκή ξένων δυνάμεων έχει εισαγάγει ένα πρόσθετο επίπεδο πολυπλοκότητας, επιδεινώνοντας τις περιφερειακές αντιπαλότητες και παρατείνοντας την κρίση. Η ανθρωπιστική κρίση είναι τεράστια, με ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού να ζει κάτω από συνθήκες εξαθλίωσης. Η αντιμετώπιση αυτής της πολύπλευρης κρίσης απαιτεί μια ολοκληρωμένη και ενιαία διεθνή προσπάθεια, δίνοντας προτεραιότητα στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις, τη διακυβέρνηση χωρίς αποκλεισμούς και την εντατικοποίηση της ανθρωπιστικής βοήθειας. Μόνο μέσω συντονισμένης δράσης και σταθερής δέσμευσης για την ευημερία του λαού της Υεμένης μπορεί να γίνει αντιληπτή η πολυπλοκότητα του εμφυλίου πολέμου και να τεθούν τα θεμέλια για ένα πιο σταθερό και καλύτερο μέλλον.
Πηγές
Yemen: The world’s largest humanitarian crisis. (n.d.). United Nations Population Fund.Διαθέσιμοσε: https://www.unfpa.org/yemen-crisis-women-and-girls
Βενέτης, Δ. Ε. (2021, December 6). Ο ατέρμονος πόλεμος της Υεμένης. HuffPost Greece.Διαθέσιμοσε:https://www.huffingtonpost.gr/entry/o-atermonos-polemos-tes-eemenes_gr_61ada631e4b0451e5517953f
Yemen | History, Map, Flag, Population, Capital, & Facts. (2023, July 10). Encyclopedia Britannica.Διαθέσιμοσε: https://www.britannica.com/place/Yemen/Arab-Spring-and-civil-war#ref1048749
Unconventional Houthi War Tactics – Navanti Group. (n.d.). Διαθέσιμο σε: https://navantigroup.com/yemen/2018-9-27-unconventional-houthi-war-tactics/
Mason, S. (2021, August 23). How Iran helped Houthis expand their reach – War on the Rocks. War on the Rocks. Διαθέσιμο σε:https://warontherocks.com/2021/08/how-iran-helped-houthis-expand-their-reach/
McLaughlin, M. (2019, July 31). A Geopolitical Analysis Of Foreign Intervention In Yemen. The Organization for World Peace.Διαθέσιμοσε: https://theowp.org/a-geopolitical-analysis-of-foreign-intervention-in-yemen/
Yemen: Looking beyond today’s hunger crisis | World Food Programme. (2022, September 22).Διαθέσιμοσε:https://www.wfp.org/stories/yemen-looking-beyond-todays-hunger-crisis
War in Yemen. (2022, June 5). International Committee of the Red Cross. Διαθέσιμο σε: https://www.icrc.org/en/war-yemen
Ray, M. (n.d.). 8 Deadliest wars of the 21st century. Encyclopedia Britannica. Διαθέσιμοσε: https://www.britannica.com/list/8-deadliest-wars-of-the-21st-century
Πηγή Φωτογραφίας : BBC News. (2023, April 14). Yemen: Why is the war there getting more violent? BBCNews. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-29319423