Γράφει ο Γιάννης Γλύκας
Στις 9 Ιουλίου 2011 ιδρύεται το Νότιο Σουδάν, με πρωτεύουσα την Juba. Ως πρόεδρος ορίζεται ο Salva Kiir, ηγέτης του “Sudan People’s Liberation Movement”. Σήμερα, καθώς το νεότερο κράτος του κόσμου «κλείνει» 9 έτη, είναι βέβαιο ότι οι στόχοι της πολυπόθητης ανεξαρτησίας από το Σουδάν – ελευθερία, κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα, πρόοδος και δημοκρατία – απέχουν πολύ από την πραγματοποίηση.
Για την καλύτερη κατανόηση της κατάστασης, χρήσιμη θα ήταν μία σύντομη ιστορική αναδρομή. Το Νότιο Σουδάν είναι γόνος των δύο εμφύλιων πολέμων του Σουδάν. Η βαθύτερη αιτία των συρράξεων εντοπίζεται στη βρετανική αποικιακή πολιτική. Ο πρώτος εμφύλιος διήρκησε 17 έτη (1955-1972), αποτέλεσμα του οποίου ήταν η δημιουργία μιας νότιας περιφέρειας, η οποία θα διατηρούσε αυτόνομο νομοθετικό και εκτελεστικό σώμα. Εντούτοις, λόγω της συστηματικής άσκησης επαχθών και μεροληπτικών πολιτικών από τον Βορρά, η περίοδος σχετικής ηρεμίας έλαβε τέλος το 1983. Τότε ο πρόεδρος Jaafar Nimeiry, μετατρέπει το Σουδάν σε ισλαμικό κράτος, εφαρμόζει το μουσουλμανικό νόμο (Sharia) ακόμα και στο χριστιανικό τμήμα της χώρας και ακυρώνει το καθεστώς αυτονομίας του Νότου. Τα παραπάνω ήταν αρκετά, για να ξεσπάσει η δεύτερη εμφύλια σύρραξη ανάμεσα στην κυβέρνηση και στον «Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό του Σουδάν (SPLA)». Διήρκησε 22 έτη (1983-2005) και θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους καταγεγραμμένους εμφύλιους πολέμους, κατά τη διάρκεια του οποίου έχασαν τη ζωή τους περίπου δύο εκατομμύρια άνθρωποι. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο αριθμός των νεκρών αμάχων ήταν από τους μεγαλύτερους μετά από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αποτέλεσμα της σύρραξης αυτής, ήταν η ανεξαρτησία του Νότιου Σουδάν, μία κίνηση η οποία υποστηρίχθηκε ευρέως από τη Δύση.
Aρχικά, η περιοχή απέκτησε αυτονομία για έξι χρόνια, όταν την 9η Ιουλίου 2005 υπογράφηκε το Comprehensive Peace Agreement. Έπειτα, τον Ιανουάριο του 2011, διενεργήθηκε δημοψήφισμα με το οποίο, αποφασίστηκε η ανεξαρτητοποίησή του, με ποσοστό 99% .Ως πρόεδρος ορίστηκε ο Salva Kiir, ηγέτης του SPLM, το οποίο στελεχώθηκε από πρόσωπα της φυλής Dinka. Στις 9 Ιουλίου 2011 το Νότιο Σουδάν ανεξαρτητοποιήθηκε, αναγνωρίστηκε από 41 κράτη και εισήχθη στον ΟΗΕ. Με άλλα λόγια, η διεθνής κοινότητα ομόφωνα υποδέχτηκε, με μια εμπιστοσύνη που τίποτε δεν την δικαιολογούσε, μια καινούργια φτωχή χώρα, δίχως εκπαίδευση (το ποσοστό των εγγράμματων ήταν 20% για τους άνδρες και 2% για τις γυναίκες), χωρίς πολιτική εμπειρία, υπερεξοπλισμένη, χωρίς διοικητική οργάνωση, η οποία αντλούσε το 98% των οικονομικών πόρων της από την εκμετάλλευση του πετρελαίου, στην οποία είχαν πρόσβαση μονάχα τα στελέχη του ΛΑΣΣ.
Σύντομα, το κλίμα ενθουσιασμού αντικαταστάθηκε από ένα κύμα μισαλλοδοξίας και φανατισμού. Υπεύθυνες για την εξέλιξη αυτή, ήταν αντιπαραθέσεις βασισμένες σε εθνοτικούς και κοινωνικοπολιτικούς λόγους. Ειδικότερα, η πρωταρχική πηγή σύγκρουσης απαντάται στο γνώρισμα του “tribal horizontality”, το οποίο παρατηρείται μόνο στην εν λόγω γεωγραφική περιοχή και αναφέρεται στην ίση εκπροσώπηση όλων των φυλών μίας χώρας. Σαφέστερα, το Ν. Σουδάν απαρτίζεται από 60 εθνοτικές ομάδες, με επικρατέστερες και πολυπληθέστερες, τους Dinka, με ποσοστό εκπροσώπης 35,8% και τους Nuer με 15,8% αντίστοιχα. Οι αντιμαχόμενες ηγετικές προσωπικότητες της χώρας προέρχονται από τις προαναφερθείσες φυλές, με τον πρόεδρο Kiir να είναι Dinka, και τoν ηγέτη των ανταρτών, Machar να ανήκει στους Nuer. Αδιαμφισβήτα, το κίνητρο των συγκρούσεων τους εντοπίζεται στον έλεγχο των περιουσιακών στοιχείων και των άφθονων αποθεμάτων ορυκτών πόρων της χώρας. Επιπλέον, το φαινόμενο της «υπερ-πολιτικοποίησης», της απουσίας κάθε φιλελεύθερου συμβιβασμού μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών, με άμεσο αποτέλεσμα, την αδυναμία εφαρμογής όποιας συμφωνίας ειρήνης, η απουσία κάθε μέριμνας, για την αναδιαμόρφωση του κράτους και η αδυναμία συγκρότησης εθνικού στρατού, καθιστούν αδύνατη την εγκαθίδρυση μιας ειρηνικής περιόδου.
Πράγματι, η πολιτική αντιπαράθεση οξύνθηκε, όταν ο Kiir, κατηγόρησε τον καθαιρεθέντα αντιπρόεδρό του Machar, ότι σχεδίαζε πραξικόπημα εναντίον του. Ο εμφύλιος ξέσπασε τον Δεκέμβριο του 2013, όταν ξεκίνησαν συγκρούσεις μεταξύ μονάδων του στρατού της χώρας, με αφορμή την πολιτική και εθνοτική αντιπαλότητα μεταξύ του προέδρου και του πρώην αντιπροέδρου. Απόγειο των εχθροπραξιών ήταν το μακελειό, καθοδηγούμενο από τον Machar, στην πόλη Bentiu, τον Απρίλιο του 2014, όπου δολοφονήθηκαν 200 άμαχοι Dinka. Μετά την υπογραφή δύο αποτυχημένων συνθηκών ειρήνης, τον Αύγουστο του 2015 και τον Σεπτέμβριο του 2018, οι αντιμαχόμενοι σχημάτισαν κυβέρνηση εθνικής ενότητας ενότητας, στην οποία ο Kiir και ο Machar θα κατέχουν ηγετικές θέσεις,στις 22 Φεβρουαρίου 2020.
Η επιούσα των συγκρούσεων βρήκε 5.5 εκατομμύρια νοτιοσουδανούς, να χρήζουν διατροφικής βοήθειας, 1.47 εκ των οποίων να αντιμετωπίζουν κίνδυνο θανάτου λόγω υποσιτισμού. Ο ΟΗΕ κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης επιπέδου 3, το χειρότερο επίπεδο ανθρωπιστικής κρίσης, καθώς κατεγράφησαν οι πιο αποτρόπαιες και πρωτόγνωρες παραβιάσεις θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το σύνολο των εκτοπισμένων αγγίζει τα 4 εκατομμύρια, με το 85% να απαρτίζεται από γυναικόπαιδα.
Οι επιπτώσεις του εμφυλίου είχαν καταστροφική επίδραση στη ζωή των παιδιών. Ειδική ομάδα του ΟΗΕ τεκμηρίωσε 194 περιστατικά παραβιάσεων που διαπράχθηκαν από ένοπλες ομάδες και κρατικούς φορείς ασφαλείας, συμπεριλαμβανομένης της στρατολόγησης και χρήσης παιδιών σε μάχες και υποστηρικτικούς ρόλους. Συνάμα, ούκ ολίγες φορές διαπράχθηκαν ειδεχθή εγκλήματα – δολοφονίες, κακοποιήσεις, βιασμοί – ενώ οι απαγωγές παιδιών αποτελούν συνήθη μέσο επιβολής αντιποίνων μεταξύ των αντιμαχόμενων φυλών.
Δεν αποτελεί λεκτική υπερβολή η διαπίστωση ότι η γυναίκα στο Ν. Σουδάν ταυτίζεται με ευτελισμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Σύμφωνα με έρευνα του Ο.Η.Ε., το ποσοστό των γυναικών που έχουν υποστεί σεξουαλική βία, ανέρχεται στο 70%, ενώ οι μαζικοί βιασμοί, η αιχμαλωσία και η σεξουαλική δουλεία ακμάζουν μέχρι και σήμερα. Αναφορικά με τον ανδρικό πληθυσμό, ο αριθμός των νεκρών αμάχων δεν παύει να αυξάνεται, μετά το λανσάρισμα της κυβερνητικής εκστρατείας για απέλαση δυνητικών επαναστατών. Εντούτοις, θύματα δεν είναι μόνο ντόπιοι, αλλά και προσωπικό ανθρωπιστικών οργανώσεων, εθελοντές και δημοσιογράφοι.
Ποια είναι η στάση της διεθνούς κοινότητας; Αυτή εμμένει στον μύθο της αποτυχημένης απόπειρας πραξικοπήματος, για τον πόλεμο ευθύνεται ο Machar! Το Συμβούλιο Ασφαλείας εγκαθίδρυσε το United Nations Mission in South Sudan (UNMISS) μέσω του ψηφίσματος 1996. Η ειρηνευτική αποστολή του ΟΗΕ είναι υπεύθυνη για την ενίσχυση της ειρήνης και της ασφάλειας στη χώρα, ενώ για τη διασφάλιση της προστασίας των αμάχων έχει δικαιοδοσία να αξιοποιήσει τις ένοπλες δυνάμεις χωρίς περιορισμούς απέναντι σε οποιαδήποτε επίθεση κατά των αμάχων. Παράλληλα, το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων συνέστησε την Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, με εντολή να καταγράψει τα γεγονότα, να συλλέξει αποδεικτικά στοιχεία και να αποσαφηνίσει την ευθύνη για φερόμενες παραβιάσεις. Ωστόσο, δεν υπήρξαν αξιόπιστες έρευνες για εγκλήματα βάσει του διεθνούς δικαίου ή διώξεις για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, από τότε που ξεκίνησε η σύγκρουση.
Αβίαστα, λοιπόν, συνάγεται το συμπέρασμα, πως το Ν. Σουδάν δεν έχει γνωρίσει τίποτα πέρα από πόλεμο. Όντας ένα από τα πιο διεφθαρμένα κράτη στον πλανήτη, το κλειδί για την ειρηνική ανάπτυξη απαντάται στη δημιουργία του κατάλληλου θεσμικού και νομικού πλαισίου για τη διαχείριση του πετρελαϊκού πλούτου της χώρας στο πλαίσιο του εθνοτικού φεντεραλισμού. Οι δύο ηγέτες, οφείλουν να προβούν σε λεπτούς χειρισμούς και να παραμερίσουν το προσωπικό τους συμφέρον, διαφορετικά είναι βέβαιο ότι οι συγκρούσεις θα αναζωπυρωθούν και το αίμα των αμάχων θα συνεχίσει να χύνεται.
Πηγές:
- BBC News, What’s happening in South Sudan?, 11 Ιουλίου 2016, διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/av/world-africa-36763037/what-s-happening-in-south-sudan
- Council of Foreign Relations, Global Conflict Tracker, Αύγουστος 2020, διαθέσιμο σε: https://www.cfr.org/global-conflict-tracker/conflict/civil-war-south-sudan
- UNITED NATIONS MISSION IN SOUTH SUDAN, διαθέσιμο σε: https://unmiss.unmissions.org/
- Amnesty International, SOUTH SUDAN, Αύγουστος 2020, διαθέσιμο σε: https://www.amnesty.org/en/countries/africa/south-sudan/
Πηγή φωτογραφίας: https://stopgenocidenow.org/conflicts/south-sudan/