Γράφει η Ευαγγελία Καψιμάλη
Η ανάγκη για θέσπιση νομοθετικού πλαισίου που αποσκοπεί στην αποκατάσταση και τη συνετή χρήση των φυσικών πόρων καθίσταται επιτακτική στις συνθήκες κλιματικής κρίσης που επικρατούν. Μεταξύ άλλων, η πρωτοβουλία της ΕΕ τον Ιούλιο του 2023 για την πρόταση νομοθετικής πράξης που αφορά την αποκατάσταση της φύσης αναδεικνύεται ως το σημαντικότερο βήμα για την επανόρθωση των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας, κυρίως στον μεσογειακό χώρο. Ειδικότερα, η Ελλάδα αντιμετωπίζει, επί σειρά ετών, καταστροφικές περιβαλλοντικές προκλήσεις, όπως αποψίλωση των δασών, υποβάθμιση οικοτόπων και παραβιάσεις της νομοθεσίας εντός περιοχών που προστατεύονται από το δίκτυο “Natura 2000”. Η παρούσα ανάλυση επικεντρώνεται στη διερεύνηση του νομοθετικού πλαισίου, των δυνητικών οικολογικών αλλά και κοινωνικο-οικονομικών οφελών που προσφέρει η υιοθέτηση του «Νόμου για την Αποκατάσταση της Φύσης», ενώ παράλληλα υπογραμμίζει τη σημασία της ένταξης του τελευταίου στην πολιτική ατζέντα της Ελλάδας.
Στο πλαίσιο υλοποίησης της «Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας», το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε τον Ιούλιο του 2023 την πρόταση νομοθετικής πράξης σχετικά με την αποκατάσταση της φύσης (Hahhr et al., 2023). Ύστερα από σειρά συζητήσεων και διαπραγματεύσεων, τα κράτη μέλη συμφώνησαν τον Φεβρουάριο του 2024 να λάβουν μέτρα για την επανόρθωση τουλάχιστον του 20% των συνολικών χερσαίων και θαλάσσιων περιοχών της ΕΕ έως το 2030, επιτυγχάνοντας τους στόχους της ΕΕ για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και την προσαρμογή σε αυτήν, αλλά και για την προστασία της βιοποικιλότητας. Προκειμένου να επιτευχθούν οι καθορισμένοι στόχοι, τα κράτη μέλη θα πρέπει να αποκαταστήσουν τουλάχιστον το 30% των οικοτόπων που καλύπτονται από τη νέα νομοθεσία έως το 2030, συμπεριλαμβανομένων των δασικών, των αστικών, των γεωργικών και των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Το ποσοστό αυτό πρόκειται να αυξηθεί σε 60% έως το 2040 και σε 90% έως το 2050 (IUCN, 2024). Μάλιστα, τα κράτη μέλη θα προχωρήσουν στην υποβολή «Εθνικών Σχεδίων Αποκατάστασης» στην Επιτροπή εντός δύο ετών από τη στιγμή που ο νόμος θα τεθεί σε ισχύ, τα οποία θα εξηγούν τους τρόπους επίτευξης των στόχων, ενώ παράλληλα θα πρέπει να υποβάλλουν ανά τακτά χρονικά διαστήματα εκθέσεις σχετικά με την πρόοδο που παρουσιάζουν.
Η Ελλάδα είναι μία από τις πλουσιότερες χώρες της ΕΕ από άποψη βιοποικιλότητας, καθώς φιλοξενεί το 17,8% των ζωικών ειδών και το 40% των φυτικών ειδών της Ευρώπης (International Young Naturefriends, 2020). Για την προστασία της βιοποικιλότητας η Ελλάδα έχει κηρύξει ως προστατευόμενη πάνω από το 35% της χερσαίας της έκτασης και το 19% των εσωτερικών της υδάτων και, ως εκ τούτου, κινείται σε καλό δρόμο για την επίτευξη του στόχου της «Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα έως το 2030» να προστατεύσει τουλάχιστον το 30% της χερσαίας και της θαλάσσιας έκτασής της (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2023). Συγκεκριμένα, στο Παγκόσμιο Συνέδριο Διατήρησης της Βιοποικιλότητας, το οποίο διεξήχθη τον Ιούνιο του 2020 στη Μασσαλία, ο Έλληνας πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, είχε δεσμευτεί να υλοποιήσει τους καθορισμένους παγκόσμιους στόχους και τους στόχους της ΕΕ όσον αφορά την προστασία της βιοποικιλότητας και των οικοτόπων. Μεταξύ άλλων, έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην ανάγκη να καταβληθεί μεγαλύτερη προσπάθεια όσον αφορά τις θαλάσσιες και παράκτιες περιοχές, οι οποίες αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις, όπως μη βιώσιμη αλιεία, θαλάσσια ρύπανση – ειδικά από πλαστικά – και μη βιώσιμες θαλάσσιες μεταφορές (Hellenic Republic, 2021).
Ο ρόλος της αποκατάστασης στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και την προσαρμογή σε αυτή καθίσταται ιδιαίτερα σημαντικός για τα ελληνικά δεδομένα, καθώς η Ελλάδα είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στην κλιματική αλλαγή. Για τον λόγο αυτό, τα έργα αποκατάστασης στην Ελλάδα μπορούν να επιφέρουν ποικίλα περιβαλλοντικά και κοινωνικο-οικονομικά οφέλη, τόσο σε τοπικό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Για παράδειγμα, η αποκατάσταση καμένων εκτάσεων μπορεί να συμβάλει στον μετριασμό των επιπτώσεων των πυρκαγιών και στη μείωση του κινδύνου μελλοντικών πυρκαγιών. Τα σχέδια, οι πολιτικές και οι πρακτικές έξυπνης διαχείρισης των πυρκαγιών αποσκοπούν στην ελαχιστοποίηση των κοινωνικο-οικονομικών επιπτώσεων και στη μεγιστοποίηση των οικολογικών οφελών που συμβάλλουν στην αποκατάσταση της ποικιλομορφίας των δασών και στην ανθεκτικότητα στις πυρκαγιές. Ακόμη, η αποκατάσταση της φύσης στις αστικές περιοχές μπορεί να διαδραματίσει βασικό ρόλο στο να γίνουν οι πόλεις πιο βιώσιμες και ανθεκτικές στις βασικές αστικές προκλήσεις, πολλές από τις οποίες είναι πιθανό να επιδεινωθούν από την κλιματική αλλαγή (Aubert & Christopoulou, 2022).
Από την άλλη, όσον αφορά τα δυνητικά κοινωνικο-οικονομικά οφέλη, τα έργα αποκατάστασης μπορούν να τονώσουν την οικονομική ανάπτυξη εξασφαλίζοντας, παράλληλα, πόρους για τοπικές επιχειρήσεις, όπως ξενοδοχεία, υπηρεσίες εστίασης και μεταφορών. Ωστόσο, για να στεφθεί η αποκατάσταση με επιτυχία, τα έργα απαιτούν ειδικευμένο εργατικό δυναμικό, συμπεριλαμβανομένων αρχιτεκτόνων, αρχαιολόγων, ιστορικών, τεχνιτών και οικοδόμων. Επενδύοντας στην αποκατάσταση, η Ελλάδα μπορεί να δημιουργήσει ευκαιρίες απασχόλησης, ιδίως σε περιοχές με υψηλά ποσοστά ανεργίας ή σε εκείνες που εξαρτώνται από τον τουρισμό. Η οικονομική ευημερία των κοινοτήτων που εξαρτώνται από τον τουρισμό βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη διατήρηση και τη βιώσιμη διαχείριση συγκεκριμένων οικοτόπων, όπως οι παράκτιες περιοχές που προσελκύουν τουρίστες. Επομένως, η αποκατάσταση αυτών των οικοτόπων είναι απαραίτητη για να εξασφαλιστεί η οικονομική τους ανάπτυξη (Aubert & Christopoulou, 2022). Τέλος, η αποκατάσταση της γεωργικής γης μέσω βελτιωμένων πρακτικών, όπως η αγροδασοπονία, μπορεί να συμβάλει στην αύξηση της παραγωγικότητας του εδάφους, βελτιώνοντας τις διαδικασίες και τις υπηρεσίες του οικοσυστήματος από τις οποίες εξαρτάται το έδαφος. Η αποκατάσταση συμβάλλει, επίσης, στην επισιτιστική ασφάλεια και την ανθεκτικότητα με τη βελτίωση των υπηρεσιών επικονίασης, οι οποίες είναι απαραίτητες για τη γεωργική παραγωγή (Lukacova & Aubert, 2023).
Παρά τα αδιαμφισβήτητα οφέλη που πρόκειται να επέλθουν κατά την εφαρμογή των παραπάνω μέτρων, η αποκατάσταση της φύσης αντιμετωπίζει πολυδιάστατες προκλήσεις ως προς την υλοποίησή της. Κυριότερο εμπόδιο αποτελεί η διαφοροποίηση των νομικών συστημάτων. Τα κράτη μέλη της ΕΕ διαθέτουν διαφορετικά νομικά συστήματα και παραδόσεις, καθιστώντας συχνά δύσκολη την προσαρμογή των νέων ρυθμίσεων στις απαιτήσεις του εκάστοτε εθνικού νομοθετικού πλαισίου. Επιπλέον, η υλοποίηση έργων αποκατάστασης περιλαμβάνει συχνά πολύπλοκες διαδικασίες, συμπεριλαμβανομένης της απόκτησης γης, των περιβαλλοντικών αξιολογήσεων και των διαβουλεύσεων με το κοινό. Ο εξορθολογισμός αυτών των διαδικασιών σε διάφορα κράτη μέλη, διασφαλίζοντας, παράλληλα, την προστασία του περιβάλλοντος και την κοινωνική ένταξη, μπορεί να καταστεί δύσκολος. Ακόμη, τα έργα αποκατάστασης καθίστανται πολυδάπανα και χρήζουν χρηματοδότησης και πόρων. Παρόλα αυτά, για την αντιμετώπιση της παραπάνω πρόκλησης, η Ελλάδα λαμβάνει ήδη χρηματοδότηση από την ΕΕ, μέσω του «Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας», το οποίο, μάλιστα, στηρίζει την πρωτοβουλία για την αποκατάσταση των δασών μέσω του «Εθνικού Σχεδίου Αναδασώσεων». Η πρωτοβουλία αυτή αποσκοπεί στην ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας και του μετριασμού των επιπτώσεων των φυσικών καταστροφών, σε περιοχές με υποβαθμισμένα δασικά οικοσυστήματα, καθώς και της Πάρνηθας (Aubert & Christopoulou, 2022).
Ωστόσο, η πορεία προς την υιοθέτηση του Νόμου καθίσταται ιδιαίτερα δύσκολη, καθώς, παρά την έγκριση του Νόμου από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, κάποια κράτη μέλη αντιτάχθηκαν στην πρόταση. Συγκεκριμένα, η Ουγγαρία απέσυρε την υποστήριξή της, ενώ η Ιταλία, η Πολωνία, η Σουηδία και οι Κάτω Χώρες εναντιώθηκαν στην πρόταση, με αποτέλεσμα να μην ικανοποιείται το απαιτούμενο ποσοστό (55%) που χρειάζεται για την υιοθέτηση του Νόμου. Ακόμη, η αλλαγή θέσης της Πολωνίας και της Φινλανδίας από την αποχή στην αντίθεση, δημιουργεί ένα ακόμη ανάχωμα ως προς τη θετική έκβαση της υπόθεσης. Μάλιστα, ο Βέλγος Πρωθυπουργός, Alexander de Croo, έχει προχωρήσει σε δηλώσεις ξεκάθαρης εναντίωσης προς τον Νόμο, δυσχεραίνοντας ακόμη περισσότερο το έργο της βελγικής προεδρίας του Συμβουλίου, η οποία διαδραματίζει τον ρόλο του «διαιτητή», καθώς προσπαθεί με κάθε τρόπο να συμβάλει στην επίτευξη συναίνεσης μεταξύ των κρατών μελών (Cagney & Krzysztoszek, 2024).
Είναι, επομένως, φανερό πως το πολιτικό έδαφος για την υιοθέτηση του Νόμου καθίσταται ιδιαίτερα άγονο. Πρόκειται για μια αρκετά δυσχερή κατάσταση, κατά την οποία οι δισταγμοί των κρατών μελών δύσκολα μπορούν να εξαλειφθούν. Επιπλέον, όπως όλα δείχνουν, οι συζητήσεις γύρω από αυτό το ζήτημα πιθανόν να συνεχιστούν μετά τις ευρωπαϊκές εκλογές, γεγονός που δε θα ευνοούσε την υιοθέτηση του Νόμου, καθώς αναμένεται η άνοδος των κεντροδεξιών κομμάτων, των οποίων οι θέσεις έρχονται συχνά αντίθετες με τις περιβαλλοντικές πολιτικές. Ωστόσο, ο «Νόμος για την Αποκατάσταση της Φύσης» χρήζει άμεσης υιοθέτησης και ενσωμάτωσης στην περιβαλλοντική νομοθεσία της ΕΕ, καθώς τα φυσικά ενδιαιτήματα της Ευρώπης εξασθενούν με γοργούς ρυθμούς, με το 81% να βρίσκεται ήδη σε κακή κατάσταση.
Παρόλα αυτά, σε μια μελλοντική εφαρμογή του Νόμου, η Ελλάδα, συνεργαζόμενη στενά με τους εταίρους της, μπορεί να αξιοποιήσει τους πόρους και την εμπειρογνωμοσύνη της για να μεγιστοποιήσει τον αντίκτυπο των προσπαθειών ανάκαμψης και να εξασφαλίσει ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς για όλους τους πολίτες της. Στο σημείο αυτό, αξίζει να σημειωθεί πως οι ελληνικές επιχειρήσεις θα διαδραματίσουν ρόλο – κλειδί, καθώς θα συμβάλουν ενεργά στη διαμόρφωση των «Εθνικών Σχεδίων Αποκατάστασης», προσφέροντας την τεχνογνωσία τους με σκοπό τον σχεδιασμό μέτρων αποκατάστασης και επανόρθωσης, η καθεμία στον τομέα της (Lukacova & Aubert, 2023). Σε κάθε περίπτωση, η υιοθέτηση του Νόμου για την αποκατάσταση θα επιβεβαιώσει τη δέσμευση της Ελλάδας, αφενός, για προώθηση πρακτικών βιώσιμης ανάπτυξης που δίνουν προτεραιότητα στη μακροπρόθεσμη υγεία του περιβάλλοντος έναντι των βραχυπρόθεσμων οικονομικών κερδών, αφετέρου, για μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και αναδημιουργία υγιών οικοσυστημάτων, τα οποία είναι απαραίτητα για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και τη στήριξη διαφόρων μορφών ζωής.
Πηγές
Aubert G., et al. (2022). The socio-economic benefits of Nature Restoration in Greece. Institute for European Environmental Policy. Διαθέσιμο σε: https://ieep.eu/wp-content/uploads/2022/12/Policy-brief_Socio-economic-benefits-of-Nature-Restoration-in-Greece_IEEP-2022.pdf
Biodiversity Information System for Europe. (2021). Greece. Διαθέσιμο σε: https://biodiversity.europa.eu/countries/greece#:%7E:text=There%20are%20a%20total%20of,sites%20designated%20under%20national%20laws
Cagney, D & Krzysztoszek, A. (2024). EU Council position hardens against Nature Restoration Law. Euractiv. Διαθέσιμο σε: https://www.euractiv.com/section/biodiversity/news/eu-council-position-hardens-against-nature-restoration-law/
European Commission. (2022). Nature restoration law. Διαθέσιμο σε: https://environment.ec.europa.eu/topics/nature-and-biodiversity/nature-restoration-law_en
European Commission. (2023). EU Biodiversity Strategy Dashboard. Διαθέσιμο σε: https://dopa.jrc.ec.europa.eu/kcbd/dashboard/
Hahhr T., et al. (2023). Nature restoration law: MEPs adopt position for negotiations with Council. European Parliament. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20230707IPR02433/nature-restoration-law-meps-adopt-position-for-negotiations-with-council
Hellenic Republic. (2021). Prime Minister Kyriakos Mitsotakis’ speech at the IUCN World Conservation Congress in Marseille. Διαθέσιμο σε: https://www.primeminister.gr/en/2021/09/03/27343
Hodgson, R. (2024). EU Policy. Future of Nature Restoration Law uncertain amid further delay. Euronews Green. Διαθέσιμο σε: https://www.euronews.com/green/2024/03/22/future-of-nature-restoration-law-uncertain-amid-further-delay
International Union for Conservation of Nature and Natural Resources. (2024). The Nature Restoration Law passes to restore 20% of Europe’s degraded land and sea. Διαθέσιμο σε: https://www.iucn.org/news/202403/nature-restoration-law-passes-restore-20-europes-degraded-land-and-sea-0
International Young Naturefriends. (2020). Young Naturefriends Greece: A Brief overview of Greek Biodiversity. Διαθέσιμο σε: https://www.iynf.org/2020/10/young-naturefriends-greece-biodiversity/
Lukacova, Z. & Aubert, G. (2023). A strong and ambitious Nature Restoration Law is vital for the business sector. Institute for European Environmental Policy. Διαθέσιμο σε: https://ieep.eu/news/a-strong-and-ambitious-nature-restoration-law-is-vital-for-the-business-sector/
The Green Tank. (2023). The adoption of the Nature Restoration Law is crucial for Greece. Διαθέσιμο σε: https://thegreentank.gr/en/2023/06/16/the-adoption-of-the-nature-restoration-law-is-crucial-for-greece/
Πηγή εικόνας:
International Union for Conservation of Nature and Natural Resources. (2024). The Nature Restoration Law passes to restore 20% of Europe’s degraded land and sea. Διαθέσιμο σε: https://www.iucn.org/news/202403/nature-restoration-law-passes-restore-20-europes-degraded-land-and-sea-0