Loading...
Latest news
Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο

Ναμίμπια και Γερμανία, θέματα αποικιοκρατίας, γενοκτονίας και διεθνούς δικαίου

Γράφει ο Αργύρης Μπισκίνης

Την Τρίτη 11 Ιουλίου, η επίσημη κυβέρνηση της Ναμίμπια αρνήθηκε πρόταση του Γερμανικού κράτους για αποζημιώσεις ύψους 10 εκατομμυρίων ευρώ, σχετικά με το αποικιοκρατικό παρελθόν των δύο χωρών. Σε μία πρώτη ανάγνωση ίσως το ποσό να φαίνεται μικρό, συνιστώντας πάντως μία συμβολική κίνηση προς τη σωστή κατεύθυνση. Παρόλα αυτά, οποιαδήποτε βαθύτερη ανάλυση καταδεικνύει, την ύπαρξη καταστροφικών ως προς το μέλλον της Αφρικανικής χώρας συνεπειών από τη σύντομη Γερμανική κατοχή, σοβαρών προβλημάτων του διεθνούς δικαίου στην απόδοση δικαιοσύνης, αλλά και μία προσπάθεια που γίνεται εκ μέρους Γερμανίας, προκειμένου να τελειώσει το θέμα πριν πάρει διαστάσεις. 

Η σημερινή Ναμίμπια, όπως άλλωστε είναι ο κανόνας στην Αφρικανική ήπειρο, αποτελεί ένα κράτος το οποίο δημιουργήθηκε την περίοδο της αποικιοκρατίας ως προς τη φυσική του υπόσταση, με σχετική εθνολογική ομοιομορφία. Ο λόγος είναι, πως πρόκειται για άμεση απόγονο της Γερμανικής Νοτιοδυτικής  Αφρικής, ενός προτεκτοράτου που ιδρύθηκε το 1884. Αποτελείται από δεκάδες διαφορετικές φυλές, με την ισχυρότερη αριθμητικά να αγγίζει μόλις το 50% του πληθυσμού της χώρας. Λίγα χρόνια μετά την άφιξη των Γερμανών, δύο από τις δεκάδες αυτές φυλές, (Χερέρο και Νάμα) ουσιαστικά ξεκληρίστηκαν, μετά από πράξεις αντίστασης κατά των κατακτητών, σε γεγονότα που σημειώνονται ως η πρώτη γενοκτονία του 20ού αιώνα (1904-1908). Η Ναμίμπια κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου κατελήφθη από τη Νότια Αφρική, και παρά τις προσπάθειες των Ηνωμένων Εθνών, ουσιαστικά έμεινε στον έλεγχό της μέχρι το 1989. Το θέμα ήλθε στην επικαιρότητα μετά από προσφυγή στην αμερικανική δικαιοσύνη, απογόνων των φυλών που υπέστησαν ουσιαστικά αφανισμό και οι οποίοι στράφηκαν κατά του γερμανικού κράτους. Η προσφυγή δεν είχε ευχάριστο τέλος για τους Νάμα και Χερέρο, αλλά υπήρξε η αφορμή για την εκκίνηση των διαπραγματεύσεων που οδήγησαν στην προσφορά των 10 εκατομμυρίων. Αξίζει εδώ να σημειωθεί, ότι παρά τις εν λόγω διαπραγματεύσεις, το μέγεθος του ποσού δεν ήταν το μόνο μελανό σημείο στην γερμανική πρόταση, αφού στις επίσημες ανακοινώσεις αποφεύχθηκε η χρήση των λέξεων, πρώτα της γενοκτονίας, και εν συνεχεία της αποζημίωσης, σε μια προσπάθεια να διασφαλιστεί η μη διατύπωση αιτημάτων για γερμανικές αποζημιώσεις του Β’ ΠΠ. Αυτή η σύντομη αναδρομή, ανοίγει τρία βασικά θέματα ανάλυσης: τις μακροχρόνιες συνέπειες τις αποικιοκρατίας για την Ναμίμπια, την αδυναμία απόδοσης δικαιοσύνης μέσω του διεθνούς δικαίου καθώς και τη γερμανική συμπεριφορά απέναντι στο αποικιοκρατικό παρελθόν.

Πριν εξετάσει κανείς τα προβλήματα που απορρέουν από την αποικιοκρατία στην Ναμίμπια, είναι σημαντικό να εξετασθεί η γερμανική ευθύνη όχι μόνο για την ίδια τη γερμανική αλλά και για τη νοτιοαφρικανική κατοχή. Η αλλαγή, η οποία μόνο ουσιαστική δεν ήταν για τους γηγενείς κατοίκους, είχε ως αφετηρία την αμιγώς ευρωπαϊκή σύγκρουση του Α’ ΠΠ, και αντικατόπτριζε ξεκάθαρα, την αντιπαλότητα ανάμεσα στη Μεγάλη Βρετανία και την Γερμανία. Με αυτό τον τρόπο, το πρώτο αποικιοκρατικό καθεστώς της χώρας την μετέτρεψε σε σημαντικό παράγοντα στις ενδοευρωπαϊκές συγκρούσεις, καθιστώντας την ανεξαρτησία έναν ακόμα δυσκολότερο στόχο. Η περίοδος 1884-1989, κατά την οποία η Ναμίμπια βρισκόταν υπό ξένο ζυγό δημιούργησε προβλήματα ορατά μέχρι και σήμερα. Όλοι οι βασικοί τομείς της κοινωνίας, όπως η κουλτούρα, η πολιτική και η οικονομία, επλήγησαν, με γνώμονα τη διάλυση των προϋπαρχόντων κοινωνικοπολιτικών δομών και σχέσεων, οι οποίες αντικαταστάθηκαν από μία δυτική αντίληψη της κοινωνίας, η οποία αποδείχθηκε ρατσιστική στην πράξη.

Το βασικό πολιτικό δημιούργημα της αποικιοκρατίας, σύμφωνα με τον Jonathan Baker, δεν είναι άλλο από το μονοκομματισμό που διατρέχει τη χώρα από την ανεξαρτησία της μέχρι και σήμερα.  Η SWAPO (South West Africa People’s Organization), αποτέλεσε βασικό υποστηρικτή της ανεξαρτησίας, ήδη από την ίδρυσή της το 1960, και πρακτικά, ταυτίζοντας την ταυτότητά της με την ελεύθερη, ανεξάρτητη Ναμίμπια καθιέρωσε μία κατάσταση απόλυτης κυριαρχίας, όπως δείχνουν ποσοστά σε εθνικές εκλογές που αγγίζουν το 75%. Μία υποστήριξη τέτοιου βεληνεκούς από το λαό, έφερε στο προσκήνιο σοβαρά θέματα δημοκρατίας και σεβασμού των θεσμών, όπως η αλλαγή του συντάγματος το 1998 -ώστε ο τότε πρόεδρος να υπηρετήσει και τρίτη θητεία, αλλά και την συμμετοχή στον πόλεμο του Κογκό, χωρίς να υπάρξουν διαβουλεύσεις με τους υπόλοιπους θεσμούς της κυβέρνησης. Πέρα από τους δημοκρατικούς θεσμούς, η SWAPO, υποσχέθηκε να σεβαστεί και να επαναφέρει προαποικοκρατικές δομές, όπως τους φυλετικούς αρχηγούς. Πρόκειται για ένα φλέγον ζήτημα, αν σκεφτεί κανείς την εθνολογική σύνθεση του πληθυσμού. Τη δυσκολία αυτού του εγχειρήματος, της επιστροφής σε κάποιο βαθμό στην παραδοσιακή οργάνωση των φυλών εξηγεί η Karina Theurer σε άρθρο της για το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ανθρωπίνων και Συνταγματικών Δικαιωμάτων: “Η επιβολή ενός ξένου νομικού συστήματος στις διάφορες φυλές εξάλειψε υπάρχουσες κοινωνικές δομές, που καθόριζαν την κοινή ζωή, την επίλυση πολιτικών συγκρούσεων και την διανομή της γης”. Η αποκατάσταση των συγκεκριμένων δομών, ενώ αποτέλεσε στόχο της κυβέρνησης στην προσπάθεια εξομάλυνσης των αποικιοκρατικών στρεβλώσεων, απειλούσε τη δύναμη της κεντρικής εξουσίας . Αυτό οδήγησε σε αποτυχία, τόσο στη συμμετοχή φυλετικών αρχηγών στην κυβέρνηση όσο και στην ενότητα της χώρας. Και αυτό δεν ήταν το μόνο πρόβλημα. Ο Baker, αναφέρεται σε μία ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα κατάσταση που σχετίζεται με την ισότητα των δύο φύλων. Παρ’ ότι το σύνταγμα της χώρας είναι ουδέτερο σε θέματα φύλου (όντας μάλιστα το πρώτο του είδους του), η στρατιωτική οργάνωση και εκπροσώπηση που επέβαλαν αρχικά οι Γερμανοί και αργότερα οι Νοτιοαφρικανοί κατακτητές, είχε ως συνέπεια την απαγόρευση συμμετοχής των γυναικών στην πολιτική. Η παράδοση αυτή συνεχίζεται μέχρι και σήμερα με τις σεξιστικές φωνές να έρχονται από τα νεότερα τμήματα του πληθυσμού, που έχοντας επηρεαστεί σε σημαντικό βαθμό από το αποικιοκρατικό σύστημα, έχουν αποκοπεί τελείως από παραδοσιακές κοινωνικές απεικονίσεις των δύο φύλων. Η οικονομία επλήγη την περίοδο της ανελευθερίας, και κυρίως εξαιτίας του τρόπου δράσης του καθεστώτος του Απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής. Ενδεικτικά, οι λευκοί κάτοικοι της Ναμίμπια, που αποτελούν μόλις το 6% του πληθυσμού, κατέχουν το μεγαλύτερο μέρος της γης στη χώρα.

Έχοντας εξετάσει τις καταστροφικές μακροχρόνιες συνέπειες της αποικιοκρατίας για την Ναμίμπια, και έχοντας αποδείξει πως η γερμανική κατοχή είναι αυτή που προκάλεσε τη νοτιοαφρικανική, σε αυτό το σημείο θα εξετασθούν τα πιο πρόσφατα γεγονότα της ιστορίας, και συγκεκριμένα η αδυναμία να αποδοθεί δικαιοσύνη μέσω του διεθνούς δικαίου.

Προφανώς το θέμα της απόδοσης δικαιοσύνης επικεντρώνεται κυρίως γύρω από τη γενοκτονία των δύο φυλών την περίοδο 1904-1908. Οποιαδήποτε όμως προσπάθεια για προσφυγή σε δικαστήρια είναι καταδικασμένη να προσκρούει σε δύο βασικές αρχές του διεθνούς δικαίου. H πρώτη, αυτή της “προνομιακής προστασίας” (sovereign immunity), ήταν άλλωστε ο λόγος για το τέλος της δίκης το 2019. Σύμφωνα με αυτή την αρχή, κανένα κράτος δεν μπορεί να δικαστεί και να τιμωρηθεί χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του. Επιπρόσθετα, η έννοια της ετεροχρονισμένης εφαρμογής του διεθνούς δικαίου (intertemporal international law), διασφαλίζει πως η Γερμανία δεν θα καταδικαστεί για τη συγκεκριμένη γενοκτονία, αφού την εποχή που αυτή έλαβε χώρα, δεν είχε περιβληθεί ακόμα ως όρος νομικό μανδύα. Η χαρακτηριστική λοιπόν ανικανότητα του διεθνούς δικαίου να καταδικάσει τον υπεύθυνο για μία γενοκτονία, όπως επίσης και για το καθεστώς της αποικιοκρατίας, που μέχρι και σήμερα έχει καταστροφικές συνέπειες, είναι ιδιαίτερα προβληματική, και έχει κυρίως απασχολήσει ερευνητές, των οποίων τα ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στην αποικιοκρατία και τα αποτελέσματά της.  Όπως υποστηρίζει η ειδικός στην περίπτωση της Ναμίμπια Judith Hackman, η απόδοση δικαιοσύνης στις πρώην αποικίες απαιτεί την αλλαγή ρητορικής αναφορικά με το ζήτημα της αποικιοκρατίας. Το διεθνές δίκαιο και γενικότερα η διεθνής τάξη πραγμάτων δεν μπορεί να διαχωριστεί από την λευκή/δυτική ιεραρχία, πράγμα που αποδεικνύεται και από την αδυναμία των θεσμών να καταδικάσουν πράξεις, πασιφανώς χαρακτηριζόμενες ως εγκλήματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός, πως πολλοί ειδικοί διατυπώνουν την άποψη ότι η γενοκτονία αποτελούσε νομική έννοια στην Ευρώπη στις αρχές του 20ού αιώνα, απλώς μεταξύ Ευρωπαίων και όχι εναντίον των αυτοχθόνων πληθυσμών των αποικιών. 

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, όπως δήλωσε ο Ruprecht Polenz, ο Γερμανός νομικός αντιπρόσωπος στην πρόσφατη δίκη μετά το αποτέλεσμα, ” για αυτό πάντοτε λέγαμε πως δεν πρόκειται για ένα νομικό αλλά για ένα πολιτικο-ηθικό ζήτημα”. Με βάση αυτόν τον ισχυρισμό, είναι ενδιαφέρον να αξιολογήσει κανείς τόσο τη Γερμανική πρόταση, όσο και γενικότερα τις διαπραγματεύσεις, οι οποίες επικεντρώθηκαν, γύρω από την ακριβή φρασεολογία επί του θέματος, αντί για την προσπάθεια επίλυσης. Όπως ήταν αναμενόμενο, η γερμανική πλευρά θέλησε να αποφύγει τις λέξεις «γενοκτονία» και «αποζημιώσεις», για να μην ξυπνήσει μνήμες και κυρίως αξιώσεις για αποζημιώσεις σε άλλα κράτη. Έτσι, βλέπουμε ότι παρά την δήλωση του Ruprecht Polenz, το γερμανικό κράτος επιχείρησε να αντιμετωπίσει το θέμα με νομική τυπολατρία και πολιτική χαλαρότητα, αποφεύγοντας να αναλάβει ευθύνες, ενώ κατέληξε στην απαράδεκτη πρόταση των 10 εκατομ. ευρώ, την οποία η κυβέρνηση της Ναμίμπια ορθά αρνήθηκε.

Πηγή εικόνας: http://roape.net/2017/01/09/genocide-memory-negotiating-german-namibian-history/

                                                          Βιβλιογραφία

Joshua PosanerNette Nostlinger, Namibia rejects German offer of compensation for colonial atrocities, Politico:https://www.politico.eu/article/namibia-germany-compensation-colonial-atrocities/

Henning Melber, Reinhart Kössler, Has the relationship between Namibia and Germany sunk to a new low?, The Conversation: https://theconversation.com/has-the-relationship-between-namibia-and-germany-sunk-to-a-new-low-121329

 

Daniel Pelz, Pressure grows on Germany in legal battle over colonial era genocide, DW: https://www.dw.com/en/pressure-grows-on-germany-in-legal-battle-over-colonial-era-genocide/a-42267279

 

Marion O’Callaghan, Namibia: the effects of apartheid on culture and education, UNESCO: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000028849

 

Jonathan Baker, The Immediate and Long-Term Effects of Namibia’s Colonization Process: https://pdfs.semanticscholar.org/1349/fc856c88b9baceb33672c37f3f81513b2a02.pdf

 

ECCR, 115 years after the genocide of the Overherero and Nama, https://www.ecchr.eu/fileadmin/Publikationen/ECCHR_NAMIBIA_DS.pdf