Γράφει η Ευαγγελία Ρωμάνου
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνωρίζοντας, ότι η μετανάστευση και η κινητικότητα των ανθρώπων αποτελεί κοινή πρόκληση για τα κράτη – μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έθεσε στις 23 Σεπτεμβρίου 2020 σε εφαρμογή το νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο. Τονίζοντας τις αρχές της ισότιμης κατανομής ευθύνης και της αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών-μελών, αυτό το νέο Σύμφωνο φιλοδοξεί να καλύψει τα «κενά» και τη δυσλειτουργία των πολιτικών του Δουβλίνου, το οποίο φάνηκε ανεπαρκές στις μεγάλες προσφυγικές ροές του 2015 και μετατόπιζε το βάρος στις χώρες πρώτης εισόδου, που ήταν ως επί το πλείστον οι χώρες του Νότου. Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen έκανε λόγο για την ανάγκη συνεργασίας των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προώθηση των νέων πολιτικών και την αντιμετώπιση των προκλήσεων που προκύπτουν από τη μετανάστευση.[1]
Το ζήτημα της μετανάστευσης και των αιτούντων άσυλο είναι πολυδιάστατο και ανέκαθεν αποτελούσε και θα συνεχίσει να αποτελεί κομμάτι των κοινωνιών της Ευρωπαϊκής Ηπείρου. Το Σύμφωνο αυτό, στοχεύει σε πολιτικές με μακροχρόνια προοπτική, όχι σε ad hoc διαχείριση των κρίσεων, που ίσχυε έως τώρα, και ενσαρκώνει, όπως αναφέρει η Ylva Johansson, τις ευρωπαϊκές αξίες.[2] Η πυρκαγιά στον προσφυγικό καταυλισμό της Μόριας στη Λέσβο, οι αυξανόμενες αναφορές για παράνομα push-backs και οι καθυστερήσεις στην αποβίβαση προσφύγων και μεταναστών που διασώθηκαν στην θάλασσα, φαίνεται να καθιστούν αναγκαία αυτήν την αναδιαμόρφωση των ευρωπαϊκών μεταναστευτικών πολιτικών.
Το νέο αυτό Σύμφωνο βασίζεται σε τρεις πυλώνες, την βάση των οποίων αποτελεί η συνεργασία της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τις χώρες προέλευσης και διαμετακόμισης, τις τρίτες, δηλαδή, χώρες. Ακολουθούν οι ενισχυμένες πολιτικές για τη διαχείριση και την προστασία των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης, ενώ τέλος προβλέπονται κανόνες που στοχεύουν στην ισορροπημένη κατανομή των ευθυνών και την προώθηση της αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών-μελών, σχετικά με τη διαχείριση των προσφυγικών ροών και τους αιτούντες άσυλο. Η αλληλεγγύη αυτή χαρακτηρίζεται ως «υποχρεωτική, αλλά ευέλικτη» όσον αφορά τον τρόπο συμβολής των κρατών (μέσω της υποδοχής αιτούντων άσυλο στην επικράτειά τους ή της χρηματοδότησης επιστροφών ή παροχής βοήθειας στη διάρκεια των επιχειρήσεων κ.ά.).[3] Ωστόσο, αυτή η συνεργασία φαίνεται να αφορά περισσότερο τις καταστάσεις έντονης πίεσης, που θα χαρακτηρίζονται ως τέτοιες από την Επιτροπή και τα κράτη.
Υπό αυτό το τρίπτυχο πρίσμα, το Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην αμοιβαία και ωφέλιμη συνεργασία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τρίτων χωρών, προκειμένου να καταπολεμηθεί η εμπορία ανθρώπων, να υπάρξει συνεργασία στο ζήτημα των επανεισδοχών και να υποστηριχθούν οι χώρες υποδοχής. Αρκετά σημαντική παρουσιάζεται και η ανάγκη προστασίας των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης, μεταξύ άλλων, και για λόγους υγείας και ασφάλειας. Για τον σκοπό αυτόν, προβλέπεται ένα γρηγορότερο και αποτελεσματικότερο σύστημα παρακολούθησης των συνόρων και μιας ταυτοποίησης και διαλογής των ατόμων που φθάνουν χωρίς άδεια στα εξωτερικά σύνορα της Ένωσης ή μέσω επιχείρησης έρευνας και διάσωσης στη θάλασσα. Σε αυτό θα συμβάλλει και η αποτελεσματικότερη λειτουργία της βάσης δεδομένων EURODAC, όπου καταχωρούνται τα δακτυλικά αποτυπώματα και καταγράφονται όσοι περνούν τα ευρωπαϊκά σύνορα.
Πέρα, ωστόσο, από τον αυστηρότερο έλεγχο των συνόρων, προβλέπονται επιπλέον και διαδικασίες για χορήγηση ή μη ασύλου στα σύνορα, ειδικότερα στις περιπτώσεις των ατόμων που δεν φαίνεται εκ πρώτης όψεως, μέσα από την ταυτοποίηση, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση, να δικαιούνται άσυλο. Σε αυτές τις περιπτώσεις η διαδικασία είναι γρηγορότερη και οδηγεί, σε περίπτωση άρνησης ασύλου, στην επιστροφή τους στον τόπο προέλευσης. Για τις περιπτώσεις ατόμων που φαίνεται να δικαιούνται άσυλο, ακολουθείται η συνήθης διαδικασία χορήγησης ασύλου, με μεγαλύτερη προτεραιότητα να δίνεται στις οικογένειες και τους ασυνόδευτους ανηλίκους.[4] Η Συμφωνία αυτή προωθεί και ένα κοινό ευρωπαϊκό σύστημα για τις επαναπροωθήσεις με ένα πιο αποδοτικό νομικό πλαίσιο και την εγκαθίδρυση ενός Ευρωπαϊκού Συντονιστή Επιστροφών (EU Return Coordinator). Έμφαση δίνεται και στις διαδικασίες έρευνας και διάσωσης στη θάλασσα τονίζοντας, ότι πρόκειται για νομική υποχρέωση και ηθικό καθήκον των κρατών-μελών.
Το νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο φαίνεται να διασφαλίζει την προστασία κάποιων δικαιωμάτων, όπως τα δικαιώματα των παιδιών και το δικαίωμα στην οικογενειακή επανένωση. Προβλέπει ακόμη, την προστασία θεμελιωδών δικαιωμάτων στα σύνορα (όπως και την αρχή του non-refoulement) και τη μείωση του χρονικού διαστήματος, το οποίο χρειάζεται να παρέλθει για να χορηγηθεί στους αναγνωρισμένους πρόσφυγες ένα μόνιμο νομικό καθεστώτος, από τα 5 στα 3 έτη. Παρόλα αυτά, πολλοί έχουν εκφράσει τις ανησυχίες τους, ενώ έχει χαρακτηριστεί και ως ένα πιο πολύπλοκο σύστημα του Δουβλίνου.
Το νέο Σύμφωνο, αφενός, δίνει ιδιαίτερη σημασία στις επιστροφές, στον έλεγχο των συνόρων και στην αποτροπή της μετανάστευσης, μέσα από την ενισχυμένη συνεργασία με τις χώρες προέλευσης και διαμετακόμισης και την παρακολούθηση των συνόρων, αλλά δεν αναφέρεται τόσο σε λύσεις που αφορούν την ένταξη των ατόμων και στην πρόσβαση σε μια λειτουργικότερη διαδικασία ασύλου. Η Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται να προσπαθεί να περιορίσει εκτός των ορίων της ένα φαινόμενο που διαρκώς αυξάνεται, χωρίς να προτείνει ουσιαστικές λύσεις στο εσωτερικό.
Παράλληλα, ενώ το διεθνές προσφυγικό δίκαιο προβλέπει την αρχή της μη επαναπροώθησης (non-refoulement), το Σύμφωνο αυτό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προωθεί μέτρα που περιπλέκουν την δυνατότητα των ατόμων που προσπαθούν να διαφύγουν από κάποια δίωξη ή σύγκρουση, να αναζητήσουν προστασία στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η προστασία των συνόρων της Ευρώπης επιτυγχάνεται, επίσης, μέσω της προώθησης συνεργασιών με τρίτες χώρες και της στήριξής τους σε θέματα ανάπτυξης, εκπαίδευσης, ασφάλειας, με σκοπό η Ένωση να εξασφαλίσει τη συνεργασία τους στη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών.[5] Έτσι, παρατηρείται μια εξωστρέφεια στην διαχείριση της κατάστασης. Αντιδράσεις ακούγονται και από ορισμένες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, όπως της Ουγγαρίας και της Πολωνίας, που είναι αρνητικές απέναντι στο ενδεχόμενο να δεχτούν αιτούντες άσυλο στα πλαίσια της συνεργασίας, της αλληλεγγύης και του burden sharing.
Το νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, ενώ στοχεύει στην παροχή μακροχρόνιων πολιτικών και στην συνεργασία και των 27 κρατών-μελών, δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο διαδικαστικό κομμάτι και στις επιστροφές των ατόμων που φτάνουν στα σύνορα της Ευρώπης. Συνεπώς, οδηγεί περισσότερο προς μια γραφειοκρατική αντιμετώπιση της μετανάστευσης, παρά τις προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να απομακρυνθεί από το δυσλειτουργικό και αναποτελεσματικό σύστημα του Δουβλίνου. Την ίδια στιγμή που, λόγω της πανδημίας του COVID-19, η Ευρώπη χρειάζεται υγειονομικό προσωπικό, το οποίο θα μπορούσε να καλυφθεί από μετανάστες, η δυνατότητα αυτή παρεμποδίζεται λόγω του αντί-μεταναστευτικού αισθήματος πολλών ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, αλλά και του Συμφώνου Μετανάστευσης και Ασύλου, που παρά τις αρχικές φιλόδοξες και θετικές προοπτικές του, φαίνεται να στρέφει την Ευρώπη προς μια «οχύρωση» των συνόρων της, κλείνοντας τα μάτια της στις συνεχιζόμενες μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές.
Αρθρογραφία
- BBC News. Europe migration: EU plans mandatory pact to ‘rebuild trust’, 23 September 2020. Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης η 6/12/2020. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-europe-54249312
- Beirens, Hanne. The EU Pact on Migration and Asylum—A Bold Move to Avoid the Abyss? October 2020, Migration Policy Institute. Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης η 6/12/2020. Διαθέσιμο σε: https://www.migrationpolicy.org/news/eu-pact-migration-asylum-bold-move-avoid-abyss
- Caritas Europa. On the new EU Pact on Migration and Asylum. FIRST TAKE ON THE EUROPEAN COMMISSION’S ANNOUNCEMENT, 29 September 2020. Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης η 6/12/2020. Διαθέσιμο σε: https://www.caritas.eu/on-the-new-eu-pact-on-migration-and-asylum/
- Chadwick, Lauren, Montalto Monella, Lillo. What is the EU’s new migration pact and how has it been received? 8 October 2020, Euronews. Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης η 6/12/2020. Διαθέσιμο σε: https://www.euronews.com/2020/09/24/what-is-the-eu-s-new-migration-pact-and-how-has-it-been-received
- European Commission, A fresh start on migration: Building confidence and striking a new balance between responsibility and solidarity, Press Release, 23 September 2020, Brussels. Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης η 6/12/2020. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_20_1706
- European Commission. New Pact on Migration and Asylum Package, September 2020. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/new-pact-on-migration-and-asylum-package.pdf
- Human Rights Watch. The Pact on Migration and Asylum. To provide a fresh start and avoid past mistakes, risky elements need to be addressed and positive aspects need to be expanded, 8 October 2020. Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης η 6/12/2020. Διαθέσιμο σε: https://www.hrw.org/news/2020/10/08/pact-migration-and-asylum
- Kemal Kirişci, M. Murat Erdoğan, Nihal Eminoğlu. The EU’s “New Pact on Migration and Asylum” is missing a true foundation, 6 November 2020, Brookings. Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης η 6/12/2020. Διαθέσιμο σε: https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2020/11/06/the-eus-new-pact-on-migration-and-asylum-is-missing-a-true-foundation/
- Ruy Donatienne, Yayboke Erol. Deciphering the European Union’s New Pact on Migration and Asylum, 29 September 2020, Center for Strategic and International Studies. Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης η 6/12/2020. Διαθέσιμο σε: https://www.csis.org/analysis/deciphering-european-unions-new-pact-migration-and-asylum
- UNHCR. UNHCR and IOM call for a truly common and principled approach to European migration and asylum policies, 22 September 2020, Press Release. Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης η 6/12/2020. Διαθέσιμο σε: https://www.unhcr.org/news/press/2020/9/5f69deff4/unhcr-iom-call-truly-common-principled-approach-european-migration-asylum.html
- Woolard, Catherine. Editorial: The Pact on Migration and Asylum: it’s never enough, never, never. 25 September 2020, ECRE. Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης η 6/12/2020. Διαθέσιμο σε: https://www.ecre.org/the-pact-on-migration-and-asylum-its-never-enough-never-never/
Φωτογραφία από: European Commission https://ec.europa.eu/home-affairs/what-we-do/policies/european-agenda-migration_en
[1] European Commission, A fresh start on migration: Building confidence and striking a new balance between responsibility and solidarity, Press Release, 23 September 2020, Brussels.
[2] Στο ίδιο.
[3] Ruy Donatienne, Yayboke Erol, Deciphering the European Union’s New Pact on Migration and Asylum, 29 September 2020, Center for Strategic and International Studies.
[4] European Commission, New Pact on Migration and Asylum Package.
[5] Kemal Kirişci, M. Murat Erdoğan, Nihal Eminoğlu, The EU’s “New Pact on Migration and Asylum” is missing a true foundation, 6 November 2020, Brookings.