Γράφει η Ειρήνη Σαββίδη
Αναμφίβολα, από τις αρχές του 2020, η πανδημία του COVID-19 βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής του κοινού σε ολόκληρο τον κόσμο, καθώς επίσης φαίνεται πως θα συνεχίσει να κυριαχεί στον κύκλο των ειδήσεων στο άμεσο μέλλον. Ωστόσο, καθώς αυτή η κρίση έχει τραβήξει την προσοχή των κυβερνήσεων, ταυτόχρονα έχει γίνει ένα σημαντικό θέμα για τις τρομοκρατικές οργανώσεις, όπως η al-Qaeda και το ISIS (Hanna, 2020; MacDonald, 2020), αφού και οι δύο έχουν εκδώσει δημόσια τις ανησυχίες τους σχετικά με την πανδημία.
Πιο συγκεκριμένα, al-Qaeda και ISIS έχουν εκδώσει οδηγίες για τους οπαδούς τους σχετικά για την πρόληψη της εξάπλωσης της ασθένειας, με την al-Qaeda συγκεκριμένα να τονίζει στο μήνυμά της πως «το Ισλάμ είναι μία θρησκεία με επίκεντρό της την υγιεινή» (Hanna, 2020). Παρόλα αυτά, εκτός από την αναγνώριση της απειλής της υγείας που θέτει ο νέος κορωνοϊός, τα μηνύματά τους καθιστούν επίσης σαφές, πως οι οργανώσεις αυτές θέλουν να εκμεταλλευτούν την παγκόσμια αναταραχή που προκύπτει από την εξάπλωση της πανδημίας, ώστε να πείσουν και να στρατολογήσουν όσο το δυνατόν περισσότερους να ενταχθούν στις τάξεις τους και να σχεδιάσουν και να πραγματοποιήσουν στοχευμένες επιθέσεις. Στις δημοσιευμένες διατάξεις τους κατηγορούν πως η πανδημία καταπιέζει το Μουσουλμανικό καθεστώς, καθώς ταυτόχρονα οδηγεί τη Δύση στην παρακμή (οικονομική, πολιτική, κοινωνική). Γι’ αυτό το λόγο η al-Qaeda καλεί όλους τους πολίτες συμπεριλαμβανομένων κι αυτών του «Δυτικού Κόσμου» να χρησιμοποιήσουν την καραντίνα ως χρόνο αυτο-απομόνωσης και ενσωμάτωσης με το Ισλάμ (Joscelyn, 2020). Επιπρόσθετα, εξαιτίας της υπερφόρτισμένης προσπάθειας για την ασφάλεια των χωρών που έιναι στραμμένη στην καταπολέμηση του ιού, το Ισλαμικό Κράτος έχει φτάσει στο σημείο να παροτρύνει τους οπαδούς του να συνεχίσουν ενεργά να διεξάγουν τζιχαντιστηκές επιθέσεις εκμεταλλευόμενοι αυτή την κατάσταση. Παρά την πρόσφατη έκκληση του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών για την παγκόσμια κατάπαυση του πυρός υπό το πρίσμα της πανδημίας, γίνεται σαφές ότι οι τρομοκρατικές οργανώσεις ευδοκιμούν ακόμη περισσότερο με την νέα τάξη πραγμάτων που χαρακτηριστικά της είναι η αστάθεια και το χάος (Joscelyn, 2020).
Πλέον ο νέος κορωνοϊός έχει εξαπλωθεί σχεδόν σε κάθε χώρα του πλανήτη, ακόμη και στην Αφρική και συγκεκριμένα σε χώρες της δυτικής Αφρικής, όπως το Μάλι, τη Νιγηρία, και τη Μπουρκίνα Φάσο, παρόλο που ο αριθμός των επιβεβαιωμένων περιπτώσεων παραμένει σχετικά χαμηλός σε σύγκριση με άλλες περιοχές (Jeune Afrique, 2020). Ωστόσο, η έλλειψη υγειονομικής υποδομής και οι περιορισμένοι πόροι των χωρών αυτών (Finnan, 2020), σε συνδυασμό με τον εκτεταμένο υποσιτισμό και άλλες ασθένειες, η COVID-19 πανδημία τείνει να αποσταθεριοποιήσει ακόμη περισσότερο αυτές τις χώρες που ήδη αντιμετωπίζουν μία σοβαρή ανθρωπιστική κρίση. Με την περαιτέρω αποσταθεριοποίηση που πιθανόν να προκύψει από την πανδημία, έρχονται πρόσθετες ευκαιρίες για τις τρομοκρατικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στη Δυτική Αφρική όπως το Jama’at Nasr al-Islam wal Muslimin (JNIM), το παρακλάδι της al-Qaeda, και το Islamic State in the Greater Sahara (ISGS), το παρακλάδι του Ισλαμικού Κράτους, να εκμεταλλευτούν τις ευπαθείς ομάδες μεταξύ των τοπικών κοινοτήτων και να αποκτήσουν έτσι μέσω αυτών δύναμη και υποστήριξη για την επιδίωξη των στόχων τους στην περιοχή. Ήδη ο αριθμός της θνησιμότητας από τις επιθέσεις που πραγματοποιήθηκαν στο Μάλι και στη Νιγηρία έχουν κλιμακωτά αυξηθεί κατά το προηγούμενο έτος, ωστόσο ο αριθμός των θανάτων από τρομοκρατικές επιθέσεις στη Μπουρκίνα Φάσο έχει αυξηθεί κατά 2150% από το 2018 έως το 2019 (UN News, 2020).
Οι εθνικές κυβερνήσεις στις παραπάνω χώρες βρίσκονται ήδη υπό πίεση στην προσπάθειά τους να καταπολεμήσουν την αυξανόμενη απειλή που θέτουν όχι μόνο οι τρομοκρατικές οργανώσεις, αλλά και άλλες ένοπλες ομάδες όπως οι εγκληματικές και οι πολιτοφύλακες αυτοάμυνας. Σήμερα, αυτές οι χώρες υποστηρίζονται από 14.000 περίπου ειρηνευτικά στρατεύματα του ΟΗΕ στο πλαίσιο της πολυδιάστατης αποστολής ολοκληρωμένης σταθεροποίησης των Ηνωμένων Εθνών στο Μάλι (MINUSMA), καθώς και από περισσότερα από 5.100 γαλλικά στρατεύματα στο πλαίσιο της επιχείρησης Barkhane, και μία νεοσύστατη ομάδα καταπολέμησης της τρομοκρατίας ιδίως στην περιοχή του Λιπτάκο, ονομαζόμενη Takuba και απαρτιζόμενη απο 500 ατόμα προερχόμενα από τις ειδικές δυνάμεις 13 Ευρωπαϊκών χωρών. Παρόλη όμως την υποστήριξη από τη διεθνή κοινότητα, το JNIM, το ISGS, και άλλες εξτρεμιστικές οργανώσεις φαίνεται να κερδίζουν έδαφος εκμεταλλευόμενοι μακροχρόνια ζητήματα στην περιφέρεια, όπως η κακή διακυβέρνηση, η παραμέληση τεράστιων περιοχών εδάφους, και οι υπάρχουσες ενδοεθνικές εντάσεις.
Ένας πραγματικός κίνδυνος της COVID-19 πανδημίας απαρτίζει το γεγονός ότι οι χώρες οι οποίες τώρα παρέχουν υποστήριξη για την αντιμετώπιση της αυξανόμενης βίας και του εγκλήματος στο Μάλι, στη Νιγηρία, και στη Μπουρκίνα Φάσο, μπορεί να μετατοπίσουν την προσοχή και τους πόρους τους αλλού, πιθανότατα για τις δικές τους προσωπικές ανάγκες. Από τις αρχές του Απρίλη, 4 Γάλλοι στρατιώτες που τοποθετήθηκαν στη Δυτική Αφρική ως μέρος της επιχείρησης Barkhane, ήταν θετικοί για τον COVID-19, καθώς 3 από αυτούς έχουν επαναπατριστεί στη Γαλλία για θεραπεία (Franceinfo, 2020). Συνολικά, υπάρχουν πάνω από 4.000 επιβεβαιωμένα κρούσματα στο γαλλικό Υπουργείο Ενόπλων Δυνάμεων, με αποτέλεσμα το Υπουργείο να σκέφτεται να αλλάξει την εναλλαγή των γαλλικών στρατευμάτων που βρίσκονται στη δυτική Αφρική εφόσον απειλείται η υγεία των στρατιωτών (Franck, 2020).
Παρόλο που η στρατιωτικοποιημένη στρατηγική για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας στη δυτική Αφρική δεν έχει αποδειχτεί ακόμη επιτυχής από μόνη της, μία πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση που να περιλαμβάνει την αντιμετώπιση των οικονομικών, κοινωνικών, και πολιτικών παραγόντων ριζοσπαστικοποίησης, η συνεργασία μεταξύ της διεθνούς κοινότητας και η συνεχής δέσμευσή τους είναι ζωτικής σημασίας για να σταματήσει η εξάπλωση της τρομοκρατίας στη δυτική Αφρική. Επομένως, χωρίς συνεχή εξωτερική υποστήριξη, αυτές οι χώρες θα μείνουν σε ακόμη πιο ευάλωτη θέση έναντι των εξτρεμιστικών οργανώσεων.
Επιπροσθετα, αυτές οι ομάδες έχουν ήδη αποδείξει τις ικανότητές τους να ενσωματωθούν στις τοπικές κοινότητες παρέχοντας συχνά υπηρεσίες που διαφορετικά δε θα ήταν διαθέσιμες όπως η περίθαλψη και η ασφάλεια. Καθώς οι πόροι των κυβερνήσεων στη δυτική Αφρική επιβαρύνονται όλο και περισσότερο από τον αγώνα για την καταπολέμηση του COVID-19, η ικανότητά τους να παρέχουν βασικές υπηρεσίες στους τοπικούς πληθυσμούς είναι πιθανό να είναι ακόμη τεταμένη. Οι ευκαιρίες που μπορεί να προσφέρει αυτό το σενάριο σε εξτρεμιστικές οργανώσεις δεν πρέπει να υποτιμηθεί. Για παράδειγμα η υποστήριξη των οργανώσεων όπως το JNIM και το ISGS διαχωρίζεται συχνά από τις ιδεολογικές απόψεις τους, που συνδέονται μάλλον με παράγοντες όπως η ικανότητα των ομάδων να παρέχουν οικονομικά κίνητρα ή κίνητρα ασφαλείας για την ένταξη.
Ένας επιπλέον, και συχνά παραβλεπόμενος παράγοντας, είναι η παρακολούθηση του αντίκτυπου του COVID-19 στις φυλακές των χωρών της δυτικής Αφρικής, οι οποίες συχνά υποφέρουν από υπερπληθυσμό, με την εξάπλωση ασθενειών όπως η φυματίωση, και οι οποίες στεγάζουν έναν ολοένα αυξανόμενο αριθμό καταδικασθέντων, όπως και των τρομοκρατών. Τα συστήματα των φυλακών στο Μάλι, στη Νιγηρία, και στη Μπουρκίνα Φάσο χρειάζονται ιδιαίτερη υποστήριξη για την αποτροπή εξάπλωσης της πανδημίας. Ωστόσο, καθώς οι χώρες της δυτικής Αφρικής, όπως και πολλές άλλες στον υπόλοιπο κόσμο, εξετάζουν το ενδεχόμενο απελευθέρωσης των καταδικασθέντων χαμηλού κινδύνου προκειμένου να ανακουφιστεί ο υπερπληθυσμός των φυλακών ώστε να μην επιταχυνθεί η δίαδοση του νέου κορωνοϊού μεταξύ των κρατουμένων, γίνεται ακόμη πιο σημαντική η ορθή διαχείριση του πληθυσμού των κρατούμενων τρομοκρατών ώστε να μην αποφυλακιστούν και συνεχίσουν το «έργο» τους.
Εν κατακλείδι, καθώς το βάρος της πανδημίας του κορωνοϊού εξαπλώνεται περαιτέρω και διεισδύει βαθύτερα στη δυτική Αφρική, η πιθανότητα των τρομοκρατικών οργανώσεων να συνεχίσουν να εκμεταλλεύονται τα αδύναμα σημεία των χωρών αυτών ώστε να κερδίσουν υποστήριξη πιθανότατα να αυξηθεί. Είναι ζωτικής σημασίας οι εγχώριες κυβερνήσεις της περιοχής και η διεθνής κοινότητα να μην απομακρύνουν την εστίασή τους από την αντιμετώπιση της απειλής που δημιουργούν αυτές οι οργανώσεις. Η συνεχής συνεργασία και η διευρυμένη προσέγγιση που θα αντιμετωπίζει τους υποκείμενους παράγοντες ριζοσπαστικοποίησης έναντι του βίαιου εξτεμισμού, είναι απαραίτητα συστατικά για να σταματήσει η περαιτέρω εξάπλωση της τρομοκρατικής δραστηριότητας στη δυτική Αφρική. Χωρίς τα παραπάνω, η εξάπλωση του νέου κορωνοϊού θα χρησιμεύσει για την ενίσχυση των απογοητεύσεων που επέτρεψαν σε αυτές τις ομάδες να αποκτήσουν κυρίαρχη θέση στις δυτικές Αφρικανικές χώρες, και θα καταστήσει την πρόκληση της διακοπής τρομοκρατικών οργανώσεων πιο δύσκολη από ποτέ.
Πηγές
Finnan D. (2020, April 3). Lack of Covid-19 treatment and critical care could be catastrophic for Africa. Retrieved from: http://www.rfi.fr/en/africa/20200403-lack-of-covid-19-treatment-and-critical-care-could-be-catastrophic-for-africa
Franceinfo. (2020, April 8). Coronavirus: l’armée française touchée par le virus. Retrieved from: https://mobile.francetvinfo.fr/sante/maladie/coronavirus/coronavirus-larmee-francaise-touchee-par-levirus_3905511.html#xtref=acc_dir&xtref=https://www.francetvinfo.fr/sante/maladie/ coronavirus/coronavirus-larmee-francaise-touchee-par-le-virus_3905511.html
Franck A. (2020, April 12). Le coronavirus dans les armées. Retrieved from http://www.rfi.fr/fr/podcasts/20200412-le-coronavirus-les-arm%C3%A9es
Hanna A. (2020, March 14). What Islamists Are Doing and Saying on COVID-19 Crisis. Retrieved from: https://www.wilsoncenter.org/article/what-islamists-are-doing-and- saying-covid-19-crisis
Joscelyn T. (2020, April 6). How Jihadists Are Reacting to the Coronavirus Pandemic. Retrieved from: https://www.fdd.org/analysis/2020/04/06/how-jihadists-are-reacting- to-the-coronavirus-pandemic/
Jeune Afrique. (2020, May 25). Coronavirus en Afrique: une carte pour suivre au jour le jour l’avancée de l’épidémie. Retrieved from: https://www.jeuneafrique.com/910230/societe/coronavirus-en-afrique-une-carte-pour-suivre-au-jour-le-jour-lavancee-de-lepidemie/
MacDonald A. (2020, March 13). Coronavirus: Islamic State group issues advice to followers. Retrieved from: https://www.middleeasteye.net/news/coronavirus-islamic-state-group-issues-advice-followers
UN News. (2020, January 8). ‘Unprecedented terrorist violence’ in West Africa, Sahel region. Retrieved from: https://news.un.org/en/story/2020/01/1054981