Loading...
Πρόσφατες αναλύσεις
Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική Επικαιρότητα

Νέα Δεξιά και κορονοϊός: η μοναδική περίπτωση της Ουγγαρίας

Γράφει ο Αργύρης Μπισκίνης

Πολλά έχουν ειπωθεί για τη νέα τάση του δεξιού λαϊκισμού, ειδικά μετά την αλματώδη άνοδό του στην εξουσία σε πολλά κράτη κλειδιά για το διεθνές πολιτικό στερέωμα. Οι Τραμπ, Μπολσονάρο, Τζόνσον, Ερντογάν, Ορμπάν και Μόντι φυσικά δεν ανακάλυψαν το προφίλ του πολιτικά αντισυστημικού, οικονομικά επιτυχημένου δυνατού άνδρα-ηγέτη, που δεν φοβάται την αντιπαράθεση και προκαλεί αντιδράσεις με κάθε του λέξη. Άλλωστε ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι πρακτικά μονοπώλησε την Ιταλική πολιτική σκηνή για περίπου 20 χρόνια έχοντας μία παρόμοια εικόνα. Ποτέ όμως στη σύγχρονη διεθνή ιστορία δεν ήταν τόσοι πολλοί και τόσο ομοιογενείς. Τα κράτη που βρίσκονται υπό τον έλεγχο των κυβερνήσεων τους είναι φαινομενικά πολύ διαφορετικά μεταξύ τους: η Αμερική μετά την προοδευτικότερη 8ετία της ιστορίας της, η Αγγλία σε μία ιδιαίτερα κρίσιμη καμπή για τη σχέση της με την Ευρώπη και η Βραζιλία εν μέσω της προσπάθειας αντιστοίχισης της εξαιρετικής οικονομικής της απόδοσης με την εξαθλίωση που βιώνουν οι περισσότεροι Βραζιλιάνοι.

 Σε αυτή την γενικότερη κατάσταση η πανδημία του κορονοϊού προσφέρει μοναδικές ευκαιρίες για την παρατήρηση ηγετών σε δράση. Χτυπάει σχεδόν ταυτόχρονα όλο τον κόσμο, χωρίς καμία πεπατημένη οδό για την αντιμετώπιση της ενώ εντείνει τη διεθνή αστάθεια (καλό παράδειγμα αποτελούν οι δράσεις της Κίνας, τόσο στο Χονγκ Κονγκ όσο και στα Ιμαλάια).

Πως αντιδρούν λοιπόν οι Τραμπ του κόσμου;

Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι πως κατά κύριο λόγο δεν αντιδρούν. Οι Μπολσονάρο και Τραμπ, αρχικά τουλάχιστον, επιδόθηκαν σε μία επικοινωνιακή εκστρατεία για να πείσουν για την ακίνδυνη φύση του ιού, ενώ ο Τζόνσον, αρχικά και για πολύ μικρό χρονικό διάστημα, επέλεξε την στρατηγική της «ανοσίας της αγέλης». Μία έντονη εξαίρεση υπάρχει σε αυτό το μοτίβο και ακούει στο όνομα Βίκτορ Ορμπάν.

Ο Ούγγρος πρωθυπουργός, όχι μόνο κατάφερε να κρατήσει την εξάπλωση του ιού σε χαμηλά επίπεδα (3816 κρούσματα, 508 θάνατοι), ειδικά σε σύγκριση με τους ομοϊδεάτες του, καθώς δε δίστασε να επιβάλει μέτρα, παρόμοια με αυτά που ζήσαμε στην Ελλάδα, αλλά φαίνεται να χρησιμοποίησε την κρίση για να καταστείλει προσωρινά τη λειτουργία του κοινοβουλίου. Η έντονη αυτή διαφορά σε σχέση με τους διεθνείς συμμάχους του γεννά εύλογα ερωτήματα για την πραγματική κατάσταση που επικρατεί στην Ουγγαρία, και τους λόγους της διαφορετικής προσέγγισης

Πριν οποιαδήποτε ανάλυση των λόγων που ωθούν τον Ορμπάν σε αυτά τα μέτρα και την αντιπολίτευση σε τόσο περιορισμένο ρόλο, είναι σημαντικό να εξετασθεί συνοπτικά η ιστορική σχέση της Ουγγαρίας με τη δημοκρατία. Πρώην μέλος της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας και αργότερα κάτω από σοβιετικό κλοιό η χώρα δεν είχε σχεδόν καμία εμπειρία δημοκρατικής διακυβέρνησης πριν το 1989. Στα λίγα αυτά χρόνια της δημοκρατικής πορείας της χώρας ο Ορμπάν, διανύει ήδη τη δεύτερη θητεία του ως πρωθυπουργός (1998-2002 και 2010-σήμερα). Πέρα από τα στοιχεία που αυτό αποκαλύπτει για το δημοκρατικό αίσθημα των Ούγγρων, ενδεικτικά, μετά την κρίση του 2009 και τα μέτρα τα λιτότητας, τα οποία «χρεώθηκε» μία σοσιαλιστική κυβέρνηση συνεργασίας, μόλις το 56% του πληθυσμού τασσόταν υπέρ του εκδημοκρατισμού της χώρας, με το 46% να συμφωνεί με την μετατροπή από σοσιαλιστική σε καπιταλιστική μορφή οικονομίας . Σίγουρα τα παραπάνω αποτελέσματα είναι βαθύτατα επηρεασμένα από την κρίση του 2009, παρόλα αυτά, είναι προφανές, ότι η τάση για σκληρότερες δεξιές λαϊκίστικές κυβερνήσεις που κυριάρχησε ανά τον κόσμο στα 2010s θα έβρισκε ιδιαίτερα πρόσφορο έδαφος στην Ουγγαρία

Προφανώς τα ιστορικά χαρακτηριστικά της χώρας δεν ήταν από μόνα τους αρκετά για να πυροδοτήσουν τις ακραίες αντιδράσεις που βλέπουμε σήμερα. Η Ευρώπη βρίσκεται ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια μπροστά σε μία πολλή σημαντική συγκυρία. Τόσο η οικονομική κρίση του 2009, όσο και το προσφυγικό ζήτημα που πήρε διαστάσεις το 2015, έχουν εκθέσει κάποια από τα δομικά προβλήματα στον πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κυριότερα, έχουν επαναφέρει μετά από χρόνια τον ευρωσκεπτικισμό στο προσκήνιο. Σαλβίνι, Λεπέν, Φάρατζ και φυσικά ο Βίκτορ Ορμπάν αποτελούν τους βασικούς πολιτικούς που τίθενται ανοιχτά κατά του Ευρωπαϊκού οράματος. Πέρα από το βασικό πυλώνα που περιστρέφεται γύρω από την εθνική ταυτότητα και την διατήρησή της, ένα βασικό επιχείρημα των ευρωσκεπτικιστών και ιδιαίτερα του κυβερνόντος Φιντές στην Ουγγαρία, είναι πως η ενοποίηση προωθείται από ελίτ τόσο εντός όσο και εκτός Ουγγαρίας, ενώ ο απλός κόσμος, παρατηρεί τη δύναμή του να μειώνεται καθώς τα κέντρα λήψης αποφάσεων μεταφέρονται εκτός των κρατικών κοινοβουλίων.

Η αλήθεια είναι όμως ότι ο ευρωσκεπτικισμός, παρότι συντηρητικός σαν ιδεολογία επ’ουδενί δεν είναι ταυτόσημος με δημοκρατικό έλλειμμα, ενώ ακόμα και η εμμονή του Φιντές με την αποδυνάμωση των πολιτικοοικονομικών ελίτ εντός και εκτός Ουγγαρίας φαντάζει να προωθεί μία αμεσότερη μορφή δημοκρατίας. Ο τρόπος με τον οποίο αυτές οι ιδεολογικές αφετηρίες μετατρέπονται σε αντιδημοκρατικά μέτρα γίνεται προφανής στην ολιγόλεπτη συνέντευξη του υπουργού Εξωτερικών της χώρας Ζόλταν Κόβατς στο BBC Hard Talk, αρκετά πριν τις τελευταίες εξελίξεις. Η συνέντευξη αρχίζει με τη φράση «Η πολιτική αριστερά, χρησιμοποιεί τους Ευρωπαϊκούς θεσμούς για να καταφέρει τους στόχους της» και ήδη η συγκεχυμένη ιδέα του πολιτικού τοπίου στην οποία βασίζεται η Ουγγρική κυβέρνηση κάνει την εμφάνισή της. Στον ορισμό αυτό της πολιτικής αριστεράς προστίθενται ο Ουγγρικής καταγωγής δισεκατομμυριούχος Τζορτζ Σόρος, η ΕΕ, μη κυβερνητικές οργανώσεις, τα Ηνωμένα Έθνη και γενικότερα κάθε οργανισμός, ομάδα και άτομο αρκετά ισχυρό ώστε να αποτελεί πολιτικό εμπόδιο για τον Βίκτορ Ορμπάν. Ταυτόχρονα, οι λαϊκές οργανώσεις (παραδοσιακά στο χώρο της πολιτικής αριστεράς), εξυμνούνται. Βλέποντας λοιπόν τέτοιες οργανώσεις ως τον πολιτικό της εχθρό η κυβέρνηση καταλήγει σε μία εκστρατεία κατά τις κοινωνίας των πολιτών, των ομάδων πίεσης και των οργανώσεων με την πρόφαση ότι υποκινούνται από εγχώριες και διεθνείς ελίτ, ισχυρισμός αληθής αλλά, αποστασιοποιημένος από μία σύγχρονη πραγματικότητα στην οποία οι λαϊκές οργανώσεις αν και σημαντικές δεν θα μπορούσαν ποτέ να ασκήσουν πίεση σε παρόμοιο επίπεδο με τον Σόρος ή τα Ηνωμένα Έθνη.

Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της κατάστασης είναι πως τελικά η εκστρατεία του Ορμπάν κατά της δημοκρατίας έχει τις ρίζες της σε μία βασική κατανόηση του πολιτεύματος, στην οποία η κοινωνία ψηφίζει τον ηγέτη, και εκείνος εκτελεί με βάση τη λαϊκή εντολή. Οι κατηγορίες που προσάπτονται στην «πολιτική αριστερά» (όπως την ορίζει ο Κόβατς) είναι πως οι οργανώσεις της εκτελούν πολιτική χωρίς να είναι εκλεγμένες από το λαό, πράγμα που ανέκαθεν συνέβαινε σε όλες τις κοινωνίες δημοκρατικές ή μη (από τον Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ και τις σουφραζέτες μέχρι την μεσαία τάξη της Βιομηχανικής Επανάστασης που δημιούργησε τα σύγχρονα κράτη). Η κατανόηση και πίστη στο δημοκρατικό πολίτευμα σε τόσο φονταμενταλιστικό επίπεδο, παρέχει το ιδεολογικό υπόβαθρο στον Ούγγρο πρωθυπουργό για την δαιμονοποίηση, οποιουδήποτε παράγοντα υποβαθμίζει τη νόμιμη, εκλεγμένη εξουσία της χώρας, συμπεριλαμβανομένων, της ΕΕ, των ΜΚΟ, και των πολιτικοοικονομικών ελίτ. Με τους «εχθρούς» του λοιπόν να βρίσκονται σε τόσο διαφορετικά σημεία του πολιτικού φάσματος η ενδυνάμωση της δικής του εξουσίας αποτελεί το μοναδικό τρόπο άμυνας του. Ταυτόχρονα μία κοινωνία χωρίς δημοκρατική εμπειρία αδυνατεί να αναγνωρίσει τις κόκκινες σημαίες για την κατάχρηση της εξουσίας, ενώ όπως φαίνεται από την έρευνα του 2009, η δημοκρατική ακεραιότητα της χώρας δεν κατέχει περίοπτη θέση στα πολιτικά «θέλω» μεγάλου τμήματος του πληθυσμού.

Επεξηγηματικά το τελευταίο επιχείρημα δεν αποτελεί μομφή προς την ουγγρική κοινωνία. Άλλωστε οι λόγοι που την οδηγούν σε αυτή τη δημοκρατική απειρία, είναι κυρίως ιστορικοί. Η ΕΕ, από την άλλη, επέτρεψε σε μία χώρα, απροετοίμαστη όχι μόνο να πορευτεί προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, αλλά και να διαχειριστεί το ενδεχόμενο της μεταφοράς των κέντρων λήψης αποφάσεων εκτός της κυβέρνησης, να είναι μέλος της.

Κλείνοντας, οι αιτίες, της ιδιαίτερης συμπεριφοράς της κυβέρνησης Ορμπάν, είναι πολλοί: η κακή σχέση της ουγγρικής κοινωνίας με τη δημοκρατία, μία φονταμεταλιστική ιδεολογική προσέγγιση από το κυβερνόν κόμμα και το γενικότερο κλίμα ευρωσκεπτικισμού, ως αντίδραση στην τάση της Ευρωπαϊκής ενοποίησης. Η υγειονομική κρίση αποτελεί απλώς την αφορμή για ένα νέο κύμα μεταρρυθμίσεων προς την κατεύθυνση όπου η Ουγγαρία ήδη έπλεε.

Βιβλιογραφία

Oldřich Krpec, Carol Wise, Transnational Lineages of Authoritarianism: Hungary and Beyond, 21st Century Global Dynamics, May 12 2020, διαθέσιμο σε: https://www.21global.ucsb.edu/global-e/may-2020/transnational-lineages-authoritarianism-hungary-and-beyond?fbclid=IwAR2lkHyS7c-fIBQZv_7SWkQy_Y8LB4-LCEzsUKlTN7XtgQF2gDBdbq5pg4c

Vittorio Bufacchi, Is Coronavirus Bad for Populism?, 21stCentury Global Dynamics, April 27 2020, διαθέσιμο σε: https://www.21global.ucsb.edu/global-e/april-2020/coronavirus-bad-populism

Matthijs Bogaards, De-Democratization in Hungary: Diffusely Defective Democracy, Democratization, Volume 25 2018, Issue 8, 25 June 18, διαθέσιμο σε https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/13510347.2018.1485015?scroll=top&needAccess=true&fbclid=IwAR35m4F-NHntKh6UGOEGEpijIV04BsDstLr2DsS2BapmvJjFRp5dMsvO-xs

Patrick Cockburn, Trump, Erdogan, Modi, Orban, Bolsonaro- populist nationalists have met their match in the coronavirus., The Independent, 17 April 2020, διαθέσιμο σε: https://www.independent.co.uk/voices/coronavirus-trump-erdogan-modi-orban-bolsonaro-a9471336.html

Euronews, Coronavirus statistics, Latest Numbers on COVID 19 cases and deaths, 28 May 2020, διαθέσιμο σε: https://www.euronews.com/2020/05/28/covid-19-coronavirus-breakdown-of-deaths-and-infections-worldwide

BBC Hard Talk, HARDTalk on the Road in Hungary, 8 Mar 2019, διαθέσιμο σε https://www.youtube.com/watch?v=7n40fh6aqPo