Γράφει η Ναζία Αζίμ
Στην Μυανμάρ, μια νεοσύστατη δημοκρατία- εάν ξεχάσουμε για λίγο τα κριτήρια για να χαρακτηριστεί ένα πολίτευμα ως δημοκρατικό- την 1η Φεβρουαρίου ο στρατός ανέλαβε την εξουσία. Αρχικά, έθεσαν τη Σύμβουλο του Κράτους, Aung San Suu Kyi, για μία ακόμη φορά υπό περιορισμό και, έπειτα, συνέλαβαν εκατοντάδες μέλη του κοινοβουλίου- μέλη του κόμματος NLD- αλλά και δημοσιογράφους, διανοούμενους και γενικότερα αντιφρονούντες. Στη χώρα υπήρξε μία προσωρινή διακοπή των συνδέσεων κινητών τηλεφώνων και του διαδικτύου.
Ο ίδιος ο αρχηγός του στρατού ή αλλιώς του θεσμού του Tatmadaw, Min Aung Hlaing, ανακοίνωσε ότι η χώρα είχε κηρυχτεί σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης για ένα χρόνο. Για αυτό το λόγο, o στρατός θα ανελάμβανε την διακυβέρνηση της χώρας για αυτή τη χρονική περίοδο και, έπειτα, θα παρέδιδε την εξουσία στο κόμμα που θα είχε την πλειοψηφία στις εκλογές. Ο στρατηγός Myint Swe, αντιπρόεδρος και πρώην επικεφαλής της στρατιωτικής διοίκησης της Yangon, ανέλαβε το ρόλο του αναπληρωτή προέδρου. Σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, ο Myint Swe μεταβίβασε τη νομοθετική, τη δικαστική και την εκτελεστική εξουσία στον Min Aung Hlaing, για το χρονικό διάστημα κατά το οποίο η χώρα θα βρίσκεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης.
Ο Min Aung Hlaing σε ομιλία του ανακοίνωσε ότι το πραξικόπημα έλαβε χώρα γιατί υπήρχαν στοιχεία ότι υπήρξε νοθεία στις εκλογές του Νοεμβρίου του 2020. Ο ίδιος, βέβαια, αλλά και κανένας άλλος δεν ανέφερε ποια είναι αυτά τα στοιχεία που αποδεικνύουν κάτι τέτοιο, αλλά δεν μπορούμε να είμαστε και σίγουροι ότι υπάρχουν στοιχεία που υποδεικνύουν το αντίθετο.
Όμως, αν κοιτάξουμε λίγο καλύτερα και κάτω από την επιφάνεια, θα καταλάβουμε ότι η εκλογική νοθεία είναι απλώς το πρόσχημα και όχι η αιτία. Μια θεωρία για τις αιτίες του πραξικοπήματος αναφέρει ότι o Min Aung Hlaing και άλλοι στρατιωτικοί ανησυχούσαν για τα σχέδια της νέας κυβέρνησης για μεταρρυθμίσεις, που θα περιλάμβαναν πιθανότατα και την αλλαγή άρθρων του συντάγματος. Το NLD είχε αποπειραθεί και στο παρελθόν να αλλάξει κάποια άρθρα του συντάγματος και να φέρει περισσότερες δημοκρατικές αξίες στη χώρα, αλλά απέτυχε. Το γεγονός αυτό, φυσικά, εξόργισε τον στρατό και τον έβαλε σε επιφυλακή. Οπότε το σχέδιο που αποφασίστηκε μεταξύ των στρατιωτών ήταν η κατάληψη της εξουσίας και η καθαίρεση της Aung San Suu Kyi.
Η δεύτερη θεωρία σχετικά με το πραξικόπημα βασίζεται σε καθαρά εγωιστικούς λόγους του στρατηγού Min Aung Hlaing. Ο τωρινός διοικητής του στρατού είναι 64 ετών και στα 65 του χρόνια θα πρέπει να συνταξιοδοτηθεί λόγω του κανονισμού. Ο ίδιος, για αρκετό χρονικό διάστημα, είχε προεδρικές φιλοδοξίες, να παραμείνει, δηλαδή, στην πολιτική σκηνή. Σε μία κίνηση απελπισίας αποφάσισε την εκτέλεση του πραξικοπήματος, για να διασφαλίσει το πολιτικό του μέλλον . Εάν ισχύει η δεύτερη θεωρία, δεν θα πρέπει να βιαστούμε να συμπεράνουμε ότι όλοι στον στρατό είναι υπέρ του πραξικοπήματος.
Ο στρατός μετά το σύνταγμα που υπογράφτηκε το 2008 δεν απώλεσε την κυρίαρχη θέση που κατείχε τα προηγούμενα χρόνια, αλλά, αντίθετα, τη διατήρησε και απλώς δέχτηκε να συνεργαστεί με μία ‘δημοκρατική’ κυβέρνηση, έτσι ώστε να μπορέσει να διατηρήσει τη θέση του στο πολιτικό προσκήνιο. Κατά μια οπτική, ο ίδιος ο στρατός αποφάσισε να δημιουργήσει ένα είδος δημοκρατικού πολιτεύματος, ώστε να μπορέσει να έχει τον έλεγχο του κράτους. Με αυτόν τον σκοπό, το Tatmadaw το 2008 διαμόρφωσε το σύνταγμα της χώρας, το οποίο και παραμένει σε ισχύ μέχρι σήμερα. Το σύνταγμα του 2008 έδωσε την εξουσία στους στρατιωτικούς της χώρας να κατέχουν το ένα τέταρτο των μη εκλέξιμων θέσεων του κοινοβουλίου. Παράλληλα, κράτησαν τον έλεγχο των υπουργείων άμυνας και εσωτερικών υποθέσεων και, επίσης, διατηρούν θέσεις-κλειδιά στο υπουργικό συμβούλιο.
Ακόμη, το σύνταγμα της χώρας δίνει το δικαίωμα στον στρατό να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας, εάν υπάρξει κατάσταση κατά την οποία κρίνεται ότι «μπορεί να διαλυθεί η Ένωση ή να διαλυθεί η εθνική αλληλεγγύη ή μπορεί να προκληθεί απώλεια κυριαρχίας». Δεν θα ήταν λάθος να ισχυριστούμε ότι στη χώρα υπάρχει μία δυαδική κυβέρνηση, καθώς ο στρατός έχει διατηρήσει την εξουσία του για αρνησικυρία σε συνταγματικά ζητήματα. Επιπλέον, ο στρατός εκτός από την παρουσία του στον έλεγχο της χώρας, έχει ένα κόμμα που αντιπροσωπεύει τις επιθυμίες του, το Κόμμα Αλληλεγγύης και Ανάπτυξης (USDP), το οποίο έχασε στις εκλογές στις 8 Νοεμβρίου. Πέρα από τον πολιτικό έλεγχο, το Tatmadaw έχει και ένα μεγάλο μερίδιο στις εγχώριες και ξένες επιχειρήσεις που θέλουν να επενδύσουν στη χώρα. Ουσιαστικά, το σύνταγμα του 2008 δεν σχεδιάστηκε για να διασφαλίσει την προστασία του δημοκρατικού πολιτεύματος, αλλά για να διασφαλίσει την εξουσία και τα προνόμια του στρατού.
Βέβαια, η Aung San Suu Kyi, κατά την διακυβέρνηση της, δεν φάνηκε ιδιαίτερα διατεθειμένη να κατακρίνει τους στρατιωτικούς για τη συμπεριφορά τους. Η χώρα μαστίζεται εδώ και χρόνια από φυλετικές και θρησκευτικές διακρίσεις, με τον στρατό να θεωρεί τους Μουσουλμάνους Ροχίνγκια τρομοκράτες και να επιδιώκει την εξαναγκαστική μετακίνηση τους στο γειτονικό Μπαγκλαντές. Η διεθνής κοινότητα έχει κάνει αρκετές φορές λόγο για γενοκτονία του Μουσουλμανικού πληθυσμού από τον στρατό της χώρας, που ελέγχει τα σύνορα. Ωστόσο, η Aung San Suu Kyi μέχρι πρότινος συνέχιζε να τον υπερασπίζεται και να υποστηρίζει ότι δεν υπάρχουν στοιχεία για κάτι τέτοιο.
Έπειτα από το πραξικόπημα και τις μαζικές συλλήψεις αντιφρονούντων, η πλειοψηφία του λαού που υποστηρίζει το NLD, δηλαδή το κόμμα της Aung San Suu Kyi, κατέβηκε στους δρόμους διαδηλώνοντας εξαιτίας της δυσαρέσκειας του για το γεγονός αυτό και ζητώντας την άμεση επιστροφή της πολιτικής κατάστασης στην προηγούμενη μορφή της. Μάλιστα, ως συνέπεια της βίας μεταξύ των αστυνομικών και των διαδηλωτών μία νεαρή κοπέλα κατέληξε να πεθάνει έπειτα από σφαίρα αστυνομικού. Το συγκεκριμένο γεγονός δείχνει την έκταση που έχουν λάβει οι διαδηλώσεις και την οργή του λαού για την ανατροπή της Aung San Suu Kyi, αλλά επίσης και την αποφασιστικότητα του στρατού να μην δοθεί η εξουσία στο NLD που κέρδισε στις εκλογές του Νοεμβρίου.
Την ίδια ώρα, στο δρόμο βγαίνουν και εθνικιστές, υποστηρίζοντας το πραξικόπημα του στρατού και τονίζοντας ότι το Tatmadaw υπερασπίζεται την υπεροχή της πλειοψηφίας του έθνους της Μυανμάρ και, παράλληλα, αγωνίζεται για την υπεροχή και την καθαρότητα του βουδισμού στη χώρα. Από την ημέρα του coup d’etat, όλο και περισσότερος κόσμος συρρέει στους δρόμους, όχι μόνο της πρωτεύουσας, αλλά και των άλλων μεγάλων πόλεων της χώρας, διαδηλώνοντας υπέρ ή κατά του πραξικοπήματος.
Ένα δημοκρατικό πολίτευμα, ωστόσο, δεν καθορίζεται μονάχα από την εκλογική διαδικασία που θα πρέπει να λαμβάνει χώρα ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Μια χώρα χαρακτηρίζεται ως δημοκρατική από τον τρόπο λειτουργίας του πολιτικού της συστήματος, αλλά και από το πως αντιμετωπίζει τις μειονότητες της. Στη Μυανμάρ ο στρατός κυριαρχεί σε ένα μεγάλο φάσμα της κοινωνικής και πολιτικής ζωής και σε όλη τη χώρα τελείται ‘εθνοκάθαρση’, όπως έχει υποστηριχθεί από την διεθνή κοινότητα, κατά των μουσουλμάνων Ροχίνγκια. Σύμφωνα με τα παραπάνω στοιχεία, το πολίτευμα της Μυανμάρ δεν είναι δυνατό να χαρακτηριστεί ως δημοκρατικό. Αντίθετα, μπορούμε να χαρακτηρίσουμε το πολίτευμα ως απολυταρχικό, που διατηρεί κάποια δημοκρατικά χαρακτηριστικά.
Είναι δύσκολο να προβλεφθεί η κατάσταση που θα επικρατήσει στη Μυανμάρ κατά τους επόμενους μήνες. Η δύση έχει λάβει ήδη θέση πάνω στο θέμα, καταδικάζοντας το. Ωστόσο, η κρίση βρίσκει την ASEAN διαιρεμένη σε δύο στρατόπεδα: από τη μία μεριά, είναι οι χώρες που υποστηρίζουν ότι η κατάσταση στη χώρα αποτελεί εσωτερικό της ζήτημα και δεν πρέπει να αναμειχθούν ξένες δυνάμεις. Από την άλλη μεριά, βρίσκονται οι χώρες που εκφράζουν την ανησυχία για την κατάσταση και υποστηρίζουν τη διατήρηση της ειρήνης και της σταθερότητας στην περιοχή. Παρόλα αυτά, η στάση της Κίνας είναι αυτή που εκπλήσσει την διεθνή κοινότητα, προβάλλοντας την υποστήριξη της στη διεθνή σταθερότητα και όχι τη ρητή υποστήριξη του στρατού της Μυανμάρ.
Μια περαιτέρω διάσταση το προβλήματος αποτελεί η οικονομική κατάσταση στη Μυανμάρ, η οποία χειροτερεύει σταδιακά, πρωτίστως, λόγω της οικονομικής επιβάρυνσης που επέφερε η πανδημία του Covid-19, αλλά και οι επιπτώσεις των δυτικών, κυρίως, κυρώσεων λόγω του πραξικοπήματος. Ωστόσο, το μόνο σίγουρο είναι ότι οι κυρώσεις στη χώρα δεν θα φέρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα, καθώς ο στρατός φαίνεται να είναι αποφασισμένος να διατηρήσει την εξουσία παρά τις συνεχιζόμενες διαδηλώσεις και, ακόμη περισσότερο, την ύπαρξη θυμάτων. Είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη ότι ένα μέρος της ευθύνης για το πραξικόπημα ανήκει στην προηγούμενη κυβέρνηση, η οποία δεν προσπάθησε να αποδυναμώσει την εξουσία του Tatmadaw, αλλά συνεργάστηκε με αυτό.
Τα γεγονότα αλλάζουν καθημερινά και είναι αδύνατον να προβλεφθεί το τι θα συμβεί στη χώρα μελλοντικά. Μένει να δούμε την εξέλιξη των γεγονότων, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι μπορεί κάτι να αλλάξει δραστικά ή ότι ο στρατός πιεζόμενος από τις διαδηλώσεις θα παραδώσει την εξουσία στο κόμμα που νίκησε στις εκλογές του Νοεμβρίου.
Βιβλιογραφία:
Sebastian Strangio ,Το πραξικόπημα της Μιανμάρ ήταν μια αναμενόμενη υπόθεση, Foreign Affairs, Φεβρουάριος 2, 2021. Διαθέσιμο σε Το πραξικόπημα της Μιανμάρ ήταν μια αναμενόμενη υπόθεση | Foreign Affairs – Hellenic Edition
Gus Miclat, Challenges to Democracy and Hopes for Peace and Justice in Myanmar, The Diplomat, December 24, 2020. Διαθέσιμο σε Challenges to Democracy and Hopes for Peace and Justice in Myanmar – The Diplomat
David Scott Mathieson, Myanmar’s Army of Darkness, The Nation, February 12, 2021. Διαθέσιμο σε Myanmar’s Army of Darkness | The Nation