Στην πρόσφατη συνεδρίαση των 4 μεγαλύτερων και σημαντικότερων οικονομιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ένα φρέσκο όραμα υπογραμμίστηκε μια Ένωση δύο ταχυτήτων (Edgar 2017) . Μια οπτική για μια Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση αλά καρτ υιοθετήθηκε και πολλά κράτη της Ανατολικής Ευρώπης έσπευσαν να υπενθυμίσουν τις ανησυχίες τους σχετικά με την νέα αυτή διαφαινόμενη πορεία. Πώς εξηγείται μια ανησυχία με βάση τις θεωρίες του Erns Haas στην ευρωπαική ολοκλήρωση και ενός αναψυκτικού?
Η σημασία του φαινομένου ‘spill-over’:
Σε κοινή συνέντευξη τους οι υπουργοί εξωτερικών Γαλλίας και Γερμανίας έσπευσαν να διασφαλίσουν την ενότητα καθώς στις δηλώσεις τους ανέφεραν πως μια νέα προσέγγιση δεν θα σημάνει και την απόλεση των πλεονεκτημάτων των πιο αδύναμων κρατών-μελών της Ένωσης. Ωστόσο, στην συνέντευξη τους ξεκαθαρίστηκε και η επιθυμία για ταχύτερη ολοκλήρωση ακόμα και χωρίς την συμμετοχή ορισμένων χωρών. Είναι άξιο αναφοράς το γεγονός πως ιδιαίτερη μνεία αποδόθηκε στις κυρίαρχες και συνταγματικές αξίες πάνω στις οποίες αναπτύχθηκε το Ευρωπαϊκό μοντέλο, λόγου χάρη μέσω φαινομένων όπως αυτό που ο Ernst Haas τεκμηρίωσε ως ‘spill-over’ (διάχυση τομέων συνεργασίας, diffusion of cooperation patterns) (Moravcsik1 2005) . Ο όρος αυτός χρησιμοποιήθηκε κατά το παρελθόν για να αναδείξει την διαδικασία κατά την οποία η συνεργασία στο οικονομικό σκέλος της Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χαλκού επέφερε νέες μορφές συνεργασίας και σε ευρύτερα φάσματα όπως το πολιτικό και αργότερα σε μορφές όπως η Κοινή Αγροτική Πολιτική.
Παρόλα αυτά, το φαινόμενο έχει αντιμετωπίσει και ευρεία κριτική σχετικά με το κατά πόσο επίκαιρο και χρήσιμο είναι σε μια περίοδο κρίσης και έκδηλων προθέσεων των ευρωσκεπτιστικών πολιτικών κομμάτων ανά την ήπειρο. Παράδειγμα αποτελεί φυσικά το κόμμα της Μαρίν Λε Πεν παρόλα αυτά, ενδιαφέρον προκύπτει και από την ανάγνωση των τοποθετήσεων της Ουγγρικής κυβέρνησης,μέλους της ομάδας του Βίσεγραντ ειδικά στο προσφυγικό θέμα. Δυστυχώς, προκύπτει πως το spill-over δεν έχει καταφέρει να επιδράσει σε μια κοινή και εμπεριστατωμένη αντιμετώπιση των χιλιάδων μεταναστών που έχουν κατακλύσεις τα κράτη των Ανατολικών συνόρων της Ε.Ε. όπως την Ελλάδα και την Ιταλία. Η απουσία μιας θετικής όψης ως προς την ευρύτερη και ευμαθή αντιμετώπιση αποτελεί ίσως και το πρώτο δείγμα στο οποίο θα δοκιμαστεί η νέα τροχιά που καλείται να λάβει η Ευρώπη των δύο ταχυτήτων. Ως αποτέλεσμα, είναι τουλάχιστον να υποθέσουμε εκ του ασφαλούς πως θα επιχειρηθεί ένα είδος αντιπαράθεσης ως με το πόσο ολοκληρωμένη, θεσμικά, θα είναι η προσέγγιση του παρόντος θέματος στην ατζέντα.
Ένα κουτάκι Sprite
μας αρκεί:
H ομάδα του Βίσεγραντ, έχει φροντίσει να τονίσει πως είναι μια ομάδα η οποία ορισμένες φορές δεν αρκείται μόνο στην ορθή διατύπωση των θέσεων της αλλά παράλληλα και σε αντίθεση με τις αποφάσεις της Κοινότητας. Ένα απτό παράδειγμα θα μπορούσε να αποτελεί η εναντίωση της Πολωνίας στην επανεκλογή του Προέδρου του Ευρωπαικού Συμβουλίου Ντόναλντ Τούσκ. Πώς μπορεί όμως ένα κουτάκι αναψυκτικού και τα ιχνοστοιχεία του να τονίσουν το κλίμα σχετικά με τις αντιθέσεις κρατών της ομάδας του Βίσεγκραντ έναντι άλλων κρατών μελών?
Εάν κάποιος αναρωτιέται τί είναι αυτό που ξεχείλισε το ποτήρι της περίπλοκης σχέσης των Ευρωπαϊκών θεσμών και των κρατών μελών της σε θέματα που άπτονται των εκάστοτε αρμοδιοτήτων, τότε μην κοιτάξετε πιο μακριά παρά στα περιεχόμενα συστατικά μιας Sprite. Σε πρόσφατη μελέτη τους η οποία κατέδειξε μεγαλύτερα ποσοστά τεχνητής γλυκήτητας στην Τσεχική Sprite σε σχέση με την αντίστοιχη στη Γερμανία, η ομάδα του Βίσεγραντ υποστηριζόμενη ακόμα και από την Ρουμανία, τη Σλοβενία, την Ουγγαρία και τη Βουλγαρία εξέθεσε κάποια ερωτήματα (FLORIAN EDER 2017) . Πρωταρχική έννοια αποδείχθηκε το γεγονός πως υπήρχε ένα είδος διπλών προδιαγραφών στα συστατικά και στο τομέα του φαγητού γενικότερα μεταξύ της Ανατολικής Ευρώπης και υπολοίπων κρατών. Υπήρξαν φυσικά και κατηγορίες για πρακτικές αμεροληψίας και διάκρισης στα προϊόντα και στις χώρες στις οποίες προωθούνται και παράγονται.
Το ευρύτερο πλαίσιο μας πάει πίσω στην πτώση του κουμμουνιστικού πέπλου που είχε απλωθεί από την Ρωσία μέχρι την κεντρική Ευρώπη το 1989, σημείο αναφοράς όπου πολλοί Τσέχοι για παράδειγμα κατέκλυσαν τις δυτικές αγορές κοντινών χωρών για την αγορά καλύτερης ποιότητας αγαθών. Αυτό φαντάζει εύλογο εφόσον οι κομμουνιστικές αγορές δεν ήταν τόσο προηγμένες και υπήρχε η εντύπωση ότι τα δυτικά προϊόντα υπερτερούσαν μέσω και της καπιταλιστικής ‘άνοιξης’ μετά τον πόλεμο.
Με την ίδια ευκολία όμως που οι Τσέχοι πέρασαν τα σύνορα σε αναζήτηση νέων προϊόντων, ήρθανε και δυτικές εταιρείες παραγωγής οι οποίες σύντομα καθιέρωσαν ακόμα και διαφορετικές πατέντες παραγωγής και κατανάλωσης (Heath 2017) . Παρόλα αυτά, στο νομικό πλαίσιο των Κοινοτικών οδηγιών έχει καταστεί σαφές πως εφόσον οι εταιρείες δηλώνουν με ακρίβεια τα συστατικά των προϊόντων τους δεν τίθεται καμία παραβίαση (FLORIAN EDER 2017) . Δεν συμμερίζεται το ίδιο όμως και η ομάδα του Βίσεγραντ, διευρυμένη και με άλλα κράτη της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης, θέμα το οποίο τέθηκε και στην διάσκεψη των υπουργών του αγροτικού τμήματος της Ε.Ε. στις 6 Μαρτίου (Gotev 2017) . Κατά την διάσκεψη επιβεβαιώθηκε από το Βίσεγραντ μια σκληρή στάση ενάντια στα παλαιά κράτη-μέλη και υπογραμμίστηκε η ανάγκη για την διαγραφή οποιοδήποτε μηχανισμών που θα αναλογούσαν σε δύο μέτρα και δύο σταθμά ή αλλιώς σε ένα σύστημα δύο ταχυτήτων…
Το μέλλον…
Η πρόσφατη φύση των τριβών που αναμένονται σε ευρωπαικό επίπεδο δεν μπορεί να αποσαφηνιστεί με ακρίβεια για αυτό και οποιαδήποτε εκτίμηση κρίνεται ανεπαρκής. Υπάρχουν όμως τα πρώτα σημάδια τα οποία οδηγούν σε ασφαλή συμπεράσματα σχετικά με την ολοένα και αυξανόμενη συγκρουσιακή φύση που αναπτύσσουν τα κράτη-μέλη της Ε.Ε στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και ειδικότερα η ομάδα του Βίσεγραντ. Το αποτέλεσμα αναμένεται να κριθεί άμεσα, ιδιαίτερα με το πέρας των εκλογικών αναμετρήσεων που αναμένονται σε αρκετά κράτη και την πολιτική που και εκείνα θα ακολουθήσουν προς το Βίσεγραντ…
Βαγγέλης Κορνήλιος Γράψας,
Μεταπτυχιακός φοιτητής Ευρωπαϊκής Εξωτερικής Πολιτικής Καθολικού Πανεπιστημίου Λέουβεν
Απόφοιτος Διεθνών Σπουδών Πανεπιστημίου Λέιντεν
Βιβλιογραφία
· Edgar, James. 2017. FRANCOIS HOLLANDE AND ANGELA MERKEL CALL FOR ‘MULTI-SPEED EUROPE’. 03 06. Accessed 03 09, 2017. http://www.euronews.com/2017/03/06/francois-hollande-and-angela-merkel-call-for-multi-speed-europe.
· FLORIAN EDER, QUENTIN ARIÈS AND LAURA GREENHALGH. 2017. Welcome to a multi-Sprite Europe. 03 09. Accessed 03 09, 2017. http://www.politico.eu/article/welcome-to-a-multi-sprite-europe-juncker-commission-brussels/.
· Gotev, Georgi. 2017. Visegrád readies attack against ‘double standards’ for food. 03 02. Accessed 03 09, 2017. https://www.euractiv.com/section/agriculture-food/news/visegrad-readies-attack-against-double-standards-for-food/.
· Heath, Ryan. 2017. Playbook Plus-What you need to know before this week’s European Council. 03 08. Accessed 03 09, 2017. http://www.politico.eu/blogs/playbook-plus/2017/03/what-you-need-to-know-before-this-weeks-european-council/.
· Moravcsik1, Andrew. 2005. “The European Constitutional Compromise and the neofunctionalist legacy.” Journal of European Public Policy (Routledge) 12: 349-386.