Γράφει η Νικολέτα Τρυφωνίνα Σαράντου
Σε χρονικό διάστημα περίπου 6.000 χρόνων ο νυχτερινός ουρανός ήταν για τον άνθρωπο το πραγματικά απώτερο όριο των κοσμικών του αναζητήσεων. Χιλιάδες ερωτήσεις έχουν τεθεί αναφορικά με αυτό το ζήτημα, οι οποίες όμως μπορούν να συμπυκνωθούν στην μία και πολύ απλή ερώτηση: τι υπάρχει εκεί έξω; Παρά την απλότητα της ερώτησης η απάντηση της είναι τόσο περίπλοκη και ασαφής όσο και το ίδιο το Σύμπαν. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ως ένας οργανισμός που συμβαδίζει με τις εξελίξεις δε θα μπορούσε να απέχει από τις διαστημικές αναζητήσεις.
Στην Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) καθορίζεται ο ρόλος της ΕΕ στη διαστημική πολιτική και πιο συγκεκριμένα στο άρθρο 4 και 189. Ειδικότερα, η ΣΛΕΕ παρέχει στην ΕΕ τις εξουσίες ώστε να καταρτίζει τη διαστημική πολιτική της και να αναπτύσσει μέτρα για την υλοποίησή της με τη μορφή ενός διαστημικού προγράμματος της ΕΕ.
Η διαστημική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης έρχεται αντιμέτωπη με μερικές από τις πιεστικότερες προκλήσεις της εποχής. Η συγκεκριμένη πολιτική υπηρετεί πολλές από τις πολιτικές προτεραιότητες της ΕΕ, όπως την υλοποίηση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, την είσοδο της στην ψηφιακή εποχή, την υποστήριξη του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής, την οικοδόμηση μιας νέας πιο ισχυρής Ευρώπης.
Η πολιτική του διαστήματος περιλαμβάνει το διαστημικό πρόγραμμα της ΕΕ και τις συνέργειες με τις πρωτοβουλίες διαστημικής έρευνας και καινοτομίας της ΕΕ. Παράδειγμα αποτελούν η ανταγωνιστικότητα των διαστημικών συστημάτων και η πρόσβαση στο διάστημα, η οποία στηρίζεται στο στρατηγικό θεματολόγιο έρευνας και καινοτομίας στη διαστημική έρευνα που υποστηρίζει την ανταγωνιστικότητα και στο InvestEU. Ένας από τους σκοπούς της είναι να ενθαρρύνει την ανάδυση ενός νέου διαστημικού οικοσυστήματος στην ΕΕ με σκοπό την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, την ανάπτυξη ενός νέου ανταγωνιστικού κλάδου και την προώθηση της διαστημικής βιομηχανίας.
Την άνοιξη του 2016 η ΕΕ στρέφει την προσοχή της στα οφέλη των διαστημικών δεδομένων με το Συμβούλιο να εξετάζει το πώς μπορεί να βελτιωθεί η αξιοποίηση των διαστημικών δεδομένων. Τα αποτελέσματα της συζήτησης έδωσαν το έναυσμα για την πρωτοβουλία της Επιτροπής με τίτλο «Διαστημική στρατηγική για την Ευρώπη», που παρουσιάστηκε το φθινόπωρο του 2016. Οι υπουργοί επεσήμαναν ότι τα διαστημικά δεδομένα και οι διαστημικές εφαρμογές και υπηρεσίες, σε συνδυασμό με την ταχεία ανάπτυξη της ψηφιακής οικονομίας, θα μπορούσαν να αποφέρουν τεράστια οφέλη για τις δημόσιες πολιτικές, τον ιδιωτικό τομέα και την κοινωνία γενικότερα.
Το 2019 η ΕΕ σχεδίασε το πρόγραμμα της πολιτικής του διαστήματος για την περίοδο 2021-2027. Παράλληλα το Συμβούλιο ενέκρινε συμπεράσματα σχετικά με τον ρόλο των διαστημικών υπηρεσιών στην εξασφάλιση της βιωσιμότητας της Αρκτικής. Τον Απρίλιο του 2021, το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέδωσαν κανονισμό για τη θέσπιση του νέου διαστημικού προγράμματος της ΕΕ για την περίοδο 2021-2027. Το πρόγραμμα έχει ως σκοπό να εξασφαλίσει ενημερωμένα και ασφαλή διαστημικά δεδομένα και υπηρεσίες με κοινωνικοοικονομικά οφέλη όπως η μεγαλύτερη οικονομική ανάπτυξη και η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Συμβάλει στην ενισχυμένη ασφάλεια και αυτονομία της ΕΕ ενώ παράλληλα ισχυροποιείται ο ρόλος της ΕΕ ως ηγετικού παράγοντα στον διαστημικό πεδίο.
Με τον κανονισμό 2021/696 απλουστεύεται το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο και το υφιστάμενο σύστημα διακυβέρνησης της ΕΕ και τυποποιείται το πλαίσιο ασφάλειας. Ενώ, βελτιώνονται και συνενώνονται υφιστάμενα προγράμματα της ΕΕ, όπως τα Copernicus, Galileo και Egnos, σε ένα ενιαίο πλαίσιο.
Το Copernicus είναι το ευρωπαϊκό σύστημα γεωσκόπησης, το οποίο υποστηρίζει μεταξύ άλλων και τη διαχείριση του περιβάλλοντος. Συμβάλλει στον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, καθώς τα δεδομένα που συγκεντρώνει για το περιβάλλον και τον πλανήτη παρέχονται με δωρεάν εργαλεία ανάλυσης τους. Παράλληλα διασφαλίζει την ασφάλεια σε όλη την Ευρώπη παρέχοντας υπηρεσίες πληροφόρησης και χρησιμοποιώντας μεγάλες ποσότητες παγκόσμιων δεδομένων προερχόμενων από δορυφορικά και από επίγεια, αερομεταφερόμενα και θαλάσσια συστήματα μέτρησης. Το Copernicus είναι ο πρώτος παγκόσμιος πάροχος «μεγάλων» διαστημικών δεδομένων.
Το Galileo είναι ένα παγκόσμιο σύστημα δορυφορικής πλοήγησης και εντοπισμού θέσης για μη στρατιωτικούς σκοπούς (GNSS). Το πρόγραμμα, που δρομολογήθηκε το 1999, αποσκοπεί στην παροχή υψηλής ακριβείας σημάτων πλοήγησης και χρονικών σημάτων ανεξάρτητα από άλλα υφιστάμενα συστήματα. Σήμερα υπάρχουν 26 δορυφόροι σε τροχιά. Από το 2016, το Galileo προσφέρει αρχικές υπηρεσίες, δηλαδή ανοικτό σήμα για εφαρμογές δορυφορικής ραδιοπλοήγησης μεγάλου όγκου, όπως υπηρεσίες πλοήγησης μηχανοκίνητων οχημάτων ή κινητής τηλεφωνίας, «κρατικά ρυθμιζόμενες υπηρεσίες» (PRS) για κυβερνητικούς χρήστες στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας, και υπηρεσίες έρευνας και διάσωσης, οι οποίες βοηθούν στον ταχύτερο εντοπισμό και διάσωση ανθρώπων σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Η ακρίβειά του Galileo στα 20 εκατοστά το καθιστά επαναστατικό εργαλείο για την αυτόνομη οδήγηση και τα εμπορικά drones. Η αποτελεσματικότητα και η σπουδαιότητα του προγράμματος οδήγησε στην ανάπτυξη ενός προγράμματος Galileo δεύτερης γενιάς με νέες λειτουργίες, του οποίου οι πρώτοι δορυφόροι σχεδιάζεται να εκτοξευθούν από το 2024 και μετά.
Το Egnos είναι η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Επικάλυψης Γεωστατικής Πλοήγησης: ένα αξιόπιστο σήμα πλοήγησης που βελτιώνει τις υπηρεσίες πλοήγησης σε χρήστες αεροπορίας, ναυτιλίας και ξηράς σε περισσότερες από 30+ χώρες και λειτουργεί ήδη σε 426 αεροδρόμια και ελικοδρόμια.
Τον Φεβρουάριο του 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε δύο νέες εμβληματικές πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της ασφαλούς συνδεσιμότητας που βασίζεται σε δορυφόρους και στη Διαχείριση Διαστημικής Κυκλοφορίας. Το διαστημικό σύστημα ασφαλούς συνδεσιμότητας της ΕΕ θα εξασφαλίσει παγκόσμια πρόσβαση σε ασφαλείς και οικονομικά αποδοτικές υπηρεσίες δορυφορικών επικοινωνιών, για κυβερνητικές επικοινωνίες και εμπορική χρήση. Στόχος του είναι η προστασία των κρίσιμων υποδομών, η υποστήριξη της επιτήρησης και της διαχείρισης κρίσεων, καθώς και η παροχή υψηλής ταχύτητας παντού στην Ευρώπη για την καλύτερη πρόβλεψη των μελλοντικών προκλήσεων της οικονομίας μας. Η Διαχείριση Διαστημικής Κυκλοφορίας στηρίζεται σε εκθετικές εφαρμογές των διαστημικών υπηρεσιών που περιλαμβάνουν όλο και περισσότερους δορυφόρους, άρα περισσότερη κίνηση στο διάστημα. Καθώς η συμφόρηση δορυφόρων και συντριμμιών απειλούν τη βιωσιμότητα της διαστημικής υποδομής, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ο Ύπατος Εκπρόσωπος της Ένωσης για Εξωτερικές Υποθέσεις και Πολιτική Ασφάλειας παρουσίασαν μια προσέγγιση της ΕΕ για τη Διαχείριση της Διαστημικής Κυκλοφορίας (STM). Αυτό θα ενισχύσει περαιτέρω τις δυνατότητες επιτήρησης και παρακολούθησης του διαστήματος της Ένωσης και θα θέσει σαφή πρότυπα και κανονισμούς για βιώσιμη και ασφαλή χρήση του διαστήματος.
Το Διαστημικό Πρόγραμμα της ΕΕ υλοποιείται σε στενή συνεργασία με τα κράτη μέλη της ΕΕ, τον Οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Διαστημικό Πρόγραμμα (EUSPA), τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA), την Ευρωπαϊκή Οργάνωση για την Εκμετάλλευση των Μετεωρολογικών Δορυφόρων (EUMETSAT) και πολλούς άλλους ενδιαφερόμενους φορείς. Η εξασφάλιση αποτελεσματικής και αποδοτικής συνεργασίας και συντονισμού μεταξύ αυτών των παραγόντων είναι απαραίτητη για τη βελτιστοποίηση του αντίκτυπου των ευρωπαϊκών πολιτικών και των επενδύσεων στο διάστημα.
Το πρόγραμμα εισάγει επίσης νέες συνιστώσες ασφάλειας, όπως το πρόγραμμα επαγρύπνησης για την κατάσταση στο διάστημα (SSA) ή η νέα πρωτοβουλία για τις κυβερνητικές δορυφορικές επικοινωνίες (GOVSATCOM) για την παρακολούθηση των διαστημικών κινδύνων και την παροχή πρόσβασης στις εθνικές αρχές σε ασφαλείς δορυφορικές επικοινωνίες.
Στις 7 Μαρτίου 2023 η ΕΕ εξέδωσε τον κανονισμό 2023/588 σχετικά με το ενωσιακό πρόγραμμα ασφαλούς συνδεσιμότητας για την περίοδο 2023-2027. Το πρόγραμμα θέτει στόχους στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ανάπτυξη δορυφορικής συστοιχίας, καλούμενης ως IRIS² (Infrastructure for Resilience, Interconnectivity and Security by Satellite), η οποία θα εξασφαλίσει την παροχή υπερταχειών υπηρεσιών επικοινωνιών υψηλής ασφάλειας έως το 2027. Η IRIS² θα συμβάλει στη βελτίωση της ανθεκτικότητας και της κυριαρχίας της ΕΕ, καθώς οι κυβερνήσεις θα επωφεληθούν από αυτό το σύστημα επικοινωνίας, βασισμένης στο διάστημα, για υπηρεσίες όπως προστασία των υποδομών ζωτικής σημασίας, επιτήρηση, στήριξη της εξωτερικής δράσης, διαχείριση κρίσεων. Το πρόγραμμα συμβάλλει επίσης στην ψηφιακή μετάβαση της ΕΕ και ενισχύει την ανταγωνιστικότητα των υπηρεσιών δορυφορικών επικοινωνιών της ΕΕ.
Το διαστημικό πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης διευκολύνει τις καθημερινές δραστηριότητες των ευρωπαίων πολιτών στη Γη. Οι δορυφόροι που θέτει σε τροχιά η ΕΕ επιτρέπουν σε εκατομμύρια άτομα να επικοινωνούν χρησιμοποιώντας νέες τεχνολογίες, να ταξιδεύουν με διαφορετικά μέσα, καθώς και να αναπτύσσουν λύσεις που βελτιώνουν τη βιωσιμότητα του πλανήτη. Η διαστημική πολιτική της ΕΕ συμβάλλει στη δημιουργία θέσεων εργασίας, στην τόνωση της ανάπτυξης και των επενδύσεων στην Ευρώπη, στη διεύρυνση των ορίων της επιστήμης και της έρευνας, στην προώθηση και τη διευκόλυνση πολιτικών της ΕΕ όπως η ασφάλεια και η άμυνα, η βιομηχανία και η ψηφιακή τεχνολογία, ενώ διαδραματίζει καίριο ρόλο στην οικονομική ανάκαμψη και στην αντιμετώπιση παγκόσμιων προκλήσεων όπως η κλιματική αλλαγή.
Λαμβάνοντας υπόψη την απεραντοσύνη του σύμπαντος και την διαρκή προσπάθεια του ανθρώπου να φτάσει τ’ άστρα αλλά και να αξιοποιήσει τις διαστημικές τεχνολογίες προς όφελός του, η διαστημική πολιτική βρίσκεται μόνο στην αρχή της υλοποίησής της. Η Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται πως στοχεύει στην διαστημική τεχνολογία, αναμένοντας να σημειωθούν ακόμα μεγαλύτερα επιτεύγματα μέσω της διαρκούς έρευνας και των διαστημικών ανακαλύψεων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
NICOLAIDES, D. (2020). In Search of a Theory of Everything. Oxford Uniiversity Press.
Σιμόπουλος, Δ. Π. (2017). Είμαστε αστρόσκονη. ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ.
Consilium.Europa. (2022,12 06). Διαστημική πολιτική της ΕΕ. Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/el/policies/eu-space-programme/
Consilium.Europa. (2023, 03 14).Χρονολόγιο: Διαστημική πολιτική της ΕΕ. Διαθέσιμο σε:https://www.consilium.europa.eu/el/policies/eu-space-programme/timeline/
Eca.Europa.(2021,07). Ειδική έκθεση 07/2021: Διαστημικοί πόροι της Ευρώπης. Διαθέσιμο σε:https://op.europa.eu/webpub/eca/special-reports/space-programmes-7-2021/el/
EU Space Programme. (n.d.). Defence Industry and Space. Διαθέσιμο σε: https://defence-industry-space.ec.europa.eu/eu-space-policy/eu-space-programme_en
Eur-lex.(n.d.).Διαστημική πολιτική της ΕΕ. Διαθέσιμο σε:https://eur-lex.europa.eu/EL/legal-content/glossary/eu-space-policy.html
European Commission.Europa. (2022). European Space Programme. [online] Europa.eu. Διαθέσιμο σε: https://commission.europa.eu/funding-tenders/find-funding/eu-funding-programmes/european-space-programme_el
Euspa.Europa (2023, 04 13) What is EGNOS?. Διαθέσιμο σε:https://www.euspa.europa.eu/european-space/egnos/what-egnos
Howell, E. (2022). What is space? [online] Space.com. Διαθέσιμο σε: https://www.space.com/24870-what-is-space.html