Γράφει ο Διομήδης Λυμπερόπουλος
Ο Μάλκολμ Εξ, γεννημένος ως Μάλκολμ Λίτλ, αποτελεί μία από τις πιo μεγάλες ηγετικές φυσιογνωμίες του κινήματος για την απόκτηση πολιτικών δικαιωμάτων της αφροαμερικανικής κοινότητας στις ΗΠΑ, κατά τις δεκαετίες του 1950 και 1960. Όντας ταυτόχρονα μουσουλμάνος ιερέας, σημείωσε εντονότατη πολιτική ακτιβιστική δράση για τη χειραφέτηση της εν λόγω κοινότητας και έμεινε γνωστός κυρίως για την υποστήριξή του προς πιο “επιθετικές” μεθόδους διεκδίκησης των στόχων της κοινότητας απέναντι στην αυθαιρεσία των λευκών και της αστυνομίας, σε αντίθεση με τα κηρύγματα του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, περί μη καταφυγής στη βία, που συνυπήρχαν την ίδια περίοδο.
Η παιδική ηλικία του Μάλκολμ Εξ απεικονίζει γλαφυρά τη ζωή των γκέτο και διαδραματίζεται σε ένα σκηνικό βίας και καταπίεσης, το οποίο αποτελούσε καθημερινότητα για τους αφροαμερικανούς την περίοδο αυτή. Γεννημένος το 1925, στην Ομάχα της πολιτείας της Νεμπράσκα, μετανάστευσε με την οικογένειά του στο Μίσιγκαν λόγω της εκτεταμένης δράσης και των διώξεων της οργάνωσης «Κου Κλουξ Κλαν»(ΚΚΚ), και είδε τον πατέρα του, επίσης ακτιβιστή και εκπρόσωπο μιας τοπικής οργάνωσης για τη βελτίωση της ζωής των αφροαμερικάνων (Universal Negro Improvement Association), να δολοφονείται από ένα παρακλάδι της ΚΚΚ, ονόματι Black Legion. Η μητέρα του, κατά το δέκατο τρίτο του έτος, εισήχθη σε ψυχιατρική κλινική, με αποτέλεσμα ο ίδιος και τα αδέρφια του να δίνονται σε ανάδοχες οικογένειες για ανατροφή. Την ζοφερή αυτή σύνθεση της παιδικής του ηλικίας ακολούθησε η εγκατάλειψη του σχολείου από πλευράς του Μάλκολμ Εξ, παρά τις άριστες επιδόσεις του, και η ροπή του προς τις έκνομες πράξεις, η οποία τον οδήγησε στη φυλακή το 1946 με την κατηγορία της διάρρηξης.
Κατά τη διάρκεια της παραμονής του ως τρόφιμος των φυλακών, ήρθε σε επαφή με τα διδάγματα του Ελάιτζα Μοχάμεντ και ασπάστηκε μία ακραία συνιστώσα του Ισλάμ, γνωστή ως “Έθνος του Ισλάμ” (Nation of Islam) ή ως “Μαύροι Μουσουλμάνοι”. Η συγκεκριμένη οργάνωση ξεκινά τη δεκαετία του 1930 και διακρίνεται για την έντονα μανιχαϊστική προσέγγιση της, ταυτίζοντας τους λευκούς με το “διαβολικό” στοιχείο και αναδεικνύοντας την υπεροχή των μαύρων με κάθε ευκαιρία. Πυρήνας της φιλοσοφίας του “Έθνους του Ισλάμ” αποτελούσε η αίσθηση του φόρου τιμής προς την αφρικανική καταγωγή της αφροαμερικανικής κοινότητας, η οποία σε ένδειξη φυλετικής υπεροχής θα έπρεπε να απολαμβάνει του δικαιώματος της απόλυτης οικονομικής και πολιτικής χειραφέτησης. Εκφράστηκαν ακόμα και ιδέες περί απόσχισης ορισμένων εκ των πολιτειών των ΗΠΑ και μετατροπής τους σε κράτος των αφροαμερικάνων. Η κριτική τους παράλληλα καυτηρίαζε ιδιαίτερα την αντίθεση ανάμεσα στην ψευδαίσθηση των δημοκρατικών ΗΠΑ και την πραγματικότητα του διαχωρισμού μεταξύ λευκών και μαύρων πολιτών, την οποία έβρισκαν ανεπανόρθωτα άδικη και διεφθαρμένη.
Μετά την αποφυλάκιση του το 1952, ο Μάλκολμ Εξ αναδείχθηκε σε ιδιαίτερα σημαίνουσα μορφή της οργάνωσης, της οποίας στοιχειοθέτησε μεγάλο μέρος των δογμάτων “υπεροχής”, αντικαθιστώντας το επώνυμο του, Λιτλ, με το γράμμα X, ως ένδειξη απελευθέρωσης από τα δεσμά των “λευκών δυναστών”. Δραστηριοποιούμενος στην οργάνωση, συνέβαλε καθοριστικά στην ανέγερση χώρων λατρείας στο όνομά της, στις περιοχές της Νέας Υόρκης, της Φιλαδέλφεια, της Βοστώνης και πλήθους πόλεων του νότου. Η εκτεταμένη ακτιβιστική του δράση ως ιερέας του “Έθνους” στην περιοχή του Χάρλεμ, και με αιχμή του δόρατος τις φλογερές ομιλίες του -ιδίως την μνημειώδη Ballot or Bullet Speech, οδήγησε γρήγορα στη διόγκωση των μελών της οργάνωσης από 400 σε περίπου 40.000. Στις τελευταίες, εμφανιζόταν έντονα πολέμιος της πολυφυλετικής ειρηνικής προσέγγισης του αγώνα των δικαιωμάτων, όπως εκφραζόταν από τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, λέγοντας χαρακτηριστικά: “ I am for violence if nonviolence means we continue postponing a solution to the American black man’s problem just to avoid violence ” (“ Τάσσομαι υπέρ της βίας αν η μη χρήση βίας σημαίνει ότι συνεχίζουμε να αναβάλουμε μία λύση στο πρόβλημα των μαύρων ανθρώπων της Αμερικής απλά για να αποφύγουμε τη βία ”) .
Την οριστική ρήξη του με τον Ελάιτζα Μοχάμεντ και κατ’ επέκταση με την οργάνωση του “Έθνος του Ισλάμ” σηματοδότησε το γεγονός της δολοφονίας του προέδρου Τζων Φ. Κέννεντυ το 1963. Από τον Μάλκολμ Εξ, θεωρήθηκε ως απότοκο βίας μιας διεφθαρμένης κοινωνίας, όπου η βία επιστρέφει πίσω σε αυτήν, συγκεντρώνοντας, έτσι, εντονότατη δημόσια κατακραυγή που κατέληξε στην ανακοίνωση της αποχώρησής του ένα χρόνο αργότερα. Τα επόμενα χρόνια η δράση του χαρακτηρίστηκε από τη στροφή του προς τη μετριοπάθεια και μία προσπάθεια διεθνοποίησης και ανάδειξης του αγώνα των αφροαμερικάνων.
Τον Απρίλιο του 1964, ο ίδιος περιοδεύει στην Αφρική και έπειτα πραγματοποιεί ιερό προσκύνημα στη Μέκκα, γεγονός που αποτελεί τομή στην εξέλιξη της κοσμοθεωρίας του. Εγκολπώνεται τα ειρηνικά διδάγματα του Σουνιτικού Ισλάμ, με την ταυτόχρονη αλλαγή του ονόματός του σε El-Hajj Malik El-Shabazz, ενώ το κήρυγμά του πλέον απογυμνώθηκε σε μεγάλο βαθμό από τις επιρροές του φυλετισμού και συνέδεσε την διεκδίκηση πολιτικών δικαιωμάτων των αφροαμερικανών με αυτή των οικουμενικών και στοιχειωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως εκφράζονται και στην περίπτωση της Αφρικής. Την ίδια χρονιά δημιουργεί την “Οργάνωση της Αφρο-αμερικανικής Ενότητας” (Organization of Afro-American Unity), η οποία προέτασσε την ιδέα του ρατσισμού -και όχι πλέον της διαβολικής λευκής φυλής- ως τον εχθρό της δικαιοσύνης και της ίσης μεταχείρισης των πολιτών.
Το σύνολο της παραπάνω δράσης του, τον κατέστησε έντονα αντιδημοφιλή και εχθρικό προς τα μέλη του “Έθνους του Ισλάμ”. Η επιστροφή του από το ταξίδι συνοδεύτηκε από απειλές από τα μέλη της οργάνωσης που κορυφώθηκαν με τη δολοφονία του από 3 μέλη της στην Νέα Υόρκη, το 1965, κατά τη διάρκεια μίας ομιλίας του. Μολονότι ποτέ δεν εγκατέλειψε πλήρως τον κυνισμό και τη θεώρησή του απέναντι στου λευκούς αμερικανούς, τα τελευταία χρόνια της ζωής του χαρακτηρίζονται αναμφίβολα από μία λείανση των ιδεών του, με ισχυρό δείγμα, ότι πλέον δεν αντιμαχόταν τον διαφυλετικό γάμο και τάσσονταν με την κρατούσα φιλοσοφία μη καταφυγής στη βία του Μ.Λούθερ Κινγκ.
Ο Μαλκολμ Εξ, αν και έχει κατηγορηθεί πολλάκις για ρατσιστικές ιδέες, αντισημιτισμό και πολωτικό κήρυγμα, κληροδότησε στην αμερικανική ιστορία γενικότερα και στην αφροαμερικανική κοινότητα ειδικότερα, ισχυρό καταπίστευμα μαχητικότητας και αγωνιστικής διεκδίκησης της ουσιαστικής αναγνώρισης των πολιτικοκοινωνικών ελευθεριών των αφροαμερικάνων. Χαρακτηριστικό αποτελεί η συχνή επιρροή του και στα μέλη της φοιτητικής νεολαίας του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα (Student Nonviolent Coordinating Committee), αλλά και η παραδοχή της προσφοράς του από τον Μ. Λούθερ Κινγκ. Καταληκτικά, άξια αναφοράς είναι και η συνεισφορά στην μεταλλαγή του όρου “νέγρος” ή “έγχρωμος” σε “αφροαμερικανός” και στη γενικότερη ιδέα της μη υποτίμησης της αξίας του ανθρώπου. Απευθυνόμενος προς το ακροατήριό του σε ομιλία το 1962 αναφέρει: “Who taught you to hate the texture of your hair? Who taught you to hate the color of your skin? Who taught you to hate the shape of your nose and the shape of your lips? Who taught you to hate yourself from the top of your head to the soles of your feet? Who taught you to hate your own kind?” (“Ποιός σας έμαθε να μισείτε την υφή των μαλλιών σας; Ποιός σας έμαθε να μισείτε το χρώμα του δέρματός σας; Ποιός σας έμαθε να μισείτε το σχήμα της μύτης και των χειλιών σας; Ποιός σας έμαθε να μισείτε τον εαυτό σας από την κορυφή του κεφαλιού ως τις σόλες των ποδιών; Ποιός σας έμαθε να μισείτε το ίδιο σας το είδος; ”). Σε αυτά τα λόγια, μιλώντας για την συστημική δύναμη που ωθεί διάφορες κοινωνικές ομάδες στην αυτοϋποτίμηση, ο ίδιος απαντά: “It’s okay. And you’re okay.”
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Malcolm X with Alex Haley, «The Autobiography of Malcolm X as told to Alex Haley», The Random House Publishing Group, New York, 1973
HISTORY, «Malcolm X», History.com Editors, January 21, 2021, Διαθέσιμο σε: https://www.history.com/topics/black-history/malcolm-x
The Martin Luther King, Jr. Research and Education Institute, «Malcolm X», Stanford University, Διαθέσιμο σε: https://kinginstitute.stanford.edu/encyclopedia/malcolm-x
Ta-Nehisi Coates, «The Legacy of Malcolm X», The Atlantic, May, 2011, Διαθέσιμο σε: https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2011/05/the-legacy-of-malcolm-x/308438/
All About History, «Malcolm X: Life and legacy of the fierce civil rights campaigner», LIVESCIENCE, February 18, 2021, Διαθέσιμο σε: https://www.livescience.com/malcolm-x.html
Lawrence A. Mamiya, «Malcolm X American Muslim Leader», Britannica, November 18, 2021, Διαθέσιμο σε: https://www.britannica.com/biography/Malcolm-X
Πηγή Εικόνας: Malcolm X, Discogs.com, Διαθέσιμο σε: https://www.discogs.com/es/artist/120911-Malcolm-X?type=Appearances&filter_anv=0