Γράφει η Σοφία Πιτυκάκη
Η κατάσταση στη Λιβύη αποτελεί ένα ζήτημα συγκερασμού πολλαπλών παραγόντων: ιδεολογικών, γεωγραφικών/περιφερειακών, ηθικών, ακόμα και φυλετικών που καθιστούν τον εμφύλιο πόλεμο εξαιρετικά σύνθετο προς ανάλυση και φυσικά προς επίλυση. Η «Κυβέρνηση Εθνικής Συνεννόησης» (GNA) και ο «Λιβυκός Εθνικός Στρατός» (LNA) με επικεφαλή τον Στρατηγό Haftar αποτελούν τους δύο αντικρουόμενους παίκτες στο εσωτερικό του κράτους. Το ζήτημα περιπλέκεται με την ύπαρξη των πολιτοφυλακών (militias) καθώς και άλλων ενόπλων ομάδων, των οποίων η δράση πολλές φορές στοχεύει στην επίτευξη ιδίων συμφερόντων και μιας ανεξάρτητης πολιτικής agenda. Η σύγκρουση και η βία έχουν αυξηθεί ιδιαίτερα από το 2016, με τα militias να διαπράττουν εκτελέσεις, απαγωγές καθώς και επαναδρομολόγηση των κυβερνητικών κεφαλαίων στις προαναφερθείσες πολιτοφυλακές.
Αρχικά, είναι αναγκαίο να οριστεί η ευρύτατη έννοια της τρομοκρατίας, προκειμένου να διαλευκανθεί το πρόσημο των πολιτοφυλακών ως προς τους στόχους αλλά και τα μέσα επίτευξής τους. Ο πλέον διαδεδομένος ορισμός είναι εκείνος του FBI:
«Η παράνομη άσκηση βίας κατά ατόμων ή περιουσίας με σκοπό τη διάβρωση ή φθορά μιας κυβέρνησης που στοχεύει στην ανάπτυξη πολιτικών και κοινωνικών στόχων».
Αναλύοντας συνοπτικά, καθίσταται σαφής η πολιτικοποίηση της τρομοκρατίας, αν και τονίζεται η παράνομη και άρα εγκληματική χροιά της βίας που χρησιμοποιείται. Επιστρέφοντας στην αρχική τοποθέτηση, οι πολιτοφυλακές αποτελούνται κυρίως από εξτρεμιστές και Ισλαμιστές, ενώ χρησιμοποιούνται εργαλειακά και από τις δύο πλευρές στο εσωτερικό της Λιβύης. Ωστόσο δεν είναι σπάνιες οι φορές που αποκτούν δικό τους πολιτικό χαρακτήρα και δρουν ανεξάρτητα και ατομικά, διατηρώντας βέβαια την κάλυψη της πλευράς από την οποία υποστηρίζονται.
Τους αποδίδεται λοιπόν δικαίως ο όρος «τρομοκρατικές οργανώσεις» καθώς εξυπηρετούν πολιτικούς στόχους (ανεξάρτητους ή εξαρτημένους της πλευράς που εκπροσωπούν) χρησιμοποιώντας βία κατά αμάχων πληθυσμών. Είναι βέβαιο πως στα πλαίσια ενός εμφυλίου πολέμου, η δράση και η εξάπλωση τους βρίσκει καρποφόρο έδαφος καθώς επωφελούνται από την απουσία κράτους δικαίου ώστε να αποκτήσουν προσωπικό για τον σκοπό που υπηρετούν, όπλα για να τον υποστηρίξουν και τις απαραίτητες «ανεξέλεγκτες» περιοχές (θάλασσα, αέρας, γη) για να διευρύνουν τον έλεγχό τους.
Εν συνεχεία, κρίνεται σκόπιμη η τοποθέτηση σε δυο μεγάλες εκφάνσεις της επιρροής των πολιτοφυλακών: την ανθρωπιστική κρίση και τον οικονομικό τομέα. Η ανθρωπιστική κρίση στη Λιβύη ενισχύεται από τους λεγόμενους «εσωτερικά εκτοπισθέντες», ανθρώπους δηλαδή που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν περιοχές που χρησιμοποιούνται ως πεδία μάχης και να γίνουν πρόσφυγες στην ίδια τους την χώρα. Η κατασκευή ζωνών ουδετερότητας είναι απαραίτητη, ωστόσο δεν είναι εφικτή και από την συνεχή εξάπλωση των πολιτοφυλακών αλλά και από την έλλειψη συμφέροντος στην δημιουργία τους. Τα militias διαπράττουν συνεχείς επιθέσεις σε προσφυγικά καταφύγια, κάτι που ερμηνεύεται με την έννοια του «συμβολικού στόχου» που χρησιμοποιείται στον ορισμό της τρομοκρατίας. Ο Λιβυκός λαός γίνεται συνεπώς ο έμμεσος στόχος, που πλήττεται για την επιρροή του άμεσου στόχου. Στον οικονομικό τομέα, η Λιβύη αποτελεί την κύρια δύναμη στην εξόρυξη πετρελαίου σε όλη την Αφρική. Είναι η χώρα με τα μεγαλύτερα κοιτάσματα, γεγονός που αποτέλεσε για πολλά χρόνια πηγή πλούτου και ευημερίας. Ωστόσο, απ’ τις απαρχές του πολέμου, τα έσοδα χρησιμοποιήθηκαν για χρηματοδότηση των militias ενώ δεν εκλείπουν οι φορές που καταλαμβάνονται παράνομα από τις ίδιες τις πολιτοφυλακές και τις αντικρουόμενες κυβερνήσεις, με την μετατόπιση της ευθύνης να θολώνει το πεδίο ακόμη περισσότερο. Ενδεικτικά, η παράνομη εξαγωγή πετρελαίου από εσωτερικούς παράγοντες αλλά και σε συνεργασία με άλλα γειτονικά κράτη που υποστηρίζουν για τον λόγο αυτό τις τρομοκρατικές οργανώσεις, αποτελούν σημαντικές αιτίες που δεν επιτρέπουν στην Λιβύη να ανακάμψει οικονομικά αλλά και να χρησιμοποιήσει όλον αυτό τον ορυκτό πλούτο για να ανατρέψει τον χαρακτηρισμό «failed state», όπως της αποδίδεται. Επιπρόσθετα, αρκετές φορές έχουν υπάρξει τρομοκρατικές επιθέσεις (για τις οποίες δεν υπήρξε καμία συνεπής ανάληψη ευθύνης) σε αγωγούς πετρελαίου, και για επίδειξη ισχύος αλλά και για την ίδια την κατάληψη των αγωγών αυτών μετέπειτα.
Εν κατακλείδι, η πλουσιότερη χώρα της Αφρικής σε αποθέματα πετρελαίου, που άλλοτε παρείχε στους πολίτες της αλλά και σε χιλιάδες μετανάστες ένα υψηλό βιοτικό επίπεδο, δωρεάν εκπαίδευση και υγειονομική περίθαλψη, αποτελεί σήμερα απειλή για τη ζωή του εναπομείναντος πληθυσμού της. Εφόσον η παροχή προμηθειών φαντάζει πολυτέλεια του παρελθόντος και η λειτουργία των τοπικών μαύρων αγορών έχει κατασταλεί, οι τιμές έχουν αυξηθεί απίστευτα. Η ανθρωπιστική βοήθεια είναι απαραίτητη για την κάλυψη των βραχυπρόθεσμων αναγκών των πολιτών, ωστόσο αυτό που πραγματικά χρειάζεται η χώρα είναι μια πολιτική στρατηγική συνεργασίας ώστε να γίνει και πάλι βιώσιμη και ασφαλής. Καθίσταται σαφές από τα παραπάνω πως, όσο επιβλαβής μπορεί να θεωρηθεί, και να είναι στην πράξη, η εξωτερική παρέμβαση στο εσωτερικό ενός κράτους σε εμφύλιο, αντιστοίχως είναι και η ύπαρξη εσωτερικών ομάδων που εκμεταλλεύονται την κατάσταση για την εξυπηρέτηση/ικανοποίηση συμφερόντων.
Βιβλιογραφία
- BBC News. (2019). Guide to Libya’s militias: https://www.bbc.com/news/world-middle-east19744533
- Libya conflict: No end in sight to humanitarian crisis (09.07.2019) https://www.dw.com/en/libya-conflict-no-end-in-sight-to-humanitarian-crisis/a-49529986
- Explainer: What’s at stake for Libya’s oil as conflict flares? (April 29, 2019) https://www.reuters.com/article/us-libya-security-oil-explainer/explainer-whats-at-stake-for-libyas-oil-as-conflict-flares-idUSKCN1S51H6