Γράφει η Ναζία Αζίμ
Τις τελευταίες δύο εβδομάδες, η Λευκορωσία βρίσκεται στο κέντρο των συζητήσεων στα σύγχρονα και ασύγχρονα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Καθημερινά εμφανίζονται νέες αναλύσεις και ειδήσεις σχετικά με την πολιτική κατάσταση στη συγκεκριμένη χώρα, αλλά και σχετικά με τα κινήματα διαμαρτυρίας που έχουν διοργανωθεί σε διάφορες χώρες της ευρωπαϊκής ηπείρου, όπως στην Πολωνία, κατά της Λευκορωσικής κυβέρνησης. Όμως τι ακριβώς συμβαίνει στη Λευκορωσία και ποιες είναι οι επιπτώσεις των ευρωπαϊκών κυρώσεων;
Στις 23 Μαΐου 2021, ο Πρόεδρος της χώρας, Alexander Lukashenko, διέταξε την αναγκαστική προσγείωση, στο Μινσκ της Λευκορωσίας, πτήσης από Αθήνα με προορισμό τη Λιθουανία. Η κίνηση αυτή είχε ως σκοπό τη σύλληψη του δημοσιογράφου Raman Pratasevichκαι της φίλης του, Sofia Sapega. Ο Pratasevich είναι ένας σημαντικός αντίπαλος του Λευκορώσου Προέδρου Lukashenko, και πρώην διευθυντής σύνταξης του αντιπολιτευόμενου καναλιού ενημέρωσης NEXTA στο Telegram, μια πλατφόρμα ανταλλαγής άμεσων μηνυμάτων.
Οι αρχές της Λευκορωσίας έχουν χαρακτηρίσει το ΝΕΧΤΑ ως εξτρεμιστικό, λόγω του ότι αποτελεί τη μόνη αντιπολιτευόμενη πηγή ενημέρωσης σχετικά με την πολιτική κατάσταση στη χώρα. Επίσης, θεωρείται ότι μέσω αυτού υποκινήθηκαν οι αντικυβερνητικές διαδηλώσεις που ξέσπασαν τον Αύγουστο του 2020, έπειτα από τη νίκη του Lukashenko στις προεδρικές εκλογές.
Ο Pratasevich αντιμετωπίζει ποινικές κατηγορίες για οργάνωση «μαζικών ταραχών» μέσω του Telegram, ενώ η Sapega κατηγορήθηκε για απροσδιόριστα αδικήματα. Οι Αρχές της Λευκορωσίας δημοσίευσαν στη συνέχεια ένα βίντεο 30 δευτερολέπτων, στο οποίο ο Pratasevich δήλωνε ότι η μεταχείρισή του κατά την κράτηση ήταν καλή, και ότι συνεργάστηκε με τα άτομα που διεξάγουν την έρευνα για τις δραστηριότητές του. Ακολούθησε ένα βίντεο της Sapega την επόμενη ημέρα, στο οποίο η ίδια παραδέχεται ότι είναι μέρος μίας οργάνωσης που δημοσιεύει εμπιστευτικές πληροφορίες σχετικά με εσωτερικές υποθέσεις της Λευκορωσίας. Ωστόσο, δεδομένου του ιστορικού της κυβέρνησης της Λευκορωσίας να βασανίζει κρατούμενους και να τους αναγκάζει να κάνουν τέτοιες δηλώσεις, ήταν δύσκολο να δοθεί βάρος σε αυτές τις διαβεβαιώσεις.
Αυτό το γεγονός εξόργισε τη διεθνή κοινότητα, η οποία προχώρησε σε απαγόρευση των πτήσεων πάνω από τον εναέριο χώρο της Λευκορωσίας. Παράλληλα κάποια αεροδρόμια των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης απαγόρευσαν τις προσγειώσεις αεροπλάνων που ανήκουν στην κρατική αεροπορική εταιρεία της Λευκορωσίας Belavia, και στην επιβολή κυρώσεων. Με τη σειρά της, η ΕΕ ακολούθησε το παράδειγμα των υπόλοιπων χωρών, χωρίς ωστόσο να συνειδητοποιεί ότι η μέθοδος των κυρώσεων συνήθως δεν φέρει τα επιθυμητά αποτέλεσμα.
Οι σχέσεις της χώρας με την ΕΕ είναι αρκετά «παγωμένες» ήδη από το 2004, και, απ’ ό,τι φαίνεται, θα χειροτερεύσουν ακόμη πιο πολύ στο μέλλον. Το 2004, η ΕΕ θέσπισε για πρώτη φορά περιοριστικά μετρά κατά του Μινσκ, λόγω της εξαφάνισης τεσσάρων ατόμων, και συγκεκριμένα, δύο μελών της αντιπολίτευσης, ενός επιχειρηματία και ενός δημοσιογράφου, το 1999 και το 2000. Αυτά τα περιοριστικά μέτρα περιλάμβαναν την απαγόρευση της εξαγωγής ειδών για εσωτερική καταστολή, τη δέσμευση περιουσιακών στοιχείων, και την ταξιδιωτική απαγόρευση κατά τεσσάρων ατόμων που εμπλέκονταν στις εξαφανίσεις του 1999 και του 2000.
Επιπλέον, το 2011 επιβλήθηκε και εμπάργκο όπλων. Τον Φεβρουάριο του 2020, η Ένωση αποφάσισε την παράταση του εμπάργκο όπλων και των κυρώσεων κατά των τεσσάρων προσωπικοτήτων για ένα ακόμη έτος, δηλαδή μέχρι τις 28 Φεβρουάριου 2021. Στη συνέχεια, το Συμβούλιο καθόρισε νέα περιοριστικά μέτρα εναντίον των προσώπων που εμπλέκονταν στην παραβίαση των διεθνών εκλογικών κανόνων και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και σε όσους εμπλέκονταν σε ενέργειες κατά της κοινωνίας των πολιτών και της αντιπολίτευσης.
Το 2016 υπήρξε μία μικρή βελτίωση μεταξύ των προβληματικών σχέσεων ανάμεσα στη Λευκορωσία και την ΕΕ. Ως αποτέλεσμα αυτής της βελτίωσης, η ΕΕ αποφάσισε να αναιρέσει τα περιοριστικά μέτρα κατά 170 προσώπων και τριών εταιριών. Στο πλαίσιο του μικρού αυτού διαλείμματος, το Συμβούλιο παρότρυνε την Ένωση να προβεί σε διάλογο με τη Λευκορωσία για την κατάργηση της θανατικής ποινής, καθώς είναι η μόνη χώρα στην ευρωπαϊκή ήπειρο που την διατηρεί ακόμη ενεργή, με εξαίρεση το Καζακστάν, που τη χρησιμοποιεί μόνο σε περιόδους πολέμου.
Το σύντομο αυτό διάλειμμα διήρκησε ως τις προεδρικές εκλογές του Αυγούστου του 2020. Την πρώτη Οκτωβρίου του ίδιου έτους, οι ηγέτες της Ένωσης έρχονται σε συμφωνία για την επιβολή νέων κυρώσεων στη Λευκορωσία. Αρχικά, στις 2 Οκτωβρίου, η ΕΕ επέβαλε κυρώσεις λόγω της βίας που χρησιμοποιήθηκε από τις αρχές για τη διάλυση των ειρηνικών διαδηλώσεων, κατά την οποία υπήρξαν δύο νεκροί και αρκετοί τραυματίες, και λόγω των συλλήψεων που έλαβαν χώρα, χαρακτηρίζοντάς τες ως «αυθαίρετες». Επίσης, εφαρμόστηκαν κυρώσεις για εκλογική νοθεία από το καθεστώς, καθώς η ΕΕ δεν θεωρεί ότι οι εκλογές του Αυγούστου ήταν δίκαιες και ελεύθερες.
Επιπλέον, στις 14 Νοεμβρίου, η ΕΕ προχώρησε στην επιβολή κυρώσεων κατά του ίδιου του Lukashenko και άλλων 14 αξιωματούχων, ανάμεσα στους οποίους βρίσκεται ο γιος του και σύμβουλος εθνικής ασφάλειας Viktor Lukashenko, λόγω της συνεχιζόμενης καταστολής των διαδηλώσεων. Στις 17 Δεκεμβρίου, επιβλήθηκαν πάλι νέα περιοριστικά μέτρα για το ίδιο θέμα. Στη συνέχεια, στις 24 Μαΐου 2021, επιβάλλονται νέες κυρώσεις για την αναγκαστική προσγείωση του αεροπλάνου της Ryanair, με την αιτιολογία της ύπαρξης εκρηκτικών στο αεροπλάνο.
Τα περιοριστικά μέτρα κατευθύνονται προς 88 πρόσωπα και 7 οντότητες. Ειδικότερα, στα πρόσωπα που βρίσκονται στον κατάλογο περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, βασικοί ιθύνοντες της πολιτικής ηγεσίας και της κυβέρνησης, ανώτεροι αξιωματούχοι του Υπουργείου Εσωτερικών και των στρατευμάτων του, ο Πρόεδρος της Άνω Βουλής της Εθνοσυνέλευσης της Λευκορωσίας, ο Γενικός Εισαγγελέας, ορισμένοι δικαστές, ο Πρόεδρος της Λευκορωσικής Κρατικής Ραδιοτηλεόρασης, και αρκετοί επιφανείς οικονομικοί παράγοντες.
Οι κυρώσεις που επιβάλλονται από την ΕΕ έχουν ως σκοπό την άσκηση εξωτερικής πίεσης στην πολιτική ηγεσία της Λευκορωσίας, για να προληφθεί η περαιτέρω βία και καταστολή. Επιπλέον, στόχος τους είναι η απελευθέρωση όλων των πολιτικών κρατουμένων και άλλων προσώπων που κρατούνται άδικα, αλλά και η δρομολόγηση ουσιαστικού και χωρίς αποκλεισμούς εθνικού διαλόγου με την ευρύτερη κοινωνία.
Η ΕΕ είναι έτοιμη να υποστηρίξει μια ειρηνική δημοκρατική μετάβαση με διάφορα μέσα, μεταξύ των οποίων ένα ολοκληρωμένο σχέδιο οικονομικής στήριξης για μια δημοκρατική Λευκορωσία. Είναι, επίσης, έτοιμη να επιβάλει περαιτέρω κυρώσεις και κατά άλλων οικονομικών παραγόντων, αν δεν βελτιωθεί η κατάσταση στη χώρα.
Οι προθέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι σίγουρα καλές, αλλά, απ’ ό,τι φαίνεται, η μέθοδος των κυρώσεων είναι αρκετά απαρχαιωμένη και δεν λειτουργεί στον σύγχρονο κόσμο. Τρανταχτά παραδείγματα για την αποτυχία των κυρώσεων, όχι μόνο της ΕΕ αλλά ακόμη και των ΗΠΑ, αποτελεί το παράδειγμα του Ιράν και της Τουρκίας, και άλλων πολλών χωρών. Τα δύο προαναφερθέντα κράτη, παρά τις κυρώσεις που τους έχουν επιβληθεί, συνεχίζουν κανονικά τις δραστηριότητές τους. Μπορεί φυσικά να είναι απομονωμένα από πολλά κράτη και η οικονομική κατάσταση της κάθε χώρας να χειροτερεύει μέρα με τη μέρα, αλλά οι δραστηριότητες και οι αποφάσεις των ηγετών τους δεν αλλάζουν τόσο εύκολα.
Η ΕΕ θα πρέπει να καταλάβει κάποια στιγμή ότι η μέθοδος των περιοριστικών μέτρων κατά φυσικών ή νομικών προσώπων δεν είναι τόσο αποτελεσματική όσο παλιά, ιδιαίτερα στον σημερινό πολύπλοκο κόσμο, όπου πάντα υπάρχουν διεθνείς παίκτες που είναι έτοιμοι να υποστηρίξουν τα κράτη που βρίσκονται υπό καθεστώς κυρώσεων. Είναι καιρός να προσπαθήσει να ενισχύσει την πολιτική της επιρροή, βρίσκοντας καινούριες μεθόδους επιβολής των κανόνων της. Άλλωστε, για αρκετά χρόνια η Ένωση έχει παραμείνει στάσιμη, ενώ σε αρκετά θέματα κάνει άλματα προς τα πίσω.
Είναι αναγκαίο να μεταρρυθμίσει τους κανόνες της, ώστε να δείξει ότι η δύναμη των δημοκρατικών κρατών είναι πολύ ισχυρότερη από τη δύναμη και τη θέληση των αυταρχικών καθεστώτων. Ουσιαστικά, η πολιτική κατάσταση στη Λευκορωσία δεν αφορά μόνο τη συγκεκριμένη χώρα αλλά, παράλληλα, η διαχείρισή της θα καθορίσει το μέλλον των δημοκρατικών καθεστώτων έναντι των αυταρχικών.
Πηγές:
- Claudia Ciobanu, CENTRAL EUROPE CRITICIZES BELARUS ELECTION AS DEMONSTRATIONS PLANNED IN POLAND, Balkan Insight, August 10, 2020. Διαθέσιμο στο: https://balkaninsight.com/2020/08/10/central-europe-criticizes-belarus-election-demos-planned-in-poland/
- Claudia Ciobanu, POLAND TO OPEN INVESTIGATION INTO BELARUS HIJACKING OF RYANAIR FLIGHT, Balkan Insight, May 24, 2021. Διαθέσιμο στο: https://balkaninsight.com/2021/05/24/poland-to-open-investigation-into-belarus-hijacking-of-ryanair-flight/
- Πάνος Κιτσικόπουλος, Υπό διεθνή πίεση η Λευκορωσία – Απτόητος ο Λουκασένκο, 26/05/2021.Διαθέσιμο στο: https://gr.euronews.com/2021/05/26/belarus-sanctions-lukashenko
- Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Σχέσεις της ΕΕ με τη Λευκορωσία, τελ. ενημέρωση: 25/05/21. Διαθέσιμο στο: https://www.consilium.europa.eu/el/policies/eastern-partnership/belarus/
- Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Περιοριστικά μέτρα μετά τις προεδρικές εκλογές του 2020 στη Λευκορωσία, τελ. Ενημέρωση: 26/05/2021. Διαθέσιμο στο: https://www.consilium.europa.eu/el/policies/sanctions/restrictive-measures-following-the-2020-belarus-presidential-elections/
Πηγή εικόνας: https://www.politico.eu/article/worlds-cartoonists-on-this-weeks-events-21/