Γράφει η Ελευθερία Γερονάτσιου
Η έννοια της κυκλικής οικονομίας αποτελεί μία νέα προσέγγιση στον τρόπο παραγωγής και κατανάλωση προϊόντων έως και τη διαχείριση των αποβλήτων συμβάλλοντας σε ένα πλέον βιώσιμο μέλλον. Τη στιγμή που στην Ευρωπαϊκή Ένωση παράγονται ετησίως περισσότερα από 2,2 δις. αποβλήτων, στόχος της ευρωπαϊκής νομοθεσίας είναι η αντικατάσταση του κλασικού μοντέλου που επικρατεί από την βιομηχανική επανάσταση και έπειτα – προμήθεια, παραγωγή, κατανάλωση, απόρριψη – με μία μορφή κυκλικής οικονομίας που προωθεί την επαναχρησιμοποίηση ή την μετατροπή του προϊόντος σε κάτι νέο (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2023). Σημαντική παράμετρο της πολιτικής αυτής μπορεί να αποτελέσει η ενσωμάτωση και εφαρμογή της κυκλικότητας στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ), ο οποίος έχει γνωρίσει τεράστια άνοδο τα τελευταία χρόνια, καθώς η σχέση καθαρής ενέργειας και κυκλικής οικονομίας είναι αλληλένδετη και αποτελεί τη βάση της πράσινης μετάβασης σε ένα πιο βιώσιμο μέλλον.
Οι πρωτόγνωρες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, οι οποίες προκαλούνται σε μεγάλο βαθμό από τη μη βιώσιμη κατανάλωση, απαιτούν τη διεύρυνση των πολιτικών για βιώσιμη παραγωγή και κατανάλωση, θεμελιωμένες στη βάση της κυκλικής οικονομίας. Βασική πολιτική της ευρωπαϊκής ατζέντας για την αειφόρο ανάπτυξη είναι η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (European Green Deal), μέσω της οποίας η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε το 2021 το νέο Σχέδιο Δράσης για την κυκλική οικονομία (Circular Economy Action Plan – CEAP), το οποίο εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο της πολιτικής της Ένωσης για την ορθή αξιοποίηση των φυσικών πόρων και την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050. Αυτό το σχέδιο δράσης επεκτάθηκε το 2022 με πρόταση της Επιτροπής για την πρώτη δέσμη μέτρων για την επιτάχυνση της μετάβασης στην κυκλική οικονομία. Ταυτόχρονα, το έτος 2023, η Επιτροπή αναθεωρεί το πλαίσιο παρακολούθησης της κυκλικής οικονομίας, ενώ την ίδια χρονιά, εγκρίνει προτάσεις για το δικαίωμα της επισκευής (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2023). Ειδικότερα, τα κράτη-μέλη καταναλώνουν υψηλό ποσοστό μη βιώσιμων υλικών, ενώ μόνο το 11,7% προέρχονταν από ανακυκλωμένα απόβλητα και για τον λόγο αυτό στόχος του σχεδίου δράσης είναι ο υπερδιπλασιασμός αυτού του ποσοστού έως το 2030. Από την άλλη πλευρά, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δεσμευτεί να αυξήσει το μερίδιο της ενέργειας που προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές στο 32% έως το 2030, βάση της οδηγίας για τις ΑΠΕ. Ωστόσο, η Επιτροπή πρότεινε πρόσφατα την αύξηση του ποσοστού αυτού στο 40% (European Environment Agency, 2024).
Παράλληλα, η κεντρική ιδέα της κυκλικότητας στηρίζεται σε ένα μοντέλο παραγωγής που παρατείνει στο μέγιστο δυνατό τον κύκλο ζωής ενός προϊόντος μέσα από την επαναχρησιμοποίηση, επισκευή και ανακύκλωση των υλικών με απώτερο σκοπό τη μείωση των αποβλήτων. Σύμφωνα με έρευνα του Platform for Accelerating Circular Economy (PACE), αυτό το μοντέλο οικονομίας συμβάλει στην απανθρακοποίηση και τη μείωση εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου, στην προσαρμογή στην αλλαγή του κλίματος και προωθεί τη βιώσιμη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια (World Research Institute, 2021). Για τον λόγο αυτό, η ενσωμάτωση της κυκλικής οικονομίας στον ενεργειακό τομέα κρίνεται απαραίτητη καθώς η μετάβαση σε αυτό το μοντέλο οικονομίας όχι μόνο δεν εξαλείφει την ανάγκη για ενέργεια, αλλά ωθεί σε πιο αποτελεσματική διαχείριση της πρωτογενούς ενέργειας. Πιο συγκεκριμένα, λόγω της ταχείας ανάπτυξης της παραγωγής πράσινης ενέργειας, η ζήτηση για διάφορα ορυκτά καύσιμα, για την κάλυψη των αναγκών των υποδομών των ανανεώσιμων πηγών, προβλέπεται να αυξηθεί αισθητά τα επόμενα χρόνια, καθώς οι τεχνολογίες για πράσινη ενέργεια όπως τα φωτοβολταϊκά και τα αιολικά πάρκα, απαιτούν σημαντικές ποσότητες ορυκτών για την κατασκευή τους, σε αντίθεση με την παραδοσιακή εξόρυξη ορυκτών καυσίμων (Future Earth, 2022). Μέσω της κυκλικότητας δίνεται η ευκαιρία στον ενεργειακό τομέα να επαναχρησιμοποιήσει υλικά, καθώς η δυνατότητα χρήσης πρώτων υλών για μία φορά θα είναι αρκετά περιορισμένη. Οι τεχνολογίες που σχετίζονται με την πράσινη ενέργεια ωφέλιμα θα κατασκευάζονται με περισσότερο περιβαλλοντικό, οικονομικό και κοινωνικά βιώσιμο τρόπο προκειμένου να υπάρχει ορθότερη διαχείριση του κύκλου ζωής των υλικών (United Nations Development Program, 2023). Επομένως, υιοθετώντας βιώσιμες πρακτικές εγκατάστασης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας τα κράτη θα οδηγηθούν γρηγορότερα στην επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων.
Δεδομένου ότι η παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές αναμένεται να ξεπεράσει την παραγωγή ενέργειας προερχόμενη από ορυκτά καύσιμα έως το 2027, η ενσωμάτωση της κυκλικότητα στην παραγωγή πράσινης ενέργειας κρίνεται αναγκαία. Για τον λόγο αυτό απαιτείται ολιστική προσέγγιση στην αντιμετώπιση ουσιωδών προκλήσεων βιωσιμότητας. Αυτό συνεπάγεται τη διεύρυνση της εστίασης από την ενεργειακή απόδοση στην εναρμόνιση των τεχνολογιών και διαδικασιών με τις αρχές της κυκλικότητας (μείωσε – επαναχρησιμοποίησε – ανακύκλωσε) (The Economist, 2023). Επιπρόσθετα, είναι ωφέλιμο τα προϊόντα να επανέρχονται στην αγορά προς χρήση. Συγκεκριμένα, η υιοθέτηση του κυκλικού μοντέλου οικονομίας συμβάλλει στην αξιοποίηση των αποβλήτων των ήδη εγκατεστημένων πάρκων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Καθώς ο κύκλος ζωής των πρώτων υποδομών φωτοβολταϊκών και αιολικών πάρκων φτάνει στο τέλος του, τα απορρίμματα, τα οποία είναι δύσκολο να ανακυκλωθούν, αποτελούν πρόκληση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι ανεμογεννήτριες, οι οποίες παρά το γεγονός ότι απαρτίζονται κυρίως από υλικά που μπορούν να ανακυκλωθούν, τα πτερύγιά τους αποτελούν μία πρόκληση για την ανακύκλωση λόγω της σύνθετης κατασκευής τους, που καθιστά αδύνατη τη διάσπαση και την επαναχρησιμοποίησή τους. Εκτιμάται, μάλιστα, ότι στην Ευρώπη ετησίως καταλήγουν στα σκουπίδια περίπου 3.800 πτερύγια ανεμογεννητριών. Μόνο τα τελευταία χρόνια οι ειδικοί έχουν αρχίσει να επικεντρώνονται στην επίλυση του προβλήματος αξιοποιώντας τα υλικά και μετατρέποντάς τα σε χρήσιμα καθημερινά αντικείμενα, όπως για παράδειγμα δημόσια παγκάκια. Τέλος, κρίνεται αναγκαία η ανάπτυξη στοχευμένου στρατηγικού σχεδιασμού της εφαρμογής της κυκλικότητας στις ανανεώσιμες πηγές, ο οποίος θα περιλαμβάνει τις διαδικασίες παραγωγής συντήρησης αλλά και αξιοποίησης των υλικών μετά το τέλος του κύκλου ζωής τους (Ramboll Foundation, 2023).
Συνοψίζοντας, αν και καθυστερημένα, ο ενεργειακός τομέας αναγνωρίζει τη σημαντικότητα της κυκλικής οικονομία και σταδιακά προσαρμόζεται στις πολιτικές της, καθώς η ανάγκη για μετάβαση σε μία οικονομία ενέργειας που θα διασφαλίζει τον ενεργειακό εφοδιασμό της Ένωσης είναι πιο έντονη από ποτέ. Η καθαρή ενέργεια και η κυκλικότητα διαδραματίζουν πρωταρχικό ρόλο στην ικανότητα της Ευρώπης να καταφέρει τους κλιματικούς της στόχους και να επιτύχει ένα κλιματικά ουδέτερο μέλλον, ενώ παράλληλα, οι κυκλικές λύσεις είναι εξαιρετικά σημαντικές για να εξασφαλιστεί η ενεργειακή μετάβαση και να διασφαλιστεί η ορθή διαχείριση των διαθέσιμων πρωτογενών πόρων μειώνοντας το ενεργειακό αποτύπωμα των κρατών-μελών.
Πηγές
The Economist. (2023). Beyond the energy transition: why we need a circular economy. Διαθέσιμο σε: https://impact.economist.com/sustainability/circular-economies/beyond-the-energy-transition-why-we-need-a-circular-economy-to-keep-human
European Commission (n.d.). Circular economy action plan. Διαθέσιμο σε: https://environment.ec.europa.eu/strategy/circular-economy-action-plan_en?prefLang=el&etrans=el
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (2023). Κυκλική οικονομία: χρησιμοποίησέ το ξανά!. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/topics/el/article/20151201STO05603/kukliki-oikonomia-chrisimopoiise-to-xana
European Environmental Agency. (2024). Renewable energy. Διαθέσιμο σε: https://www.eea.europa.eu/en/topics/in-depth/renewable-energy
United Nations Development Program. (2023). What is circular economy and why does it matter?. Διαθέσιμο σε: https://climatepromise.undp.org/news-and-stories/what-is-circular-economy-and-how-it-helps-fight-climate-change
World Research Institute. (2021). How the Circular Economy Can Help Nations Achieve Their Climate Goals. Διαθέσιμο σε: https://www.wri.org/insights/how-circular-economy-can-help-nations-achieve-their-climate-goals
Future Earth. (2022). Circular Economy and the Clean Energy Transition . Διαθέσιμο σε: https://futureearth.org/2022/12/16/circular-economy-and-the-clean-energy-transition/
Ramboll Foundation. (2023). Why circularity is key to a sustainable energy transition. Διαθέσιμο σε: https://www.ramboll.com/insights/resource-management-and-circular-economy/why-circularity-is-key-to-a-sustainable-energy-transition
Πηγή Εικόνας
KAUST University. (2020). Answering the call for carbon management. Διαθέσιμο σε: https://www.kaust.edu.sa/en/news/answering-the-call-for-carbon-management