Κρίση στο Σουδάν: Μια ενεργειακή αποτίμηση - ΟΜΙΛΟΣ ΔΙΕΘΝΩΝ & ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ

Γράφει η Μαρία Κιοτσέκογλου

Στις 15 Απριλίου 2023, μια μεγάλης έκτασης κρίση ξέσπασε εκ νέου στο Σουδάν, ως αποτέλεσμα της διαμάχης μεταξύ των κυρίαρχων πολιτικών παρατάξεων της χώρας για τον έλεγχο της εξουσίας. Πέραν των εκατομμυρίων θυμάτων και απωλειών της μέχρι τώρα σύγκρουσης, ο φόβος για πιθανό εμφύλιο πόλεμο προκαλεί ανησυχίες στην παγκόσμια ενεργειακή κοινότητα για μια καινούργια ενεργειακή κρίση, αγνώστου κλίμακας. Σε μια περίοδο όπου η υφήλιος πλήττεται ήδη από ελλείψεις ενεργειακών αποθεμάτων λόγω του Ουκρανικού πολέμου, ένας εκτενής πόλεμος στο Σουδάν που θα επηρεάσει γειτονικές περιοχές είναι πιθανό να βλάψει περαιτέρω την παγκόσμια οικονομία.

Μια συνοπτική αναδρομή των γεγονότων

Η τρέχουσα κρίση είναι απόρροια της πολιτικής κατάστασης που επικρατεί από τη δεκαετία του 1980. Από το 1989 μέχρι και το 2019, το Σουδάν διοικείτο από την κατασταλτική κυβέρνηση του Omar Al-Bashir, ο οποίος επιδίωκε την αλλαγή καθεστώτος των γειτονικών χωρών ώστε να προσομοιάζει αυτό του Σουδάν. Το 2009, ο Omar Al-Bashir, σε μια προσπάθεια διακράτησης της πολιτικής του θέσης μετά την καταδίκη του από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ICC) για εγκλήματα πολέμου, ενίσχυσε με κάθε τρόπο το σώμα των Δυνάμεων Ταχείας Υποστήριξης του Σουδάν (Rapid Support Forces, RSF).

Το γεγονός αυτό πυροδότησε την αντιπαράθεση μεταξύ του RSF και του σώματος των Ενόπλων Δυνάμεων του Σουδάν (Sudan Armed Forces, SAF), το οποίο υπήρξε ανέκαθεν το κυριότερο σώμα στρατού στη χώρα. Και για τις δύο πλευρές, τα συμφέροντα ήταν αντικρουόμενα: το SAF, από τη μία πλευρά, θεωρούσε πως αποδυναμωνόταν, χάνοντας το μονοπώλιο επιβολής της κρατικής βίας σε κρίσιμες καταστάσεις, ενώ το RSF, από την άλλη πλευρά, έκρινε πως ο εθνικός στρατός αποτύγχανε σε βασικές αρμοδιότητες και πως το SAF δεν εκπροσωπούσε πλέον τον λαό του Σουδάν.

Η εξέγερση του 2018-2019 αποτέλεσε το αποκορύφωμα της αντιπαράθεσης μεταξύ των δύο σωμάτων. Αν και η επανάσταση στόχευε, πρώτον, στην απομάκρυνση του τότε δικτάτορα Omar Al-Bashir και της κυβέρνησής του, και, δεύτερον, σε οικονομικές μεταρρυθμίσεις, το SAF και το RSF, αντιστοίχως, αντιλήφθηκαν αυτή την αλλαγή ως ευκαιρία ανάκτησης της εξουσίας. Η διεθνής κοινότητα αψήφησε τις επιδιώξεις του SAF, το οποίο αποσκοπούσε στην ανάδειξή του ως το κυριότερο στρατιωτικό σώμα για άλλη μια φορά, καθώς και τις αντιρρήσεις του RSF, χωρίς να λάβει σοβαρές και ομόφωνες αποφάσεις για το εν λόγω ζήτημα. Η συγκεκριμένη στάση οδήγησε τις εντάσεις μεταξύ των δύο παρατάξεων σε κλιμάκωση, με αποτέλεσμα την ανανεωμένη σύγκρουση που έλαβε χώρα πρόσφατα.

Το ενεργειακό προφίλ της χώρας

Η εδαφική έκταση της χώρας την κατατάσσει στις μεγαλύτερες της ηπείρου, αν και ο πληθυσμός του Σουδάν δεν φτάνει παρά μόνο τα 44 εκατομμύρια περίπου. Το Σουδάν έχει πρόσβαση στην Ερυθρά Θάλασσα, την οποία μοιράζεται με κύριους ενεργειακού παίκτες της περιοχής, όπως την Αίγυπτο και τη Σαουδική Αραβία. Πριν τη διάσχιση του Νότιου Σουδάν, η χώρα αποτελούσε έναν από τους βασικότερους παραγωγούς πετρελαίου στην Αφρική, ένα χαρακτηριστικό που διευκόλυνε την ένταξή της στον Οργανισμό Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών+ (Organisation of the Petroleum Exporting Countries+, OPEC+). Εξάλλου, τα αποθέματα πετρελαίου του Σουδάν έφτασαν μέχρι και τα 8.75 δισεκατομμύρια βαρέλια, αν και δεν έχουν αξιοποιηθεί στο έπακρο λόγω εσωτερικών διενέξεων και οικονομικών κυρώσεων που έχουν επιβληθεί στη χώρα. Το ίδιο ισχύει και για το φυσικό αέριο, τα αποθέματα του οποίου φτάνουν μέχρι και τα 85 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα περίπου.

Παρά τις μεγάλες ποσότητες πετρελαίου και φυσικού αερίου που έχει στη διάθεση του το Σουδάν, η πρόσβαση των κατοίκων σε ηλεκτρική ενέργεια είναι περιορισμένη. Σύμφωνα με τον οργανισμό Our World in Data, το 2020, σχεδόν ο μισός πληθυσμός του Σουδάν ζούσε χωρίς, πρώτον, παροχή ηλεκτρικής ενέργειας και, δεύτερον, πρόσβαση σε πηγές καθαρών ορυκτών καυσίμων. Στον αντίποδα, όσον αφορά την κατά κεφαλήν παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στο Σουδάν συγκριτικά με τον υπόλοιπο κόσμο, η χώρα βρίσκεται σε μειονεκτική θέση εφόσον παράγει περίπου 89,6% λιγότερη κατά κεφαλήν ηλεκτρική ενέργεια από το σύνολο των χωρών.

Μια συνοπτική αναδρομή των γεγονότων

Το ενεργειακό προφίλ της χώρας

Αναφορικά με το ενεργειακό μείγμα της χώρας, το Σουδάν, πέρα από τα πετρελαϊκά αποθέματα που διαθέτει, χρησιμοποιεί και άλλες μορφές ενέργειας. Ειδικότερα, η χώρα έχει επενδύσει σε αρκετές ανανεώσιμες πηγές ενέργειας για την παραγωγή ηλεκτρισμού, όπως φαίνεται στο διάγραμμα που ακολουθεί, και πιο συγκεκριμένα σε βιοενέργεια, ηλιακή ενέργεια, υδροηλεκτρική ενέργεια και φυσικό αέριο.

Ωστόσο, η εξάρτηση της χώρας από το πετρέλαιο και τις συμβατικές πηγές ενέργειας παραμένει μεγάλη, καθιστώντας το ίδιο το Σουδάν αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο οικονομικά και ενεργειακά ευάλωτo. Μάλιστα, το 2021, η συμβολή των ορυκτών καυσίμων στην παραγωγή ηλεκτρισμού ανήλθε σε 36,41%, όταν ο ίδιος δείκτης ήταν 61,8% για τον υπόλοιπο κόσμο. Για την καταπολέμηση της εν λόγω εξάρτησης, το Σουδάν χρησιμοποιεί και άλλες μορφές ανανεώσιμων πηγών, των οποίων το μερίδιο έφτασε το 63,59% για το 2021.[i]

Επίδραση της κρίσης στην ενεργειακή κοινότητα

Δύο μήνες μετά από το ξέσπασμα της εμφύλιας σύγκρουσης, η ένταση στο Σουδάν κορυφώνεται μετά από επίθεση της Πολεμικής Αεροπορίας στο Νότιο Σουδάν, το οποίο μέχρι στιγμής δεν είχε εμπλακεί στην κρίση. Η απαγωγή και δολοφονία του Khamis Abakar, κυβερνήτη του Δυτικού Νταρφούρ, εντείνει τις διαμάχες μεταξύ των δύο αντίπαλων πολιτικών παρατάξεων, εφόσον οι Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης κατηγορούνται από τις Ένοπλες Δυνάμεις του Σουδάν για τη φρικτή αυτή πράξη.

Γιατί, όμως, είναι τόσο σημαντικές οι εξελίξεις στο Σουδάν για το παγκόσμιο σκηνικό; Μια από τις βασικές απαντήσεις στο ερώτημα είναι η στρατηγική θέση που κατέχει η χώρα στην ευρύτερη περιοχή. Το Σουδάν βρίσκεται σε μια ευάλωτη γεωγραφικά θέση εφόσον συνορεύει με χώρες πολιτικά ασταθείς, όπως η Αίγυπτος, η Λιβύη και η Υεμένη. Τα σύνορά της, επίσης, αγγίζουν την Ερυθρά Θάλασσα, ενώ ταυτόχρονα η χώρα συμπεριλαμβάνεται σε εκείνες τις περιοχές που απαρτίζουν την Περιφέρεια του Σαχέλ και το Κέρας της Αφρικής. Οι προαναφερθείσες επικράτειες αποτελούν τις κύριες οδούς για κάθε εμπορική δραστηριότητα στην Αφρική. Επίσης, πρέπει να σημειωθεί πως η χώρα βρίσκεται στις παρυφές του Νείλου, τον οποίο ήδη χρησιμοποιούν Αίγυπτος και Αιθιοπία για βιοποριστικούς λόγους.

Είναι εύλογο, λοιπόν, πως μια αναταραχή στη χώρα μπορεί να επιφέρει σοβαρές επιπτώσεις σε παγκόσμια κλίμακα. Ήδη διαφορετικές ομάδες χωρών, όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) και οι Ηνωμένες Πολιτείες, μαζί με το Ηνωμένο Βασίλειο, βλέπουν την τρέχουσα κρίση ως ευκαιρία να ασκήσουν πίεση στη χώρα. Η πολιτική ασθενικότητα, εξάλλου, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ευρύτερης τοπογραφικής ζώνης, εάν ληφθούν υπόψη οι πολιτικές αναστατώσεις σε γειτονικά καθεστώτα, όπως σε Αιθιοπία, Τσαντ και Λιβύη.

Οι εξαγωγές πετρελαίου του τρίτου μεγαλύτερου αφρικανικού παραγωγού, δηλαδή του Νοτίου Σουδάν, περιορίζονται από μία μονομερή σχέση εξάρτησης μεταξύ του ιδίου και του Σουδάν. Με απλά λόγια, το Νότιο Σουδάν εξαρτάται από το τελευταίο για εξαγωγές αργού πετρελαίου μέσω ενός αγωγού που οδεύει από το Χαρτούμ στην Ερυθρά Θάλασσα. Συνεπώς, η ενεργειακή κοινότητα παρακολουθεί με αγωνία τις εξελίξεις της κρίσης οι οποίες θα έχουν μεγάλο αντίκτυπο στην προμήθεια πετρελαίου σε Κίνα, Ινδία και Μαλαισία· ήδη ο δείκτης Dated Brent[i] μειώθηκε κατά $3.5/βαρέλι μέσα σε λίγες μέρες μετά το ξέσπασμα της κρίσης. Μάλιστα, οι ανησυχίες του ομίλου Petronas της Μαλαισίας και της εταιρείας Savannah Energy, εδρεύουσα στη Μεγάλη Βρετανία, μεγαλώνουν καθώς το Νότιο Σουδάν, στο οποίο έχουν αναλάβει μεγάλα ενεργειακά προγράμματα, απειλείται περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο κράτος στην περιοχή.

Άλλες περιοχές οι οποίες πιθανόν να επηρεαστούν από την τρέχουσα κρίση είναι οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, τα ΗΑΕ και η Σαουδική Αραβία, λόγω των στενών τους οικονομικών σχέσεων. Ειδικότερα, οι φόβοι ενισχύονται για τα δύο τελευταία κράτη, τα οποία εμπορεύονται συχνά με το υπό σύγκρουση Σουδάν. Επιπλέον, το λιμάνι του Σουδάν αποτελεί ένα από τα κεντρικότερα λιμάνια της Αφρικανικής ηπείρου εφόσον πολλές από τις ηπειρωτικές (“landlocked”) χώρες το χρησιμοποιούν για εξαγωγές καυσίμων, πετρελαίου, και άλλων ειδών.

Μια περεταίρω διατάραξη στη χώρα θα έχει σίγουρα δευτερογενείς επιπτώσεις στις γύρω περιοχές και την περιφέρεια του Νείλου, ιδιαίτερα για την Αίγυπτο, η οποία ήδη απειλείται με το σχεδόν ολοκληρωμένο έργο της Αιθιοπίας, το λεγόμενο “Φράγμα της Αναγέννησης”. Ένα ειρηνικό, από την άλλη πλευρά, Σουδάν θα μειώσει τους κινδύνους και τις απειλές προς το συμφέρον της Αιγύπτου.

Τέλος, η αστάθεια στην περιοχή του Σουδάν θα επιβαρύνει και τους εξωτερικούς δεσμούς που έχει το κράτος με τρίτες χώρες. Για τις ΗΠΑ, το Σουδάν αποτελεί έναν σημαντικό σύμμαχο μετά την υπογραφή των Συμφωνιών του Αβραάμ, γνωστές ως Abraham Accords, που αποτελούν ένα πακέτο κοινών δηλώσεων μεταξύ του Ισραήλ, των ΗΑΕ, του Μπαχρέιν και του Μαρόκου με στόχο την εξομάλυνση των σχέσεων ανάμεσά τους. Ούσες ο διαμεσολαβητής των συμφωνιών αυτών, οι οποίες υπεγράφησαν τον Σεπτέμβρη του 2020, οι ΗΠΑ βλέπουν το Σουδάν ως τον καταλύτη για την επίτευξη μιας συμφιλίωσης, κυρίως, μεταξύ Ισραήλ και ΗΑΕ. Από την άλλη πλευρά, το Σουδάν μοιράζεται μια σχέση συμφερόντων με τα ΗΑΕ· το πρώτο επωφελείται χρηματικώς και εμπορικώς μέσω του εμπορίου χρυσού, ενώ τα Ηνωμένα Εμιράτα προφυλάσσουν τα εμπορικά τους κέρδη σε Ερυθραία, Σομαλία και Υεμένη μέσω ενός ειρηνικού Σουδάν.

Συσχέτιση του ουκρανικού πολέμου και της κρίσης στο Σουδάν

Πέρα από τις προαναφερθείσες χώρες, η κρίση στο Σουδάν θα πλήξει και τη Ρωσική Ομοσπονδία, η οποία ήδη έχει να αντιμετωπίσει τον αντίκτυπο του ουκρανικού πολέμου. Διεθνώς, τα κράτη υποφέρουν από την ενεργειακή κρίση που προκλήθηκε από τον πόλεμο στην Ουκρανία και μια παγκόσμια συγχρηματοδότηση για την αποφυγή ενός πραξικοπήματος στο Σουδάν δεν θα έχει αίσιο τέλος για την παγκόσμια οικονομία και την ενεργειακή κοινότητα, πόσο μάλλον για τη Ρωσία.

Έχοντας στενές σχέσεις με το Σουδάν, το ρωσικό κράτος αποβλέπει στη δημιουργία μιας ρωσικής πολεμικής βάσης στο λιμάνι του Σουδάν, το οποίο θα φιλοξενήσει πάνω από 300 στρατεύματα και θα ενισχύσει τη ρωσική επιρροή στις περιοχές της Ερυθράς Θάλασσας και της Διώρυγας του Σουέζ. Επίσης, η Ρωσία φιλοδοξεί στη πρόσβαση που θα έχει στους ορυκτούς και μη πόρους του Σουδάν, οι οποίοι περιλαμβάνουν τον χρυσό, το ουράνιο και, φυσικά, το πετρέλαιο.

Το ξέσπασμα του ουκρανικού πολέμου και οι επικείμενες κυρώσεις καθιστούν τον Ρώσο πρόεδρο πιο αποφασισμένο από ποτέ να κρατήσει, και μάλιστα να ενδυναμώσει, τις όποιες σχέσεις του με το σουδανέζικο κράτος. Το τελευταίο, μάλιστα, υπήρξε υποστηρικτής της Ρωσίας από τότε που η Κριμαία περιήλθε υπό ρωσική κατοχή, το 2014. Ο ενθουσιασμός του Σουδάν προς τη Ρωσική Ομοσπονδία εκφράστηκε μέσω του Mohamed Hamdan “Hemedti” Dagalo, τον Αντιπρόεδρο του Συμβουλίου Κυριαρχίας του Σουδάν, ο οποίος συμφώνησε στα σχέδια για ανέγερση μιας ναυτικής βάσης 730 χλμ. στην Ερυθρά Θάλασσα. Με τον τρόπο αυτό, η Ρωσία βρήκε ένα σύμμαχο στο πρόσωπο μιας σημαντικής πολιτικής φιγούρας για το Σουδάν.

Ωστόσο, η επιδείνωση της κατάστασης στην Ουκρανία έχει στρέψει αρκετούς πολιτικούς, δημοσιογράφους, αλλά και το πλήθος, έναντι της Ρωσίας, λόγω, κυρίως, του φόβου για μια επισιτιστική κρίση στο Σουδάν. Αυτό θα συμβεί ως αποτέλεσμα πιθανών κυρώσεων, εάν το Σουδάν συνεχίσει την έμπρακτη υποστήριξη προς τους Ρώσους. Είναι γνωστό, εξάλλου, πως ο σουδανικός λαός βασίζεται στις εισαγωγές σιταριού από τη Ρωσία και μια μείωση αυτών θα επιφέρει σοβαρές συνέπειες.

Ένας τελευταίος παράγοντας που θα βλάψει τις σχέσεις Ρωσίας – Σουδάν σχετίζεται με την Ομάδα Βάγκνερ (Wagner Group), η οποία έχει μεγάλη ισχύ στην περιοχή του Σουδάν. Αρκετοί ισχυρίζονται πως η Wagner Group βρισκότανπίσω από την κρίση στο Σουδάν, ώστε η κυβέρνηση του τελευταίου να ενισχύσει τις σχέσεις με τη Ρωσία, το 2019. Οι στόχοι της Ρωσίας, δηλαδή η εξόρυξη χρυσού και η ανέγερση μια ναυτικής βάσης στην Ερυθρά Θάλασσα, βασίζονται στη Wagner Group και μια απόκλιση μεταξύ των δύο συνεργατών θα έχει δυσάρεστες συνέπειες. Αυτό, εξάλλου, αποτελεί μια ανησυχητική έκβαση των γεγονότων η οποία, όπως φαίνεται, δύναται να πραγματοποιηθεί στο προσεχές μέλλον.

Συμπεράσματα

Εν κατακλείδι, η κρίση που ξέσπασε και εξακολουθεί να βλάπτει το Σουδάν ίσως να επηρεάσει περισσότερες πτυχές παγκοσμίως από ένα απλό πραξικόπημα ή μια εσωτερική πολιτική αντιπαράθεση. Σε μια περίοδο όπου η διεθνής κοινότητα έχει να αντιμετωπίσει ενεργειακές και επισιτιστικές κρίσεις, αυξανόμενο πληθωρισμό και τις ακόμα αισθητές συνέπειες της πανδημίας του COVID-19 και του ουκρανικού πολέμου, ένας εκτενής και βίαιος εμφύλιος πόλεμος στο Σουδάν ίσως δυσχεράνει όποιες θετικές προβλέψεις για την παγκόσμια οικονομία και ενέργεια. Μολαταύτα, συλλογικές δράσεις και ενέργειες πιθανώς βοηθήσουν στην επίλυση τέτοια ζητήματα προτού εκτεθούν πέραν των ορίων.

Πηγή εικόνας: CNN

Πηγές

● CNN Greece. (2023). Tο Σουδάν βυθίζεται στην κρίση – Δύο μήνες από το ξέσπασμα της ένοπλης σύρραξης. Διαθέσιμο σε: https://www.cnn.gr/kosmos/story/368227/to-soudan-vythizetai-stin-krisi-dyo-mines-apo-to-ksespasma-tis-enoplis-syrraksis
● AlJazeera. (2023). West Darfur governor abducted, killed as war in Sudan spreads. Διαθέσιμο σε: https://www.aljazeera.com/news/2023/6/15/west-darfur-governor-abducted-killed-as-war-in-sudan-spreads
Doxsee, C. (2023). How does the conflict in Sudan affect Russia and the Wagner Group? Center for Strategic and International Studies (CSIS). Διαθέσιμο σε: https://www.csis.org/analysis/how-does-conflict-sudan-affect-russia-and-wagner-group
Feierstein, G., Guzansky, Y. (2022). Two years on, what is the state of the Abraham Accords. Middle East Institute (MEI). Διαθέσιμο σε: https://www.mei.edu/publications/two-years-what-state-abraham-accords
Frontline World. (2005). Sudan: The Quick and the Terrible. Διαθέσιμο σε: https://www.pbs.org/frontlineworld/stories/sudan/facts.html#top
Fulton, A. and Holmes, O. (2023). Sudan conflict: why is there fighting and what is at stake in the region? The Guardian. Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/world/2023/apr/27/sudan-conflict-why-is-there-fighting-what-is-at-stake
Mbaku, M., J. (2023). Sudan’s conflict will have a ripple effect in an unstable region – and across the world. The Conversation. Διαθέσιμο σε: https://theconversation.com/sudans-conflict-will-have-a-ripple-effect-in-an-unstable-region-and-across-the-world-204858
Mitchell, C. (2023). Sudan fighting prompts fears oil supply could be affected. S&P Global Commodity Insights. Διαθέσιμο σε: https://www.spglobal.com/commodityinsights/en/market-insights/latest-news/oil/041723-sudan-fighting-prompts-fears-oil-supply-could-be-affected
Ramani, S. (2022). How has the Ukraine war affected Russia’s ties with Libya and Sudan? Middle East Institute (MEI). Διαθέσιμο σε: https://www.mei.edu/publications/how-has-ukraine-war-affected-russias-ties-libya-and-sudan
Ritchie, H., Roser, M., and Rosado, P. (2022). Sudan: Energy Country Profile. Our World in Data. Διαθέσιμο σε: https://ourworldindata.org/energy/country/sudan#per-capita-which-countries-generate-the-most-electricity
Verhoeven, H. (2023). Q&A | The Political Economy of Conflict and Energy in Sudan. Center on Global Energy Policy, Columbia | SIPA. Διαθέσιμο σε: https://www.energypolicy.columbia.edu/qa-the-political-economy-of-conflict-and-energy-in-sudan/

[i] Ο δείκτης Dated Brent χρησιμοποιείται από τον οίκο αξιολόγησης Standard and Poor’s Global Inc. (S&P) για την αξιολόγηση της τιμής του ελαφρού αργού πετρελαίου σε φυσική μορφή που προορίζεται για την Βόρειο Θάλασσα. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ.: S&P Global, Dated Brent Price Assessment, https://www.spglobal.com/commodityinsights/en/our-methodology/price-assessments/oil/dated-brent-price-assessment-explained

[i] Για περισσότερες πληροφορίες, βλ.: IRENA. (2019). Energy Profile – Sudan. Διαθέσιμο σε: https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Statistics/Statistical_Profiles/Africa/Sudan_Africa_RE_SP.pdf