Γράφει η Ελπίδα Βλαϊκίδη
Ο λαός των Κούρδων μετρά 3.000 χρόνια ιστορίας στην περιοχή της Άνω Μεσοποταμίας σε μια έκταση, το υπέδαφος της οποίας είναι πλούσιο σε αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Αν και έχουν ζήσει ως μειονότητα, στην πραγματικότητα, υπάρχουν περίπου 25-35 εκατομμύρια Κούρδοι στην περιοχή, οι οποίοι έχουν καταφέρει να διατηρήσουν την ταυτότητά τους στην διάρκεια των χρόνων χωρίς όμως να αποκτήσουν την ελευθερία τους ως ανεξάρτητο κράτος. Το επονομαζόμενο «Κουρδιστάν» είναι κατακερματισμένο σε τμήματα που κατέχονται, μεταξύ άλλων, κυρίως από την Τουρκία, το Ιράν, το Ιράκ και τη Συρία.
Μέχρι και τα μέσα περίπου του 19ου αιώνα, οι κουρδικές περιοχές ήταν είτε ανεξάρτητες είτε αυτόνομες ηγεμονίες, χωρίστηκαν όμως από την Οθωμανική και την Περσική αυτοκρατορία, οι οποίες συνεργάζονταν κάθε φορά που ξεσπούσε κάποια κουρδική εξέγερση. Όμως, το σύγχρονο αίτημα για ένα ανεξάρτητο κουρδικό κράτος ξεκινά στις αρχές του 20ου αιώνα και συγκεκριμένα μετά την λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η Συνθήκη των Σεβρών, υπογεγραμμένη τον Αύγουστο του 1920, μεταξύ άλλων, προέβλεπε για πρώτη φορά τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου Κουρδιστάν, σπέρνοντας ελπιδοφόρα μηνύματα στον κουρδικό λαό. Ωστόσο, μέσα σε τρία μόλις χρόνια υπογράφεται η Συνθήκη της Λωζάννης, το 1923, με την οποία το Κουρδιστάν χωρίστηκε σε τέσσερα κομμάτια στις προαναφερθείσες χώρες της Μέσης Ανατολής. Αξίζει να εξετάσουμε ξεχωριστά την περίπτωση του κουρδικού λαού που κατοικεί στο Ιράκ.
Οι Κούρδοι του Ιράκ
Ο κουρδικός πληθυσμός στο Ιράκ ανέρχεται στα 8 εκατομμύρια, περίπου δηλαδή στο 20% του συνολικού πληθυσμού της χώρας, και έχει αντιμετωπίσει τη βαναυσότητα του Μπααθικού καθεστώτος με αιματηρές εξεγέρσεις κυρίως την περίοδο εξουσίας του Σαντάμ Χουσεϊν. Η πρώτη απόπειρα για πολιτική εκπροσώπηση των Κούρδων του Ιράκ γίνεται με την ίδρυση του Κουρδικού Δημοκρατικού Κόμματος (KDP) από τον Μουσταφά Μπαρζανί το 1946. Ο Μουσταφά Μπαρζανί απεβίωσε το 1979 και η προεδρία του κόμματος πέρασε στο γιο του, Μασούντ Μπαρζανί. Οι πιο συγκροτημένες προσπάθειες αυτονόμησης από το KDP λαμβάνουν χώρα στις δεκαετίες ’60-’70 ενώ παράλληλα ιδρύεται το 1975 και η Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν (PUK) η οποία διαφοροποιήθηκε αρκετά από το κόμμα του Μπαρζανί. Στην διάρκεια του αιματηρού Ιρακινό-Ιρανικού πολέμου (1980-1988) και τα δύο κουρδικά κόμματα συνασπίστηκαν με το Ιράν και η κυβέρνηση του Σαντάμ Χουσεϊν προέβη, ως αντίποινα, σε δύο φονικές επιχειρήσεις κατά των Κούρδων το 1988. Πιο συγκεκριμένα, προχώρησε στη ρίψη χημικών αερίων στην πόλη Χαλάμπια αλλά και στη βίαιη εκτόπιση των Κούρδων από τα σύνορα της χώρας στο πλαίσιο της «εκκαθαριστικής» επιχείρησης ANFAL, στην οποία έχασαν τη ζωή τους περίπου 100.000 άνθρωποι.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’90, η επιχείρηση «Καταιγίδα της Ερήμου» κατά του Ιράκ άνοιξε το δρόμο για μια πιο ευέλικτη αυτονομία για τους Κούρδους της χώρας καθώς θεσπίστηκε υπό την ηγεσία των Η.Π.Α, κατά τη διάρκεια της επιχείρησης, μία Ζώνη Απαγόρευσης Πτήσεων πάνω από τις Κουρδικές περιοχές και έτσι, οι ομάδες της PUK και KDP εδραίωσαν την ισχύ τους στην περιοχή του ιρακινού Κουρδιστάν, οδεύοντας σταδιακά προς μία πλήρη ανεξαρτησία. Με εξαίρεση τις αντιπαλότητες μεταξύ των δύο κυρίαρχων κομμάτων στα μέσα της δεκαετίας, από το 1992, όταν διεξήχθησαν οι πρώτες εκλογές στην περιοχή, οι Κούρδοι του Ιράκ συσπειρώθηκαν γύρω από την προώθηση του αιτήματος της κουρδικής αυτοδιάθεσης. Η περίοδος μετά την πτώση του Μπααθικού καθεστώτος ένεκα της αμερικανικής επέμβασης στο Ιράκ, αποτέλεσε την πιο ευνοϊκή και ήρεμη περίοδο για τους Κούρδους της χώρας. Μετά την πτώση του Σαντάμ το 2003, συντάχθηκε νέο Σύνταγμα (2005) το οποίο νομιμοποίησε την αυτονομία του Ιρακινού Κουρδιστάν, η περιφερειακή του κυβέρνηση άρχισε να λαμβάνεται υπόψιν, ενώ οι Κούρδοι του Ιράκ κατάφεραν να αποκτήσουν και την δική του πολιτοφυλακή, τους Περσμεγκα. Ωστόσο, το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου στη Συρία το 2011 και η προέλαση του Ισλαμικού Κράτους από το 2013 έφερε πίσω την βία και την αστάθεια στην περιοχή. Οι Κούρδοι ενεπλάκησαν σε μάχες με τον ISIS και αποδείχθηκαν από τις πιο αποτελεσματικές ομάδες εδάφους ενάντια στην τρομοκρατική οργάνωση. Εντούτοις, η εισβολή του ΙΚ στο Ιράκ προκάλεσε εσωτερικές κρίσεις οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα την πτώση στις τιμές πετρελαίου, την διακοπή της χρηματοδότησης από τη Βαγδάτη προς τις κουρδικές περιοχές και ως επακόλουθο την αμφισβήτηση και την πολιτική δυσαρέσκεια απέναντι στην κυβέρνηση του Μασούντ Μπαρζανί. Επομένως, προκειμένου να δώσει ελπίδα στο λαό ,η κυβέρνηση του Ιρακινού Κουρδιστάν, με την υποστήριξη και του KDP αλλά και του PUK, ανακοίνωσε τη διενέργεια δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία της περιοχής, που έλαβε χώρα το 2017, όπου και υπερίσχυσε το «ναι» με ποσοστό 92,7%. Η σχεδόν καθολική ψηφοφορία ,όπως ήταν επόμενο, έδωσε περεταίρω πολιτική νομιμοποίηση στην κυβέρνηση του Μπαρζανί, ο οποίος, ωστόσο, φάνηκε ότι μάλλον κινήθηκε ωφελιμιστικά και χρησιμοποίησε το δημοψήφισμα για να παρατείνει την παρουσία του στην ηγεσία του Ιρακινού Κουρδιστάν. Παρά το μαζικό αποτέλεσμα υπέρ της ανεξαρτησίας, το αποσχιστικό δημοψήφισμα στο Ιρακινό Κουρδιστάν απομόνωσε την περιοχή διπλωματικά και έφερε στο προσκήνιο διεθνείς πιέσεις και αστάθεια στον κουρδικό λαό της περιοχής.
Η υποστήριξη ενός αποσχιστικού δημοψηφίσματος του Ιρακινού Κουρδιστάν και από τα δύο αντίπαλα κουρδικά κόμματα, προκάλεσε ανησυχίες στην Βαγδάτη, η οποία κήρυξε το δημοψήφισμα αντισυνταγματικό και αρνήθηκε μία πιθανή απόσχιση του Ιρακινού Κουρδιστάν από το Ιράκ. Παρόμοια εχθρική στάση απέναντι στο δημοψήφισμα διατήρησαν και η Τουρκία και το Ιράν. Τις δύο διαχρονικά αντίπαλες χώρες ένωσαν πολιτικοί λόγοι οι οποίοι αποτελούνταν κυρίως από τον φόβο και των δύο χωρών για τις αντιδράσεις των κουρδικών πληθυσμών στο εσωτερικό τους. Τουρκία και Ιράν δήλωσαν ότι θα προέβαιναν ακόμα και σε στρατιωτικά μέτρα προκειμένου να εμποδίσουν το δημοψήφισμα, το οποίο βρήκε αντίπαλη και τη Δύση εξαιτίας της τότε καλής σχέσης που διατηρούσαν οι Η.Π.Α με τον πρωθυπουργό του Ιράκ, Αμπάντι.
Η κατάσταση επιδεινώθηκε όταν ο ιρακινός στρατός άρχισε να καταλαμβάνει περιοχές που άνηκαν στην αυτόνομη περιοχή του Κουρδιστάν, ενώ σημαντικότερη απώλεια αποτέλεσε αυτή του Κιρκούκ, περιοχής με σημαντικά αποθέματα πετρελαίου και μία από τις σημαντικότερες κουρδικές πόλεις στο έδαφος του Ιράκ.
Παρά τους αιματηρούς αγώνες για ανεξαρτησία και το ηχηρό αίτημα απόκτησης κρατικής υπόστασης, το εγχείρημα της απόσχισης του 2017 απέτυχε για πολλούς λόγους. Είναι αναντίρρητο ότι στην μετά-Σανταμ εποχή, οι Κούρδοι στο βόρειο Ιράκ έχουν ενισχύσει την παρουσία τους, ενώ έχουν συντελέσει και στην ανάσχεση του Ισλαμικού Κράτους στην περιοχή. Ωστόσο, δεν έχουν καταφέρει να κερδίσουν την υποστήριξη της διεθνούς κοινότητας και να υλοποιήσουν τον βασικό τους στόχο, ο οποίος είναι ένα ανεξάρτητο, βιώσιμο κράτος με πυρήνα το βόρειο Ιράκ. Δεδομένης της ομιχλώδους κατάστασης που επικρατεί στη Μέση Ανατολή, το Ιρακινό Κουρδιστάν οφείλει να διατηρήσει ένα «κοινό μέτωπο» κυρίως απέναντι στην ιρακινή κυβέρνηση, κάτι που δεν έχουμε δει να συμβαίνει έως τώρα. Επιπλέον, είναι αναγκαίο να κερδίσει ξανά τη στήριξη εξωτερικών δρώντων όπως οι Η.Π.Α καθώς και να εξετάσει νέες εκσυγχρονισμένες μεθόδους ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (παράδειγμα Κούρδων της Ροζάβα). Το μέλλον παραμένει ακόμα αβέβαιο για τον κουρδικό λαό του Ιράκ, ο οποίος ελπίζει μία μέρα να μπορεί να ατενίζει το μέλλον σε ένα ενωμένο, αυτόνομο και ελεύθερο Ιρακινό Κουρδιστάν.
Πηγές
- Power Politics, Το Κουρδικό Ζήτημα: Ιστορική ανάλυση, 27 Σεπτεμβρίου, 2016.
Διαθέσιμο σε:
- Britannica, Kurd, Δεκέμβριος 2019. Διαθέσιμο σε :
https://www.britannica.com/topic/Kurd#ref284088
- Cemil Turan Bazidi, Η Ιστορία των Κούρδων και του Κουρδιστάν. 10 Δεκεμβρίου 2020, Διαθέσιμο σε: : http://www.cemilturan.gr/%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%B9%CE%B1-%CE%BA%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%B4%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B1%CE%BD/%CE%B7-%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CE%BA%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%B4%CF%89%CE%BD-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BA%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%B4%CE%B9%CF%83%CF%84/
- BBC News, Who are The Kurds?, Οκτώβριος 2019. Διαθέσιμο σε : https://www.bbc.com/news/world-middle-east-29702440
- Μηνάς Λυριστης, Ο γεωπολιτικός ρόλος του κουρδικού εθνικού κινήματος ως γεωπολιτικού παράγοντα ανακατανομής ισχύος στο σύμπλοκο Συρίας-Τουρκίας-Ιράν-Ιράκ, Ιούνιος 2020. Διαθέσιμο σε :
- Πηγή εικόνας : The New York Times, Pressure Mounts on Iraqi Kurds to Cancel Independence Vote, 21 Σεπτεμβρίου, 2017. Διαθέσιμο σε :
https://www.nytimes.com/2017/09/21/world/middleeast/iraqi-kurds-independence-vote.html