Γράφει η Μαρίνα Συροπούλου
Εικοστή Ογδόη Φεβρουαρίου του 1998. Ημερομηνία ορόσημο για το Κοσσυφοπέδιο που σηματοδοτεί την έναρξη ενός άκρως αιματηρού πολέμου με την Σερβία. Η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας με αρχηγό τον Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς εξαπολύει επίθεση εναντίον του Απελευθερωτικού Στρατού του Κοσσόβου (UCK), μιας νεοσυσταθείσας αλβανικής αντάρτικης οργάνωσης. Με τους θανόντες και τους τραυματίες να αυξάνονται δραματικώς, το ΝΑΤΟ προχωρεί σε αεροπορικές επιδρομές, στη δεύτερη μεγαλύτερη στρατιωτική επέμβασή του, κατόπιν του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Η «ανθρωπιστική» αυτή σύγκρουση τερματίζεται με την παρέμβαση του Ανώτατου Δικαστηρίου του ΟΗΕ που οδηγεί στην υπογραφή της «Συνθήκης Κουμάνοβο». Ωστόσο, αυτή είναι μόνο η αρχή.
Από την Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας έως την Συμφωνία των Βρυξελλών
Μετά από οχτώ χρόνια αδιάκοπων διαπραγματεύσεων μεταξύ Σέρβων και των Αλβανών του Κοσσόβου, ο Φιλανδός πολιτικός Martti Ahtisaari υποβάλλει την πρόταση του για την διευθέτηση του καθεστώτος του Κοσσυφοπεδίου στον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, λαμβάνοντας υπόψη την ιστορία και τις προοπτικές του (Σχέδιο Ahtisaari). Το σχέδιο αυτό, αν και βασίζεται στην αυτονομία , περιλαμβάνει σημαντικούς περιορισμούς στην κυριαρχία του Κοσσόβου, όπως την εποπτεία της αυτονομίας για ένα χρονικό διάστημα και την διεθνή στρατιωτική παρουσία στο έδαφος του Κοσσόβου. Από την άλλη πλευρά, οι διατάξεις που περιλαμβάνονται στο εν λόγω Σχέδιο ωφελούν σε μεγάλο βαθμό την σερβική κοινότητα. Εκτός από την εγγύηση της προστασίας της πολιτιστικής και θρησκευτικής κληρονομιάς της ορθόδοξης Σερβίας,οι διασφαλισμένες θέσεις στην κυβέρνηση , επιτρέπουν την άμεση επιρροή στη διαδικασία λήψης αποφάσεων στο Κόσσοβο.
Παραδόξως, η Σερβία απορρίπτει το Σχέδιο Ahtisaari. Το Κόσσοβο το αποδέχεται και σπεύδει στη μεταφορά των διατάξεων στο εθνικό του δίκαιο. Το 90% των υπηκόων του είναι υπέρ της ανεξαρτησίας. Στις 17 Φεβρουαρίου του 2008 η Βουλή του Κοσσυφοπεδίου υπερψηφίζει με 109 ψήφους την διακήρυξη. Υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, του Δικαστηρίου της Χάγης και των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, η ανεξαρτησία αποτελεί πλέον γεγονός, χωρίς όμως την έγκριση του Βελιγραδίου. Το νεοσύστατο κράτος ακόμα και σήμερα δεν αναγνωρίζεται από την Ελλάδα, την Ισπανία, την Ρουμανία, την Σλοβακία και την Κύπρο, καθώς επίσης και από τα δύο μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας την Ρωσία και την Κίνα.
Την επόμενη τετραετία, κυριαρχεί ο εθνικισμός και ο ρατσισμός. Έτσι, τον Οκτώβριο του 2012 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή οδηγείται σε μελέτη σκοπιμότητας «για Συμφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Κοσσυφοπεδίου».Στις 19 Απριλίου 2013 οι δύο χώρες καταλήγουν στην «Συμφωνία των Βρυξελλών» για την εξομάλυνση των σχέσεών τους και την ενταξιακή πορεία της Σερβίας στην ΕΕ. Όσον αφορά τους Σέρβους του βόρειου Κοσσυφοπεδίου, προβλέπεται αυτονομία στα όρια που ορίζει η Πρίστινα. Ειδικότερα, καμία πλευρά δεν μπορεί να προβάλλει βέτο σε πιθανή ένταξη της άλλης στο ΝΑΤΟ ή την ΕΕ. Αν και ο τότε πρωθυπουργός του Κοσσόβου Χασίμ Θάτσι δηλώνει ικανοποιημένος με την Συμφωνία, η Σερβία αποφεύγει τις συζητήσεις για την ανεξαρτησία του.
Δύο εγκληματικές δράσεις : αφορμή για νέες εξελίξεις
Τον Ιανουάριο του 2018 δολοφονείται ο Σέρβος Όλιβερ Ιβάνοβιτς, ένα από τα πιο σημαντικά πολιτικά πρόσωπα για το Βόρειο Κόσσοβο. Η Κοσοβάρικη κυβέρνηση καταδικάζει την εγκληματική αυτή ενέργεια κάνοντας οξείς υπαινιγμούς στην Σερβική. Στη συνέχεια, τον Μάρτιο του ίδιου έτους συλλαμβάνεται ο Σέρβος πολιτικός Marko Đurić με την κατηγορία πως η άφιξή του στην πρωτεύουσα Πρίστινα είναι παράνομη, αγνοώντας την προειδοποίηση του υπουργού εξωτερικών Behgjet Pacolli. Μία μόλις μέρα μετά την δήλωση του Αμερικανού υπουργού Τζον Μπόλτον για την υποστήριξη των ΗΠΑ σε μια ενδεχόμενη αλλαγή συνόρων των δύο χωρών και με στόχο να τερματιστούν μια για πάντα οι συγκρούσεις, ο Σέρβος πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς και ο Κοσοβάρος ομόλογος του Χασίμ Θάτσι παρουσιάζουν την ιδέα της «ανταλλαγής εδαφών».
Υπό την κυριαρχία της Σερβίας θα βρίσκεται η βόρεια Μιτροβίτσα, περιοχή αποκλειστικά κατοικημένη με Σέρβους. Αντίστοιχα, η κοιλάδα του Πρέσεβο θα περιέλθει στην κυριαρχία της Δημοκρατίας του Κοσσόβου. Αξίζει να σημειωθεί πως με την συγκεκριμένη συμφωνία η Σερβία αναγνωρίζει νομικά de facto το Κόσσοβο, έστω και έμμεσα. Εντούτοις, οι αρνητικές αντιδράσεις ξεκινούν ήδη από το εσωτερικό του Κοσσόβου με την έντονη ένσταση του πρωθυπουργού Ράμους Χαραντινάι προειδοποιώντας πως η αναδιάταξη των συνόρων είναι πιθανό να οδηγήσει σε επάνοδο του αλβανικού εθνικισμού. Το σχέδιο απορρίφθηκε καταιγιστικά και από την Γερμανία, ενώ η Ρωσία – πιστός σύμμαχος της Σερβίας- αρκείται σε ορισμένες μετριοπαθείς δηλώσεις. Όσον αφορά τα υπόλοιπα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων, στο ίδιο μήκος κύματος με την καγκελάριο Άγκελα Μέρκελ κυμαίνεται ο πρόεδρος της Βόρειας Μακεδονίας, Στέβο Πενταρόφσκι.
Αλλαγή κυβέρνησης και στασιμότητα
Τον Οκτώβριο του 2019 το Κόσσοβο αλλάζει για πρώτη φορά κατεύθυνση και το αριστερό κόμμα «Αυτοδιάθεση» με αρχηγό τον Άλμπιν Κούρτι νικά στις εκλογές. Ως άμεσος υποστηρικτής του κινήματος για μια «Μεγάλη Αλβανία», συλλαμβάνεται για χρήση δακρυγόνων στις βουλευτικές συνεδριάσεις και μένει στις σέρβικες φυλακές για πάνω από δύο χρόνια. Πέρα από το από πρωτεύον πρόβλημα της ανεργίας, ο μεταβατικός πρωθυπουργός ξεκινά νέες συζητήσεις με την Σερβία. Επιθυμώντας αμοιβαιότητα εξαιτίας των δασμολογικών εμποδίων που επιβάλλει η Σερβία και πολιτική ισότητα, στοχεύει σε υγιείς σχέσεις με το αντίπαλο στρατόπεδο. Όμως, είναι άκρως αντίθετος στην ενδεχόμενη ανταλλαγή , τονίζοντας πόσα εδάφη και ανθρώπους έχει χάσει ήδη η πατρίδα του από το 1998.
Μόλις στους δύο μήνες διακυβέρνησης, τον Μάρτιο του 2020 η κυβέρνηση Κούρτι «καθαιρείται» μετά από πρόταση δυσπιστίας της αντιπολίτευσης. Η επίσκεψη του επικεφαλή της ευρωπαϊκής διπλωματίας Ζοζέπ Μπορέλ στις πρωτεύουσες των δύο χωρών δυστυχώς, δεν οδήγησε σε κάποια προοδευτική εξέλιξη. Τα προβλήματα που χρήζουν επίλυσης στις δύο χώρες μπαίνουν για ακόμα μια φορά στον «πάγο». Μόνο ο χρόνος θα δείξει αν τελικά ο διχασμός των δύο χωρών εξαλειφθεί.
Πηγές
Antonio Cassese, Διεθνές Δίκαιο, Αθήνα, εκδ.Gutenberg, 2012
Martin Russell, Serbia-Kosovo Relations, European Parliamentary Research Service, 2019,διαθέσιμο σε :
https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2019/635512/EPRS_BRI(2019)635512_EN.pdf
Emma Beswick, Serbia-Kosovo possible border changes explained: What’s at stake?, Euronews, 2018, διαθέσιμο σε :
https://www.euronews.com/2018/08/27/serbia-kosovo-possible-border-changes-explained-what-s-at-stake-
Shaun Walker, Andrew MacDowall, US-backed Kosovo land-swap border plan under fire from all sides, The Guardian, 2018, διαθέσιμο σε:
Αλέξανδρος Μαλλιάς, Αλλαγή συνόρων και ανταλλαγή εδαφών: Σερβία και Κόσοβο, Cnn.gr, 2018, διαθέσιμο σε :
https://www.cnn.gr/focus/apopseis/story/143583/allagi-synoron-kai-antallagi-edafon-servia-kai-kosovo
Euronews Editing Team, Κόσοβο: «Όχι» Κούρτι σε ανταλλαγή εδαφών, Euronews, διαθέσιμο σε :
https://gr.euronews.com/2020/04/30/kosovo-oxi-kourti-antallagi-edafwn-servia