Γράφει η Καίτη Καρυδά
Τον Σεπτέμβριο του 2021 θα έχουν συμπληρωθεί μόλις πέντε χρόνια από την επίσημη λήξη των εχθροπραξιών μεταξύ της Κολομβιανής κυβέρνησης και του αντάρτικου κινήματος των Επαναστατικών Ενόπλων Δυνάμεων της Κολομβίας, του γνωστού ως FARC, μετά την υπογραφή της συμφωνίας ειρήνης το 2016. Μία ιδιαίτερα σημαντική συμφωνία, καθώς σηματοδότησε την διακοπή ενός μακροχρόνιου, εξαντλητικού για το εσωτερικό της χώρας, εμφυλίου πολέμου, που βρίσκει τις ρίζες του την δεκαετία του 1960, όταν αριστερές αντάρτικες ομάδες ιδρύθηκαν προκειμένου να καταπολεμήσουν την κυβερνητική διαφθορά υπερασπιζόμενοι τα κατώτερα στρώματα της κολομβιανής κοινωνίας που ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας.
Η προσπάθεια αυτή συνεχίζεται για πάνω από 50 χρόνια, μέχρι και σήμερα, καθώς η παρουσία αντάρτικων ομάδων που χρονολογείται από εκείνη την περίοδο, όπως το FARC και ο Στρατός Εθνικής Απελευθέρωσης (ELN), υφίσταται ακόμη και είναι αρκετά διαδεδομένη στην χώρα. Η ιστορική συμφωνία ειρήνης του 2016 αποσκοπούσε στον αφοπλισμό των ανταρτών του FARC και την μετατροπή τους σε πολιτικό κόμμα, ενώ παρουσίαζε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα από την πλευρά της κυβέρνησης για εσωτερικές μεταρρυθμίσεις με σκοπό μια δίκαιη μετάβαση και οικονομική ανάπτυξη, κυρίως για την υπανάπτυκτη περιφέρεια της χώρας. Κατά πόσο όμως, η συμφωνία αυτή, εφαρμόζεται από τις δύο πλευρές; Υπάρχει το αναγκαίο υπόβαθρο ώστε η κολομβιανή κοινωνία και το πολιτικό σύστημα να δεσμευτούν υπό τους όρους αυτής;
Είναι αδιαμφισβήτητο πως η άσκηση βίας είναι μια διαδεδομένη πρακτική στην Κολομβία, ενώ ο μακροχρόνιος εμφύλιος πόλεμος και οι τραγικές συνέπειές του είναι βαθιά ριζωμένες στις καρδιές των ανθρώπων και επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τις επιλογές τους και τον τρόπο αντιμετώπισης των καταστάσεων. Σε αυτό το γεγονός συμβάλλει σημαντικά η ύπαρξη πολλών αντάρτικων ομάδων και παραστρατιωτικών οργανώσεων που δημιουργούν ένα συνεχές κλίμα σύγκρουσης και πολέμου. Το ELN αποτελεί σήμερα την κυρίαρχη αντάρτικη ομάδα η οποία δραστηριοποιείται τουλάχιστον στις 16 από τις 32 γεωγραφικές περιοχές της Κολομβίας και λειτουργεί ως αυτόνομη οντότητα εμπλεκόμενη κυρίως με εγκληματικές και παράνομες οικονομικές δραστηριότητες, όπως, απαγωγές, παράνομες εξορύξεις, διακίνηση ναρκωτικών, και λαθρεμπόριο. Μετά την υπογραφή της συμφωνίας ειρήνης μεταξύ του FARC και της κυβέρνησης, το ELN ενίσχυσε σε μεγάλο βαθμό τον αριθμό των μαχητών του καθώς πολλοί από τους αντάρτες του κινήματος FARC που δεν συμφωνούσαν με τον αφοπλισμό της ομάδας, εντάχθηκαν εκεί. Παρ’ όλα αυτά, το 2019, μέλη του FARC με απόφαση του δεύτερου την ιεραρχία, Ιβάν Μάρκες, προχώρησαν σε δημόσια ανακοίνωση που αφορούσε την επιστροφή τους στα όπλα και τον ένοπλο αγώνα, αναιρώντας πρακτικά το περιεχόμενο και τους στόχους της συμφωνίας.
Μια άλλη ισχυρή παρουσία στην Κολομβία είναι αυτή των παραστρατιωτικών οργανώσεων, γνωστών κι ως «Bacrims». Οι παραστρατιωτικές οργανώσεις εμφανίστηκαν για πρώτη φορά την δεκαετία του 1960 όταν με την χρηματοδοτική και υλική στήριξη των ΗΠΑ, η κολομβιανή κυβέρνηση οργάνωσε και εξόπλισε ομάδες με βασικό σκοπό την διενέργεια τρομοκρατικών ενεργειών κατά των κομμουνιστικών οργανώσεων. Με το πέρασμα του χρόνου όμως, οι οργανώσεις αυτές εξελίχθηκαν σε σημαντικούς οικονομικούς, κοινωνικούς και πολιτικούς δρώντες με σημαντική επιρροή στο εσωτερικό της κοινωνίας. Η παρουσία τους είναι βαθιά συνδεδεμένη με την βίαιη και εξαναγκαστική μετεγκατάσταση των κατοίκων από περιοχές, προκειμένου να απαλλοτριώσουν εδάφη για την υλοποίηση εμπορικών συμφωνιών με μεγάλες εταιρείες αλλά και παράνομων δραστηριοτήτων που αφορούν την καλλιέργεια κοκαΐνης. Μάλιστα, σύμφωνα με έρευνες, το 80% της άσκησης θανάσιμης βίας αποδίδεται στις παραστρατιωτικές οργανώσεις λόγω των εκκαθαρίσεων στις περιοχές για την ικανοποίηση των εμπορικών τους συμφερόντων.
Με αυτό τον τρόπο, η μακρόχρονη ιστορία ανισότητας και κακής κατανομής του πλούτου στο εσωτερικό της κοινωνίας συνδέεται άμεσα με την δράση των παραστρατιωτικών οργανώσεων, και με την απροθυμία των κυβερνήσεων να επέμβουν, από την στιγμή που η δράση τους προστατεύεται από συμβόλαια τα οποία εγγυώνται την ασφάλεια μεγάλων επιχειρήσεων όπως της Nestlé, της Goodyear και της Chiquita, οι οποίες δραστηριοποιούνται στη χώρα. Ιστορικά, η πλειοψηφία των φτωχών στρωμάτων ήταν και συνεχίζει να είναι αποκλεισμένη από την κατανομή της γης με αποτέλεσμα να συγκεντρώνεται σε μεγάλο βαθμό στα χέρια μιας προνομιούχας ελίτ, η οποία αντιπροσωπεύει ένα πολύ μικρό ποσοστό της κοινωνίας. Σημαντικό είναι να αναφερθεί πως το ποσοστό φτώχειας το 2020 ήταν 42,5%, το οποίο αφορά κατά κύριο λόγο τις υπανάπτυκτες περιφέρειες της Κολομβίας.
Η Κολομβιανή κυβέρνηση, αντιμέτωπη με ένα πλήθος στρατιωτικών μετώπων εντός της χώρας, καλείται επίσης να δώσει λύση στο χρόνιο πρόβλημα και την κύρια οικονομική δραστηριότητα της καλλιέργειας και της διακίνησης ναρκωτικών. Σύμφωνα με τους Financial Times, η παραγωγή των ναρκωτικών έχει αυξηθεί σε σημαντικό βαθμό τα τελευταία χρόνια, με τις αρχές των ΗΠΑ να αναφέρουν ότι το 70% της παγκόσμιας παραγωγής σε κοκαΐνη προέρχεται από την Κολομβία. Η σημερινή κυβέρνηση του Iván Duque σε συνεργασία με την κυβέρνηση των ΗΠΑ, προσπαθεί να εφαρμόσει εναλλακτικές πρακτικές για την καταστροφή των φυτειών, από την στιγμή που οι αεροπορικοί ψεκασμοί με την χρήση γλυφοσάτης αποδείχθηκαν βλαβεροί για την υγεία των κατοίκων. Στο μεταξύ, οι καλλιέργειες δεν αποτελούν πηγή εισοδήματος μόνο για τις ένοπλες δυνάμεις αλλά ακόμη και για φτωχούς αγρότες που η συμφωνία του 2016 δεν εκπλήρωσε τις προσδοκίες τους σχετικά με μια πιο δίκαιη οικονομική ανάπτυξη.
Οι κάτοικοι αυτών των περιοχών υποστηρίζουν πως αν και πραγματοποιείται μια προσπάθεια από την κυβέρνηση να εφαρμόσει τους στόχους της συμφωνίας του 2016, η προσπάθεια αυτή είναι αρκετά αδύναμη, αργή και άνιση ενώ υπονομεύεται και από την δράση των ενόπλων ομάδων, την οποία πολλές φορές η ίδια δεν μπορεί να καταστείλει. Σύμφωνα μάλιστα με αναλύσεις, ο κρατικός θεσμός της Κολομβίας, χαρακτηρίζεται διαχρονικά από αδυναμία, ενώ η τεράστια κοινωνική ανισότητα και οι διαφορές ανάμεσα στις αστικές και τις αγροτικές περιοχές τροφοδοτούν τις βίαιες συγκρούσεις όπως έδειξαν οι διαδηλώσεις τον Απρίλιο του 2021, οι οποίες μάλιστα κατέληξαν αιματηρές μετά τον θάνατο 50 ατόμων, με στόχο την μη ψήφιση της νέας φορολογικής μεταρρύθμισης που προτάθηκε από την κυβέρνηση. Η κολομβιανή κοινωνία είναι διαιρεμένη, καθώς η βία, οι δολοφονίες, η δυσπιστία προς τις αντάρτικες ομάδες και ο φόβος προς τις παραστρατιωτικές οργανώσεις προκαλούν εντάσεις και καταλύουν την συνοχή της κοινωνίας. Θα χρειαστούν ισχυρότερες και αποτελεσματικότερες δράσεις από την πλευρά της κυβέρνησης προκειμένου να περιορίσει την παράνομη και βίαιη δραστηριότητα και να στηρίξει τα φτωχότερα στρώματα. Η συμφωνία του 2016, πρακτικά παραμένει ανεφάρμοστη, ενώ ο φαύλος κύκλος της βίας συνεχίζεται.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Angelika Rettberg, Peace-Making Amidst an Unfinished Social Contract: The Case of Colombia, Taylor & Francis Group, Journal of Intervention and Statebuildin, July 19, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/17502977.2019.1619655
Sara Meger & Julia Sachseder, Militarized peace: understanding post-conflict violence in the wake of the peace deal in Colombia, Taylor & Francis Group, Globalizations, January 14, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/14747731.2020.1712765
Claire Felter and Danielle Renwick, Colombia’s Civil Conflict, Council on Foreign Relations, January 11, 2017. Διαθέσιμο σε: https://www.cfr.org/backgrounder/colombias-civil-conflict
Poverty and inequality, Colombia Reports, March 6, 2021. Διαθέσιμο σε: https://colombiareports.com/colombia-poverty-inequality-statistics/
Colombia, ELN, InSight Crime, October 27, 2020. Διαθέσιμο σε: https://insightcrime.org/colombia-organized-crime-news/eln-profile/
Why Colombia’s protests are unlikely to fizzle out, BBC News, May 31, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-latin-america-56986821
Gideon Long, Cocaine: Colombia weighs a new aerial war on drugs, Financial Times, February 20, 2021,Διαθέσιμο σε: https://www.ft.com/content/03b032e9-a745-4ea5-a718-13d86fe6fec0
Maria Santacecilia, Why is Colombia’s cocaine production so high?, Deutsche Welle, June 27, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.dw.com/en/why-is-colombias-cocaine-production-so-high/a-49381157
Joe Parkin Daniels, Colombia’s ex-guerrillas: isolated, abandoned and living in fear, The Guardian, February 3, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/global-development/2021/feb/03/colombia-ex-guerrillas-farc
United States Institute of Peace, The Current Situation in Colombia-A USIP Fact Sheet, December 3, 2020, Διαθέσιμο σε:https://www.usip.org/publications/2020/12/current-situation-colombia (τελευταία πρόσβαση 8/7/2021)
United States Institute of Peace, Colombia’s National Strike: Inequality and Legitimacy Crises Drive Unrest, May 27, 2021, Διαθέσιμο σε: https://www.usip.org/publications/2021/05/colombias-national-strike-inequality-and-legitimacy-crises-drive-unrest (τελευταία πρόσβαση 8/7/2021)
BBC NEWS, Profiles: Colombia’s armed groups, August 29, 2013, Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-latin-america-11400950 (τελευταία πρόσβαση 8/7/2021)
Πηγή εικόνας: https://www.naftemporiki.gr/story/1510278/kolombia-o-deuteros-stin-ierarxia-ton-farc-anakoinonei-epistrofi-sta-opla